Θα μπορούσε ένα νέο τεστ να αποκαλύψει τον κίνδυνο για άνοια χρόνια πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα; Νέα έρευνα δείχνει ότι προηγμένες τεχνικές απεικόνισης μπορεί να κρατούν το κλειδί για την έγκαιρη διάγνωση της ανίατης νόσου καθώς και για μελλοντικές θεραπείες. Τι συμπεραίνει;
Άνοια: Ποιες παθήσεις πριν τα 55 μπορεί να διπλασιάσουν τον κίνδυνο, σύμφωνα με νέα μελέτη
Νέα απεικονιστική εξέταση με μαγνητική τομογραφία μπορεί να προβλέψει την άνοια πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα
Νέα μακροχρόνια μελέτη δείχνει ότι μια ειδική μέθοδος μαγνητικής τομογραφίας, που ονομάζεται «ποσοτική χαρτογράφηση επιδεκτικότητας» (QSM), μπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη του ποιοι θα αναπτύξουν άνοια. Ερευνητές στο Johns Hopkins University παρακολούθησαν 158 άτομα με φυσιολογική γνωστική λειτουργία για μέσο διάστημα 7,7 ετών, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο QSM για να μετρήσουν τα επίπεδα σιδήρου στον εγκέφαλο – κάτι που συνήθως είναι εφικτό μόνο μετά θάνατον.
Διαπίστωσαν ότι τα άτομα με υψηλότερες συγκεντρώσεις σιδήρου, ιδίως σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη και τη γνωστική λειτουργία, ήταν πιο πιθανό να αναπτύξουν ήπια γνωστική έκπτωση – μια κατάσταση που συχνά προηγείται της νόσου Αλτσχάιμερ. Τα ευρήματα ενισχύουν τα αυξανόμενα στοιχεία ότι, πέρα από τις αμυλοειδείς πλάκες και τις συσσωρεύσεις πρωτεΐνης tau, η υπερφόρτωση σιδήρου – η οποία διαταράσσει την ισορροπία μεταξύ των επιβλαβών ελευθέρων ριζών και των προστατευτικών αντιοξειδωτικών – ενδέχεται επίσης να συμβάλλει στον θάνατο των νευρικών κυττάρων και στην γνωστική έκπτωση.
Οι εγκεφαλικές απεικονίσεις ως πρώιμοι δείκτες άνοιας
Σύμφωνα με εργασία του 2024 με τίτλο «How brain waves hint at early signs of dementia», οι επιστήμονες έδειξαν ότι τα μοτίβα εγκεφαλικών κυμάτων που μετρούνται με έναν μικρό αισθητήρα EEG μπορούν να διακρίνουν με ακρίβεια 86% υγιή άτομα, άτομα με ήπια γνωστική έκπτωση και άτομα με άνοια. Αυτό σημαίνει ότι μια γρήγορη και απλή εγκεφαλική σάρωση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την πρώιμη ανίχνευση της άνοιας.
Άλλες πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι οι εγκεφαλικές σαρώσεις (MRI, fMRI, PET) σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να ανιχνεύσουν τον κίνδυνο άνοιας χρόνια πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα. Η βαθιά μάθηση και οι πολυτροπικές απεικονίσεις αυξάνουν την ακρίβεια, ενώ νέοι βιοδείκτες (όπως τα επίπεδα σιδήρου στον εγκέφαλο ή τα «ρολόγια» βιολογικής γήρανσης) προσθέτουν προβλεπτική ισχύ. Ακολουθούν μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα:
- MRI + DTI + deep learning (YOLOv11): πρώιμη ταξινόμηση σταδίων Αλτσχάιμερ
- MRI + fMRI υβριδικά μοντέλα: αξιόπιστα πλαίσια πρώιμης ανίχνευσης
- 3D-CNNs σε MRI: αυξημένη ευαισθησία σε πρώιμες λεπτές μεταβολές
- MRI + PET σύντηξη: βελτιωμένη ανίχνευση βιοδεικτών
- Deep learning σε MRI: προβλέπει Αλτσχάιμερ χρόνια πριν τα συμπτώματα
- Μοναδικό «ρολόι γήρανσης» με MRI: προβλέπει τον κίνδυνο άνοιας
- Συσσώρευση σιδήρου (QSM MRI): πιθανός πρώιμος βιοδείκτης
Το περίεργο σύμπτωμα της άνοιας που εμφανίζεται στα χέρια και πολλοί αγνοούν
QSM MRI: Mη επεμβατικό εργαλείο για την πρώιμη ανίχνευση της νόσου Αλτσχάιμερ
Η νέα μελέτη παρέχει περισσότερα στοιχεία ότι η ποσοτική χαρτογράφηση επιδεκτικότητας (QSM) θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα αξιόπιστο και μη επεμβατικό εργαλείο για την πρώιμη ανίχνευση της νόσου Αλτσχάιμερ. Η QSM μπορεί να εντοπίσει την αφύσικη συσσώρευση σιδήρου στον εγκέφαλο – μια αλλαγή που σχετίζεται με την πρόοδο της νόσου – πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα. Αυτό ανοίγει τον δρόμο για την έγκαιρη διάγνωση και στοχευμένες θεραπείες.
Οι ερευνητές σημειώνουν ότι δεν υπάρχει ένα μοναδικό «φυσιολογικό» επίπεδο σιδήρου στον εγκέφαλο, καθώς τα επίπεδα διαφέρουν μεταξύ των εγκεφαλικών περιοχών και αυξάνονται με την ηλικία – ωστόσο υπάρχουν τυπικές τιμές για συγκεκριμένες περιοχές. Παρόλο που σήμερα δεν υπάρχει θεραπεία για το Αλτσχάιμερ ή την άνοια, η ερευνητική ομάδα δηλώνει ότι μελλοντικές κλινικές δοκιμές θα μπορούσαν να εξετάσουν θεραπείες που στοχεύουν στον σίδηρο ως νέα θεραπευτική επιλογή.
«Η QSM μπορεί να ανιχνεύσει μικρές διαφορές στα επίπεδα σιδήρου μεταξύ διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου, προσφέροντας έναν αξιόπιστο και μη επεμβατικό τρόπο χαρτογράφησης και ποσοτικοποίησης του σιδήρου στους ασθενείς, κάτι που δεν είναι εφικτό με τις συμβατικές τεχνικές μαγνητικής τομογραφίας», εξήγησε ο Dr. Xu Li, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης και αναπληρωτής καθηγητής ακτινολογίας στο Johns Hopkins University, σύμφωνα με το Daily Mail.
«Χρησιμοποιώντας την QSM, διαπιστώσαμε υψηλότερα επίπεδα σιδήρου σε ορισμένες περιοχές σχετικές με τη μνήμη, οι οποίες συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης γνωστικής έκπτωσης και ταχύτερη επιδείνωση. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το εργαλείο για να βοηθήσουμε στην αναγνώριση ασθενών με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης νόσου Αλτσχάιμερ και να καθοδηγήσουμε έγκαιρες παρεμβάσεις, καθώς αναπτύσσονται νέες θεραπείες».
«Επίσης, πέρα από τον ρόλο του ως βιοδείκτη, ο σίδηρος στον εγκέφαλο ενδέχεται να αποτελέσει μελλοντικό θεραπευτικό στόχο. Ταυτόχρονα, ελπίζουμε να κάνουμε την τεχνολογία QSM πιο τυποποιημένη, γρηγορότερη και ευρύτερα προσβάσιμη στην κλινική πράξη». Τα ευρήματα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Radiology, που εκδίδεται από την Radiological Society of North America (RSNA).
Η υψηλή συγκέντρωση σιδήρου στον εγκέφαλο είχε αναφερθεί για πρώτη φορά σε άτομα με Αλτσχάιμερ το 1953, σε μεταθανάτια μελέτη. Ο σίδηρος είναι απαραίτητο στοιχείο για τον ανθρώπινο οργανισμό, καθώς είναι απαραίτητος για βασικές διεργασίες όπως η μεταφορά οξυγόνου και η σύνθεση DNA. Προέρχεται κυρίως από τη διατροφή – το κόκκινο κρέας είναι μία από τις πλουσιότερες πηγές – και απορροφάται στο λεπτό έντερο. Όμως στον εγκέφαλο, η ισορροπία είναι ζωτικής σημασίας. Τόσο η έλλειψη όσο και η υπερβολική ποσότητα σιδήρου μπορούν να είναι επιβλαβείς.
Είναι σημαντικό ότι η αφύσικη συσσώρευση σιδήρου έχει παρατηρηθεί και σε άλλες νευροεκφυλιστικές παθήσεις, όπως η νόσος Πάρκινσον, η νόσος Huntington και η σκλήρυνση κατά πλάκας. Ωστόσο, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη αν η υπερβολική ποσότητα σιδήρου προκαλεί αυτές τις παθήσεις ή αν είναι υποπροϊόν της εξέλιξης της νόσου.
Η συσσώρευση σιδήρου στον εγκέφαλο ως διαγνωστικό εργαλείο αλλά και ως πιθανός θεραπευτικός στόχος
Προηγούμενες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι η συσσώρευση σιδήρου συσχετίζεται με το β-αμυλοειδές – την πρωτεΐνη που συσσωρεύεται στους εγκεφάλους των ατόμων με Αλτσχάιμερ. Αυτές οι συσσωρεύσεις σχηματίζουν «πλάκες» που συγκεντρώνονται μεταξύ των νευρώνων, δηλαδή των νευρικών κυττάρων, και διαταράσσουν τη λειτουργία τους.
Συσχετίσεις έχουν επίσης εντοπιστεί μεταξύ του σιδήρου και των νευροϊνιδιακλων συμπλεγμάτων – αφύσικες συγκεντρώσεις μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται tau και συγκεντρώνονται στο εσωτερικό των νευρώνων. Αυτές οι συσσωρεύσεις εμποδίζουν το σύστημα μεταφοράς του νευρώνα, προκαλώντας βλάβη στην επικοινωνία μεταξύ των κυττάρων.
Είναι γνωστό ότι οι βαθιές δομές της φαιάς ουσίας στον εγκέφαλο των ασθενών με νόσο Αλτσχάιμερ περιέχουν υψηλότερες συγκεντρώσεις σιδήρου. Η φαιά ουσία του εγκεφάλου έχει υψηλή συγκέντρωση κυτταρικών σωμάτων και παίζει σημαντικό ρόλο στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Ωστόσο, λιγότερα είναι γνωστά για τον νεοφλοιό – το βαθιά αυλακωμένο εξωτερικό στρώμα του εγκεφάλου που εμπλέκεται στη γλώσσα, τη συνειδητή σκέψη και άλλες σημαντικές λειτουργίες.
6 συμπτώματα άνοιας που δεν πρέπει να αγνοούμε – Γιατί καταγράφεται αύξηση στις διαγνώσεις
Η διαταραγμένη σταθερότητα του σιδήρου στα άτομα με νόσο Αλτσχάιμερ δείχνει ότι η χηλίωση σιδήρου – δηλαδή η χορήγηση φαρμάκων που απομακρύνουν τον σίδηρο από το σώμα μέσω των ούρων – μπορεί να αποτελεί ελπιδοφόρα θεραπεία και εξετάζεται ήδη σε κλινικές δοκιμές.
Πηγές: Daily Mail, Frontiers, Frontiers, Frontiers, RSNA Radiology