Μπορεί ένα χάπι να μας κάνει… αόρατους στα κουνούπια; Επιστήμονες δοκιμάζουν ένα νέο φάρμακο που, αφού ληφθεί από τον άνθρωπο, καθιστά το αίμα του τοξικό για τα κουνούπια σκοτώνοντάς τα με ένα μόνο τσίμπημα. Η εξέλιξη αυτή γεννά ελπίδες για την αποτελεσματική αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών όπως η ελονοσία.
Κουνούπια: 7 συμβουλές που θα σώσουν από τα ενοχλητικά τσιμπήματα
Χάπι σκοτώνει τα κουνούπια μόλις μας τσιμπήσουν – Τι ανακάλυψαν οι επιστήμονες
Τα κουνούπια, κυρίως των ειδών Aedes, Anopheles και Culex, μεταδίδουν σοβαρές ασθένειες όπως η ελονοσία, ο Δάγκειος πυρετός και ο ιός Ζίκα, σύμφωνα με δημοσίευση στο Insects. Για να τα αντιμετωπίσουμε, χρησιμοποιούνται διάφορες μέθοδοι, όπως εντομοαπωθητικά (π.χ. σπρέι, φυτικά έλαια), βιολογικοί τρόποι (όπως βακτήρια που επηρεάζουν την αναπαραγωγή τους) και πιο σύγχρονες λύσεις όπως γονιδιακή τροποποίηση.
Μια απλή κάψουλα μπορεί να είναι η τελευταία μεγάλη ανακάλυψη στη μάχη κατά της ελονοσίας.
Μια εκτεταμένη μελέτη στην Κένυα και τη Μοζαμβίκη έδειξε ότι η μαζική χορήγηση της ivermectin, ενός αντιπαρασιτικού φαρμάκου, μείωσε τα κρούσματα ελονοσίας κατά 26%. Το χάπι λειτουργεί με έναν εκπληκτικό τρόπο: κάνει το ανθρώπινο αίμα θανατηφόρο για τα κουνούπια, σκοτώνοντάς τα μετά το τσίμπημα. Αυτή η καινοτόμος προσέγγιση θα μπορούσε να συμπληρώσει παραδοσιακά εργαλεία όπως οι κουνουπιέρες, οι οποίες έχουν χάσει την αποτελεσματικότητά τους λόγω ανθεκτικότητας των κουνουπιών. Ακόμη καλύτερα, οι κοινότητες ανέφεραν μείωση σε ψείρες, ψώρα και κοριούς, πρόσθετα οφέλη από μια απλή μηνιαία δόση.
5 φυτά στην αυλή σας που λατρεύουν τα κουνούπια
Η ivermectin δίνει υποσχέσεις για τη μείωση της μετάδοσης της ελονοσίας
Ένα ασφαλές και ευρέως διαθέσιμο φάρμακο, η ivermectin, δείχνει ελπιδοφόρα αποτελέσματα στη μείωση της εξάπλωσης της ελονοσίας όταν χορηγείται σε ολόκληρες κοινότητες. Στη μεγαλύτερη μελέτη του είδους της, γνωστή ως δοκιμή BOHEMIA, οι ερευνητές διαπίστωσαν μείωση 26% στις νέες λοιμώξεις ελονοσίας, ακόμη και όταν χρησιμοποιούνταν ήδη τα στάνταρ εργαλεία όπως οι κουνουπιέρες. Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύουν τη δυνατότητα της ivermectin να αποτελέσει ένα πρόσθετο επίπεδο προστασίας στην πρόληψη της νόσου.
Η μελέτη ηγήθηκε από το Barcelona Institute for Global Health (ISGlobal), με τη στήριξη του ιδρύματος «la Caixa», σε συνεργασία με το Manhiça Health Research Centre (CISM) και το KEMRI-Wellcome Trust Research Programme. Τα αποτελέσματα δημοσιεύτηκαν στο The New England Journal of Medicine.
Η ελονοσία συνεχίζει να αποτελεί σοβαρό παγκόσμιο πρόβλημα υγείας, με 263 εκατομμύρια κρούσματα και 597.000 θανάτους που καταγράφηκαν το 2023. Τα υπάρχοντα προληπτικά εργαλεία, όπως οι μακράς διάρκειας εντομοκτόνες κουνουπιέρες (LLINs) και ο εσωτερικός υπολειμματικός ψεκασμός (IRS), γίνονται όλο και λιγότερο αποτελεσματικά.
Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι τα κουνούπια αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στα εντομοκτόνα και αλλάζουν τη συμπεριφορά τους, τσιμπώντας σε εξωτερικούς χώρους ή ώρες που οι άνθρωποι δεν προστατεύονται από αυτά τα μέσα. Αυτές οι προκλήσεις έχουν δημιουργήσει επείγουσα ανάγκη για νέες προσεγγίσεις για την καταπολέμηση της ασθένειας.
Η αναπάντεχη συμβολή της ivermectin στην καταπολέμηση της ελονοσίας
Η ivermectin χρησιμοποιείται συνήθως για τη θεραπεία παραμελημένων τροπικών ασθενειών όπως η ογκοκερκίαση και η λεμφική φιλαρίαση (ελεφαντίαση). Ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί επίσης να μειώσει την ελονοσία σκοτώνοντας τα κουνούπια που τσιμπούν ανθρώπους που έχουν λάβει το φάρμακο. Καθώς αυξάνεται η ανθεκτικότητα των κουνουπιών στα εντομοκτόνα, η ivermectin μπορεί να προσφέρει έναν νέο και αποτελεσματικό τρόπο μείωσης της μετάδοσης, ειδικά σε περιοχές όπου οι παραδοσιακές μέθοδοι δεν είναι πλέον αξιόπιστες.
Το πρόγραμμα BOHEMIA (Broad One Health Endectocide-based Malaria Intervention in Africa), με χρηματοδότηση από την Unitaid, δοκίμασε αυτήν την ιδέα μέσω δύο μεγάλων μελετών Μαζικής Χορήγησης Φαρμάκου (MDA) σε περιοχές με υψηλό φορτίο ελονοσίας: στην επαρχία Kwale της Κένυας και στην περιφέρεια Mopeia της Μοζαμβίκης. Οι ερευνητές αξιολόγησαν κατά πόσο η χορήγηση μίας μόνο μηνιαίας δόσης ivermectin (400 mcg/kg) για τρεις μήνες στην αρχή της περιόδου των βροχών θα μπορούσε να μειώσει τη μετάδοση της ελονοσίας. Στην Κένυα, το πρόγραμμα επικεντρώθηκε σε παιδιά ηλικίας 5 έως 15 ετών, ενώ στη Μοζαμβίκη στόχευσε παιδιά κάτω των πέντε ετών.
9 φυτά που θα εξαφανίσουν μύγες, κουνούπια και σκνίπες από τον κήπο σας
Σαφής αντίκτυπος στην Κένυα από την ivermectin
Στην επαρχία Kwale της Κένυας, τα παιδιά που έλαβαν ivermectin παρουσίασαν μείωση 26% στα περιστατικά μόλυνσης από ελονοσία σε σύγκριση με εκείνα που έλαβαν albendazole, το φάρμακο ελέγχου που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη.
Η δοκιμή περιλάμβανε πάνω από 20.000 συμμετέχοντες και περισσότερες από 56.000 θεραπείες, αποδεικνύοντας ότι η ivermectin μείωσε σημαντικά τα ποσοστά μόλυνσης από ελονοσία, ιδιαίτερα μεταξύ των παιδιών που ζούσαν πιο μακριά από τα όρια των συστάδων ή σε περιοχές όπου η διανομή του φαρμάκου ήταν πιο αποτελεσματική. Επιπλέον, το προφίλ ασφαλείας της ivermectin ήταν θετικό, χωρίς σοβαρά ανεπιθύμητα συμβάντα που να σχετίζονται με το φάρμακο και μόνο ήπιες, παροδικές παρενέργειες που είχαν ήδη παρατηρηθεί σε εκστρατείες για παραμελημένες τροπικές ασθένειες.
«Είμαστε ενθουσιασμένοι με αυτά τα αποτελέσματα», δήλωσε ο Carlos Chaccour, συν-επικεφαλής ερευνητής του έργου BOHEMIA και τότε ερευνητής στο ISGlobal.
«Η ivermectin έχει δείξει μεγάλες δυνατότητες στη μείωση της μετάδοσης της ελονοσίας και θα μπορούσε να συμπληρώσει τα υπάρχοντα μέσα ελέγχου. Με συνεχιζόμενη έρευνα, η MDA με ivermectin μπορεί να αποτελέσει αποτελεσματικό εργαλείο για τον έλεγχο και ίσως την εξάλειψη της ελονοσίας», πρόσθεσε ο Chaccour, που είναι πλέον ερευνητής στο Navarra Centre for International Development του Πανεπιστημίου της Navarra.
«Αυτά τα αποτελέσματα ευθυγραμμίζονται με τα κριτήρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για νέα εργαλεία ελέγχου φορέων», δήλωσε ο Joseph Mwangangi, από το KEMRI-Wellcome Trust Research Programme.
«Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι η MDA με ivermectin θα μπορούσε να αποτελέσει πολύτιμη συμπληρωματική στρατηγική για τον έλεγχο της ελονοσίας, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου η ανθεκτικότητα των κουνουπιών στα εντομοκτόνα αποτελεί αυξανόμενο πρόβλημα», πρόσθεσε η Marta Maia, επικεφαλής εντομολόγος του BOHEMIA από το University of Oxford.
Το κόλπο με τη βανίλια για να διώξετε τα κουνούπια
Μαθήματα και εμπόδια από την εφαρμογή στη Μοζαμβίκη
Αντιθέτως, η υλοποίηση της δοκιμής στη Μοζαμβίκη, στην αγροτική περιφέρεια Mopeia, αντιμετώπισε σοβαρές διακοπές λόγω του Κυκλώνα Gombe (2022) και μιας επακόλουθης επιδημίας χολέρας, οι οποίες ανέτρεψαν σημαντικά τις επιχειρήσεις.
«Ένα από τα πιο σημαντικά μαθήματα που πήραμε από τη δοκιμή στο Mopeia είναι ότι η ισχυρή συμμετοχή της κοινότητας είναι απαραίτητη», δηλώνει ο Francisco Saúte, διευθυντής του Manhiça Health Research Centre (CISM). «Η οικοδόμηση εμπιστοσύνης με τις τοπικές κοινότητες και η στενή συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, το Εθνικό Πρόγραμμα Ελέγχου Ελονοσίας και τις τοπικές αρχές ήταν το κλειδί για την αποδοχή της MDA με ivermectin».
Η μελέτη έδειξε μείωση στην ψώρα και τις ψείρες
Εκτός από τη μείωση της μετάδοσης της ελονοσίας, η μαζική χορήγηση ivermectin προσφέρει σημαντικά παράπλευρα οφέλη. Η ομάδα του BOHEMIA διαπίστωσε σημαντική μείωση στην παρουσία δερματικών παρασίτων όπως η ψώρα και οι ψείρες στο σκέλος της ivermectin στη Μοζαμβίκη, ενώ η κοινότητα στην Κένυα ανέφερε μεγάλη μείωση στους κοριούς. Αυτές οι επιδράσεις είναι ιδιαίτερα πολύτιμες όταν η ivermectin ενσωματώνεται σε υπάρχοντα συστήματα παροχής φροντίδας, μεγιστοποιώντας τον αντίκτυπό της στη δημόσια υγεία.
Προς μια νέα εποχή στρατηγικής για τον έλεγχο της ελονοσίας
Η μελέτη αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης παγκόσμιας προσπάθειας για την αξιολόγηση της δυναμικής της ivermectin στον έλεγχο της ελονοσίας. Τα ευρήματα έχουν ανασκοπηθεί από την συμβουλευτική ομάδα ελέγχου φορέων του ΠΟΥ, η οποία κατέληξε ότι η μελέτη επέδειξε σαφή αποτελέσματα και συνέστησε τη διεξαγωγή περαιτέρω ερευνών. Τα αποτελέσματα κοινοποιήθηκαν επίσης στις εθνικές υγειονομικές αρχές, καθώς εξετάζουν το ενδεχόμενο ενσωμάτωσης της ivermectin στα εθνικά προγράμματα ελέγχου της ελονοσίας.
«Αυτή η έρευνα έχει τη δυνατότητα να διαμορφώσει το μέλλον της πρόληψης της ελονοσίας, ιδιαίτερα σε ενδημικές περιοχές όπου τα υπάρχοντα εργαλεία αποτυγχάνουν», καταλήγει η Regina Rabinovich, κύρια ερευνήτρια του BOHEMIA και Διευθύντρια της Πρωτοβουλίας για την Εξάλειψη της Ελονοσίας στο ISGlobal. «Με τον καινοτόμο μηχανισμό δράσης και το αποδεδειγμένο προφίλ ασφάλειας, η ivermectin θα μπορούσε να προσφέρει μια νέα προσέγγιση με χρήση ενός ήδη γνωστού και ασφαλούς φαρμάκου, που μπορεί να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα των σημερινών εργαλείων καταπολέμησης των κουνουπιών».
Ο λόγος που τα κουνούπια πετούν κοντά στο αυτί σας τη νύχτα – Πώς να απαλλαγείτε
Επιστημονική αναφορά:
«Ivermectin to Control Malaria — A Cluster-Randomized Trial» από τους Carlos Chaccour, Marta Maia, Mercy Kariuki, Paula Ruiz-Castillo, Caroline Wanjiku, Lydia Kasiwa, Aurelia Brazeal, Aina Casellas, Mwanajuma Ngama, Truphena Onyango, Eldo Elobolobo, Karisa Kazungu, Mary Mael, Winnie Wangari, Khadija Nuru, Rachel Otuko, Almudena Sanz, Isaac Ringera, Allan Matano, Starford Mitora, Marta Ribes, Joe Brew, Nika Gorski, Patricia Nicolas, Sara Stanulovic, Isaiah Omondi, Joanna Furnival-Adams, Laura Túnez, Jamal Mbarak, Vegovito Vegove, Esther Yaa, Shadrack Mramba, Yegon Kibet, Naomi Nyambura, Charles Rotich, Scholastica Wanjiru, Musa Vura, Faith Wanjiku, Leslie Sam, Lisa Collins, Kang Xia, Felix Hammann, Francisco Saúte, Matthew Rudd, Cassidy Rist, Caroline Jones, Joseph Mwangangi και N. Regina Rabinovich, 23 Ιουλίου 2025, New England Journal of Medicine.