Όταν σκεφτόμαστε την άνοια, ένα από τα πρώτα πράγματα που έρχεται στο μυαλό είναι τα προβλήματα με τη μνήμη. Ωστόσο, ειδικοί προειδοποιούν ότι η νόσος μπορεί να ξεκινήσει με πολύ πιο διακριτικές αλλαγές. Ποια είναι τα 5 συμπτώματα που μπορεί να σχετίζονται με αυτή τη νευροεκφυλιστική πάθηση;
Τι είναι ο «καθαρισμός του εγκεφάλου» στον ύπνο – Πώς μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για άνοια;
Πέρα από την απώλεια μνήμης: Αναγνωρίζοντας τα πρώιμα σημάδια της άνοιας
Η άνοια είναι ένας γενικός όρος για μια ομάδα εγκεφαλικών παθήσεων που επιδεινώνονται με την πάροδο του χρόνου, προκαλώντας αλλαγές στη μνήμη αλλά και στη σκέψη, τη διάθεση, τη συμπεριφορά και την προσωπικότητα. Σήμερα, πάνω από 55 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ζουν με άνοια, με σχεδόν 10 εκατομμύρια νέα περιστατικά κάθε χρόνο — αριθμός που αναμένεται να τριπλασιαστεί έως το 2050.
Αν και οι περισσότεροι συνδέουν την άνοια με την απώλεια μνήμης, ειδικοί τονίζουν ότι τα πρώιμα σημάδια συχνά περνούν απαρατήρητα επειδή περιλαμβάνουν πιο διακριτικές αλλαγές — στη γλώσσα, την αντίληψη, τον συντονισμό, τη συμπεριφορά ή τη διάθεση. Σύμφωνα με τον Dr. Bing, MD, MPH, νευρολόγο με πάνω από 170.000 ακολούθους στο Instagram, η αναγνώριση αυτών των συμπτωμάτων μπορεί να οδηγήσει σε ταχύτερη διάγνωση, καλύτερη φροντίδα και περισσότερο χρόνο για προγραμματισμό.
Οι ερευνητές τονίζουν ότι αυτά τα πρώιμα σημάδια εμφανίζονται σε διαφορετικά είδη άνοιας, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, η άνοια με σωμάτια Lewy, η μετωποκροταφική άνοια και η αγγειακή άνοια — αλλά πολύ συχνά αποδίδονται λανθασμένα στο στρες, την ηλικία ή σε αλλαγές διάθεσης. Η γνώση του τι να προσέξει κανείς μπορεί να κάνει τη διαφορά, ανοίγοντας την πόρτα σε έγκαιρη θεραπεία, υποστήριξη και αλλαγές στον τρόπο ζωής που μπορεί να επιβραδύνουν την εξέλιξη.
Παράγοντες κινδύνου για άνοια
Σύμφωνα με μελέτη του 2023 με τίτλο «The need to better understand aging and risk factors for dementia», η ηλικία αποτελεί τον ισχυρότερο παράγοντα κινδύνου, αλλά ιατρικές παθήσεις όπως ο διαβήτης, η υψηλή αρτηριακή πίεση, οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις και το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο παίζουν επίσης ρόλο. Η μελέτη επισημαίνει ότι πολλοί από αυτούς τους παράγοντες είναι τροποποιήσιμοι, πράγμα που σημαίνει ότι η πρόληψη ή η καθυστέρηση της άνοιας είναι εφικτή.
Άλλες πρόσφατες έρευνες αναδεικνύουν βασικούς παράγοντες κινδύνου για άνοια, με μερικούς να μπορούν να αλλάξουν μέσω παρεμβάσεψν στον τρόπο ζωής και άλλους να είναι σταθεροί. Η αντιμετώπισή τους μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο ή να καθυστερήσει την εμφάνιση:
- Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, απώλεια ακοής/όρασης, υπέρταση, παχυσαρκία, κάπνισμα, αλκοόλ, διαβήτης, κατάθλιψη, κοινωνική απομόνωση
- Υψηλή LDL χοληστερόλη και κακή όραση προστέθηκαν ως νέοι παράγοντες κινδύνου
- Η χρήση στατινών συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο άνοιας
- Μη τροποποιήσιμοι παράγοντες: ηλικία, γονίδιο APOE ε4, φύλο, εμμηνόπαυση
- Οι κοινωνικές σχέσεις στη μέση ηλικία προστατεύουν την υγεία του εγκεφάλου
5 συμπτώματα που μπορεί να σχετίζονται με την άνοια, πέρα από τα προβλήματα με τη μνήμη
1. Κακή κρίση ή δυσκολία στη λήψη αποφάσεων
Πώς μοιάζει: Ένα άτομο που προηγουμένως διαχειριζόταν σωστά τα οικονομικά του μπορεί να αρχίσει να παίρνει παράξενες ή ριψοκίνδυνες αποφάσεις. Δηλαδή, να καθυστερεί να κάνει πληρωμές, να δίνει χρήματα σε αγνώστους, να αγνοεί βασικούς λογαριασμούς. Επίσης, μπορεί να αμελεί την προσωπική του ασφάλεια ή υγιεινή – να φορά βαριά ρούχα με ζέστη ή να αφήνει την εστία της κουζίνας αναμμένη. Αυτές οι αλλαγές ξεπερνούν την απλή αφηρημάδα και μπορεί να δείχνουν έκπτωση στη λογική και τις εκτελεστικές λειτουργίες.
Τι το προκαλεί: Τμήματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον προγραμματισμό, τη λογική και τον έλεγχο παρορμήσεων (μετωπιαίος λοβός) επηρεάζονται σε πολλές μορφές άνοιας: νόσος Αλτσχάιμερ, αγγειακή άνοια, μετωποκροταφική άνοια. Όταν αυτά υπολειτουργούν, η κρίση φθίνει.
Πώς να το εντοπίσετε:
- Ακούστε για παράπονα από οικογένεια ή κοινότητα για παράξενες οικονομικές αποφάσεις.
- Παρατηρήστε αν κάποιος παραλείπει σημαντικές προθεσμίες ή συμπεριφέρεται με μη ασφαλείς τρόπους (π.χ. οδηγεί ενώ δεν είναι ασφαλές, αγνοεί κινδύνους).
- Προσέξτε εάν κάποιος δυσκολεύεται να οργανώσει καθημερινές εργασίες που απαιτούν προγραμματισμό (μαγείρεμα, πληρωμές, προγραμματισμός).
8 σημάδια ότι η γάτα σας πάσχει από άνοια – Πώς να τη φροντίσετε;
2. Αλλαγές στην όραση, την αντίληψη του χώρου ή την οπτική επεξεργασία
Πώς μοιάζει: Ένα άτομο μπορεί να δυσκολεύεται να υπολογίσει αποστάσεις (π.χ. να πέφτει σε έπιπλα, να υπολογίζει λάθος τα σκαλιά), να διαβάζει όπως πριν αλλά να μην μπορεί να λύσει παζλ ή να ακολουθήσει κινούμενα αντικείμενα. Μπορεί να μην αναγνωρίζει οικεία μέρη ή να μπερδεύεται οδηγώντας σε γνωστές γειτονιές. Τα χρώματα ή οι αντιθέσεις μπορεί να του φαίνονται δύσκολα. Σε ορισμένες περιπτώσεις εμφανίζονται και οπτικές ψευδαισθήσεις.
Τι το προκαλεί: Ορισμένες μορφές άνοιας επηρεάζουν περιοχές του εγκεφάλου που επεξεργάζονται την οπτική πληροφορία – όπως η οπίσθια φλοιώδης ατροφία (παραλλαγή της νόσου Αλτσχάιμερ), η άνοια με σωμάτια Lewy κ.ά. Οπότε, το πρόβλημα δεν είναι στα μάτια, αλλά στην επεξεργασία αυτού που βλέπει κανείς.
Πώς να το εντοπίσετε:
- Παρατηρήστε δυσκολίες στο διάβασμα, ειδικά μικρών γραμμάτων ή σε χαμηλή αντίθεση.
- Δείτε αν διστάζει μπροστά σε σκάλες ή «σκοντάφτει» σε αντικείμενα που ήταν εύκολα παλιότερα.
- Μπερδεύεται κατά την οδήγηση ή την πλοήγηση σε γνωστά μέρη.
- Παραπονιέται ότι βλέπει πράγματα που οι άλλοι δεν βλέπουν (σε ορισμένες μορφές άνοιας).
3. Αλλαγές στην προσωπικότητα, εναλλαγές στη διάθεση και συναισθηματική αστάθεια
Πώς μοιάζει: Ξαφνικές ή σταδιακές αλλαγές στην προσωπικότητα – γίνεται αποστασιοποιημένος ή παθητικός ενώ παλιότερα ήταν κοινωνικός. Δείχνει ασυνήθιστη ευερεθιστότητα, αυξημένο άγχος, απάθεια, καχυποψία ή παρουσιάζει πιο έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Κάποιες φορές γίνεται καχύποπτος ή υπερβολικά φοβισμένος.
Τι το προκαλεί: Βλάβες στον μετωπιαίο ή κροταφικό λοβό, ή συσσωρεύσεις πρωτεϊνών, μπορεί να επηρεάσουν τη ρύθμιση της διάθεσης και της συμπεριφοράς. Επίσης, αλλαγές σε νευροδιαβιβαστές (χημικά του εγκεφάλου) συμβάλλουν. Η μετωποκροταφική άνοια εμφανίζει συχνά πρώιμες αλλαγές προσωπικότητας.
Πώς να το εντοπίσετε:
- Οικογένεια ή φίλοι λένε ότι το άτομο «δεν είναι το ίδιο» στον τρόπο που αντιδρά.
- Ξαφνική απώλεια ενδιαφέροντος για χόμπι ή κοινωνικές δραστηριότητες.
- Ασυνήθιστες εναλλαγές διάθεσης χωρίς προφανή λόγο.
- Περισσότερες συναισθηματικές αντιδράσεις – κλάμα, θυμός, φόβος – σε καταστάσεις που παλιότερα δεν προκαλούσαν αυτά τα συναισθήματα.
4. Δυσκολία με τη γλώσσα και την επικοινωνία
Πώς μοιάζει: Δεν ξεχνάει μόνο ένα όνομα περιστασιακά, αλλά δυσκολεύεται να παρακολουθήσει συζητήσεις, σταματά στη μέση μιας πρότασης, αντικαθιστά λέξεις με λανθασμένες (π.χ. λέει «ποτήρι» αντί για «κούπα» ή χρησιμοποιεί άσχετη λέξη), να δυσκολεύεται να βρει τη σωστή λέξη ή να καταλάβει τι λένε οι άλλοι. Μπορεί να επηρεαστεί και ο γραπτός λόγος.
Τι το προκαλεί: Βλάβες σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη γλώσσα – όπως οι περιοχές του Wernicke ή του Broca, και οικροταφικός λοβός. Διαφορετικοί τύποι άνοιας έχουν διαφορετικά μοτίβα: η πρωτοπαθής προϊούσα αφασία (τύπος άνοιας) εμφανίζει γλωσσικές βλάβες από νωρίς.
Πώς να το εντοπίσετε:
- Παρατηρήστε αν κάποιος επαναλαμβάνεται ή δεν μπορεί να ακολουθήσει απλούς διαλόγους.
- Ελέγξτε αν γράφει μηνύματα/email/κείμενα που είναι μπερδεμένα.
- Δείτε αν δίνει λάθος ονομασίες σε αντικείμενα ή χρησιμοποιεί περίεργες λέξεις.
- Παρακολουθήστε δυσκολία στην ανάγνωση ή στην κατανόηση περιγραφών.
5. Μειωμένη προσοχή, αργή σκέψη και δυσκολία στην επίλυση προβλημάτων
Πώς μοιάζει: Ένα άτομο μπορεί να αποσπάται πιο εύκολα, να μην μπορεί να ακολουθήσει οδηγίες με πολλά βήματα (π.χ. συνταγή), ή να δυσκολεύεται με εργασίες που παλιότερα έκανε με ευκολία, όπως ισολογισμό τραπεζικού λογαριασμού, προγραμματισμό ταξιδιού ή οργάνωση προγράμματος. Οι εργασίες καθυστερούν ή το άτομο τις εγκαταλείπει τελείως.
Τι το προκαλεί: Πολλές μορφές άνοιας (αγγειακή, Αλτσχάιμερ κ.ά.) επηρεάζουν το «εκτελεστικό δίκτυο» του εγκεφάλου. Η μειωμένη ροή στο αίμα, η νόσος μικρών αγγείων ή η παθολογία πρωτεϊνών επιβραδύνουν την επεξεργασία. Η ικανότητα συγκέντρωσης και εναλλαγής μεταξύ εργασιών μειώνεται.
Άνοια: Ποιοι έχουν 11 φορές περισσότερες πιθανότητες να την εκδηλώσουν, σύμφωνα με μελέτη
Πώς να το εντοπίσετε:
- Δείτε αν κάποιος χάνει τη σειρά όταν κάνει εργασίες με βήματα.
- Παρατηρήστε αν δεν μπορεί να κάνει πολλά πράγματα ταυτόχρονα (π.χ. να μαγειρεύει και να μιλά).
- Εντοπίστε καθυστερημένες απαντήσεις σε συζητήσεις, περισσότερες παύσεις ή δισταγμό.
- Συχνά χάνουν προθεσμίες ή αντικείμενα επειδή η προσοχή τους αποσπάται.
Πηγές: Times of India, Frontiers, PMC, Neurology, Alzheimer’s Association, Frontiers