Η άνοια επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους και αναμένεται να διαγιγνώσκεται όλο και περισσότερο τα επόμενα χρόνια, ωστόσο τα αίτιά της δεν είναι πάντα προφανή ή πλήρως κατανοητά. Ειδικοί προειδοποιούν ότι ο κίνδυνος μπορεί να αυξάνεται αθόρυβα με την πάροδο του χρόνου, και να επηρεάζεται από καθημερινές επιλογές, ιατρικές παθήσεις και άλλους παράγοντες που πολλοί παραβλέπουν.
Οι ρίζες της άνοιας ίσως βρίσκονται στην παιδική ηλικία – Τι έδειξαν πρόσφατες μελέτες
Τι αυξάνει τον κίνδυνο για άνοια – Πώς να προστατευτείτε
Η κακή διατροφή, η έλλειψη ύπνου, η περιορισμένη άσκηση και το οικογενειακό ιστορικό είναι γνωστοί παράγοντες κινδύνου, αλλά ειδικοί λένε ότι η εικόνα είναι πιο σύνθετη. «Λέω επίσης στους ασθενείς μου ότι μπορεί να κάνουν τα πάντα σωστά, και όλα τα σωστά πράγματα, και παρ’ όλα αυτά να εκδηλωθεί άνοια. Αυτό μπορεί να οφείλεται στη γενετική, απλώς στην κακή τύχη, ή σε πράγματα που ακόμα δεν κατανοούμε», είπε ο Dr Ken Langa, παθολόγος και ερευνητής άνοιας στο University of Michigan, σύμφωνα με το Daily Mail.
Ειδικοί μοιράζονται πέντε λιγότερο γνωστούς παράγοντες που μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο άνοιας, μαζί με πρακτικές συμβουλές για το πώς να τον μειώσετε. «Μπορείτε σίγουρα να φάτε την τούρτα των γενεθλίων σας, αλλά απλώς βεβαιωθείτε ότι δεν τρώτε μια ολόκληρη τούρτα κάθε εβδομάδα», λέει η ειδικός στην άνοια με έδρα την Καλιφόρνια Dr Elizabeth Landsverk, σύμφωνα με την ίδια πηγή.
Κοινά αίτια
Η άνοια συνήθως δεν έχει μία μόνο αιτία. Σύμφωνα με εργασία του 2025 με τίτλο “NIH Alzheimer’s Disease and Related Dementias Research Progress Report”, η άνοια προκαλείται από έναν συνδυασμό εγκεφαλικών αλλαγών, συμπεριλαμβανομένης της συσσώρευσης μη φυσιολογικών πρωτεϊνών, της βλάβης των αιμοφόρων αγγείων, των μεταβολικών προβλημάτων και των γενετικών παραγόντων, με πολλούς να έχουν πάνω από μία αιτίες ταυτόχρονα. Η έκθεση δείχνει ότι αυτές οι αλληλεπικαλυπτόμενες βιολογικές διεργασίες αναπτύσσονται επί χρόνια και αλληλεπιδρούν με τον τρόπο ζωής και τις ιατρικές παθήσεις, αυξάνοντας τον κίνδυνο για νόσο Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας.
Συχνές αιτίες και παράγοντες κινδύνου άνοιας που έχουν εντοπιστεί σε πρόσφατες έρευνες:
- Νευροεκφυλιστικές εγκεφαλικές αλλαγές, συμπεριλαμβανομένων διεργασιών της νόσου Αλτσχάιμερ που συνδέονται με κακή χρήση ενέργειας στα εγκεφαλικά κύτταρα και χρόνια φλεγμονή
- Βλάβες στα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου, που μειώνουν την παροχή οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών και επηρεάζουν την απομάκρυνση αποβλήτων
- Καρδιομεταβολικές παθήσεις, όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση, ο διαβήτης και η παχυσαρκία
- Παράγοντες τρόπου ζωής και περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένου του καπνίσματος, της χαμηλής σωματικής δραστηριότητας, της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ
- Κοινωνικοί και αισθητηριακοί παράγοντες, όπως η απομόνωση, η απώλεια ακοής και η χαμηλή εκπαιδευτική ενασχόληση κατά τη διάρκεια της ζωής
- Γενετική προδιάθεση, ιδιαίτερα το γονίδιο APOE4, το οποίο αυξάνει την ευαλωτότητα αλλά δεν δρα μόνο του
Άνοια: Κοινό εμβόλιο μπορεί να επιβραδύνει τη νόσο και να μειώσει τον κίνδυνο θανάτου κατά 30%
5 παράγοντες κινδύνου
1. Αποφύγετε τα συμπληρώματα διατροφής «για τον εγκέφαλο»
Πολλά φαρμακεία πωλούν χάπια που ισχυρίζονται ότι ενισχύουν τη μνήμη, αλλά οι ειδικοί λένε ότι δεν προλαμβάνουν την άνοια. Η Dr Elizabeth Landsverk τονίζει ότι ο τρόπος ζωής έχει μεγαλύτερη σημασία από τα συμπληρώματα διατροφής. «Για να προλάβετε την άνοια, χρειάζεται να δείτε την αλλαγή των συνηθειών σας, σε αντίθεση με το να παίρνετε ένα χάπι και να συνεχίζετε να τρώτε μπριζόλα και πατάτες. Κανένα από αυτά τα συμπληρώματα δεν έχει αποδειχθεί ότι είναι χρήσιμο. Κανένα δεν έχει αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα».
Επειδή τα συμπληρώματα δεν ελέγχονται όπως τα φάρμακα, η ασφάλειά τους δεν είναι εγγυημένη. Μελέτη του 2020 από την American Academy of Neurology βρήκε μη εγκεκριμένα συνταγογραφούμενα φάρμακα σε λεγόμενα «νοοτροπικά», συμπεριλαμβανομένων αναλόγων της πιρακετάμης και του phenibut, το οποίο έχει συνδεθεί με εθισμό και αναπνευστικά προβλήματα.
2. Μην μένετε για ώρες χωρίς τα γυαλιά ή τα ακουστικά βαρηκοΐας σας
Περίπου το 75% των Αμερικανών έχουν πρόβλημα όρασης και περίπου το 15% χρειάζονται ακουστικά βαρηκοΐας, ωστόσο πολλοί αποφεύγουν να τα χρησιμοποιούν. Ο Dr Ken Langa προειδοποίησε ότι η απώλεια ακοής ή όρασης που δεν αντιμετωπίζεται μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο άνοιας. «Υπάρχουν ολοένα και περισσότερα στοιχεία ότι η αντιμετώπιση πραγμάτων όπως τα προβλήματα ακοής ή όρασης βοηθά στην πρόληψη της άνοιας», είπε.
Εξήγησε δύο πιθανούς λόγους, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής απομόνωσης και της μειωμένης διέγερσης. «Επειδή ο εγκέφαλος λαμβάνει λιγότερα ερεθίσματα λόγω ενός προβλήματος όρασης ή ακοής, ο εγκέφαλος διεγείρεται λιγότερο και αυτό με κάποιον τρόπο τον τραυματίζει ή τον βλάπτει». Μελέτη του 2024 σε 573.000 άτομα διαπίστωσε 20% υψηλότερο κίνδυνο άνοιας σε άτομα με απώλεια ακοής που δεν χρησιμοποιούσαν ακουστικά.
3. Επιλέξτε προσεκτικά το σπίτι σας
Ο Dr Langa προειδοποίησε ότι η ζωή στην πόλη μπορεί να αυξάνει τον κίνδυνο άνοιας λόγω ρύπανσης, θορύβου και περιορισμένων πράσινων χώρων. «Υπάρχουν ολοένα και περισσότερα στοιχεία ότι η έκθεση στη ρύπανση μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για γνωστική έκπτωση και άνοια», είπε.
4. Μην παραλείπετε το εμβόλιο για τον έρπητα ζωστήρα
Το εμβόλιο για τον έρπητα ζωστήρα συνιστάται για ενήλικες άνω των 50 ετών, ωστόσο κάτω από το 40% του πληθυσμού το κάνει. Ο Dr Langa είπε ότι μπορεί επίσης να βοηθά στην προστασία από την άνοια μειώνοντας τη φλεγμονή. «Σίγουρα, μία θεωρία είναι ότι επειδή το εμβόλιο μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης επεισοδίου έρπητα ζωστήρα, μειώνει την πιθανότητα το σώμα να έχει υψηλή φλεγμονή». Μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του περασμένου έτους διαπίστωσε ότι οι εμβολιασμένοι ενήλικες είχαν 20% χαμηλότερες πιθανότητες να εμφανίσουν άνοια σε διάστημα επτά ετών.
Οι 9 κορυφαίες ιατρικές έρευνες για το 2025 που αλλάζουν το τοπίο της υγείας
5. Προσέχετε τα τσιμπήματα από τσιμπούρια
Σχεδόν μισό εκατομμύριο Αμερικανοί διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο με νόσο Lyme, και οι ειδικοί μελετούν την πιθανή σύνδεσή της με την άνοια. «Η νόσος Lyme μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αρθρίτιδας, και ενός διαφορετικού τύπου εγκεφαλικής νόσου όταν πρόκειται για άνοια», είπε η Dr Jessica Zwerling. «Δεν θα ήταν στην κορυφή της λίστας μου… αλλά υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι αυτό θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο άνοιας», είπε ο Dr Langa. Το Alzheimer’s Society σημειώνει αυξανόμενα στοιχεία μιας σύνδεσης και αναφέρθηκε σε μελέτη περίπτωσης του 2023, τονίζοντας παράλληλα ότι τα συμπτώματα που μοιάζουν με άνοια από τη νόσο Lyme μπορεί να είναι αναστρέψιμα με έγκαιρη θεραπεία.
Πηγές: Daily Mail, The Lancet, ARXIV, ARXIV, University of Oxford, ARXIV, NIH