Ένας κοινός ιός που οι περισσότεροι άνθρωποι κολλούν στην παιδική τους ηλικία θεωρούνταν ακίνδυνος έως τώρα. Σήμερα όμως, η επιστήμη τον συνδέει με τη νόσο Αλτσχάιμερ. Εργαστηριακά πειράματα δείχνουν ότι όταν ο ιός επανενεργοποιείται, μπορεί να προκαλέσει αλλοιώσεις στον εγκέφαλο που σχετίζονται άμεσα με τη νόσο. Όσοι φέρουν έναν κοινό γενετικό παράγοντα κινδύνου είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι όταν ο ιός «ξυπνά». Πληθυσμιακές μελέτες δείχνουν ότι εμβόλια και αντι-ιικές θεραπείες ίσως συμβάλλουν στη μείωση της άνοιας, προσφέροντας νέα ελπίδα στη μάχη κατά του Αλτσχάιμερ.
Άνοια: Το σύμπτωμα στην όραση που αποτελεί πρώιμο σημάδι πριν την απώλεια μνήμης
Κοινός ιός παραμονεύει στον εγκέφαλο και συνδέεται με τη νόσο Αλτσχάιμερ όταν «ξυπνά»
Η νόσος Αλτσχάιμερ έχει προβληματίσει τους επιστήμονες για καιρό, αλλά μια απροσδόκητη νέα ερευνητική κατεύθυνση ρίχνει νέο φως στην προέλευσή της. Τι θα γινόταν αν μια κοινή λοίμωξη τροφοδοτούσε σιωπηρά τη νευροεκφύλιση; Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι γνωστά παθογόνα — αυτά που πολλοί κολλούν στην παιδική ηλικία — ενδέχεται να παραμένουν ανενεργά μέσα στα νευρικά κύτταρα για δεκαετίες, πριν επανενεργοποιηθούν λόγω στρες ή τραυματισμού.
Τα πρώιμα εργαστηριακά και πληθυσμιακά δεδομένα υποδηλώνουν ότι οι επανενεργοποιήσεις αυτές ενδέχεται να βλάπτουν τον εγκεφαλικό ιστό με τρόπους παρόμοιους με το Αλτσχάιμερ. Αν αυτή η θεωρία ισχύει πραγματικά, η γραμμή έρευνας θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο για εντελώς νέες στρατηγικές πρόληψης.
Τι πυροδοτεί το Αλτσχάιμερ στον εγκέφαλο
Η νόσος Αλτσχάιμερ συμβαίνει όταν δημιουργούνται πολλές αλλοιώσεις στον εγκέφαλο και συνδυάζονται για να βλάψουν τη μνήμη και τη σκέψη. Φανταστείτε μια καλοκουρδισμένη μηχανή που ξαφνικά μπλοκάρει, υπερθερμαίνεται, διαβρώνεται και εμφανίζει διαρροές ταυτόχρονα — κάθε πρόβλημα κάνει τα άλλα χειρότερα. Στο Αλτσχάιμερ, κολλώδη θραύσματα πρωτεϊνών (που ονομάζονται β-αμυλοειδή) συσσωρεύονται στους χώρους μεταξύ των νευρικών κυττάρων, ενώ μια άλλη πρωτεΐνη (ταυ) μπλέκεται μέσα τους.
Ταυτόχρονα, οι μικρογλοίες (το «συνεργείο καθαρισμού» του εγκεφάλου), παραμένουν διαρκώς ενεργές, προκαλώντας φλεγμονή που βλάπτει επιπλέον τους νευρώνες. Ένας κοινός γενετικός παράγοντας, το γονίδιο APOE4, επιταχύνει αυτές τις διαδικασίες, ενώ τα εργοστάσια ενέργειας των κυττάρων (μιτοχόνδρια) αποτυγχάνουν και τα αιμοφόρα αγγεία διαρρέουν ή σκληραίνουν, στερώντας από τα εγκεφαλικά κύτταρα οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά.
Με την πάροδο του χρόνου, αυτά τα προβλήματα φθείρουν τις συνδέσεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων, οδηγώντας στην απώλεια μνήμης και τη σύγχυση που βλέπουμε σε ασθενείς με Αλτσχάιμερ.
- Συσσώρευση πρωτεϊνών: Τα β-αμυλοειδή συσσωρεύονται μεταξύ των νευρώνων και οι tau μπλέκονται μέσα τους, μπλοκάροντας τα σήματα.
- Χρόνια φλεγμονή: Τα «καθαριστικά» κύτταρα του εγκεφάλου αντιδρούν υπερβολικά, καταστρέφοντας υγιείς ιστούς.
- Γενετική ενίσχυση: Το γονίδιο APOE4 διευκολύνει τον σχηματισμό επιβλαβών πρωτεϊνών.
- Ενεργειακή αποτυχία: Τα μιτοχόνδρια αποτυγχάνουν, προκαλώντας στρες και φθορά στα κύτταρα.
- Προβλήματα ροής αίματος: Διαρροές ή σκλήρυνση στα αγγεία δεν επιτρέπουν επαρκή οξυγόνωση, οδηγώντας σε λιμοκτονία των εγκεφαλικών κυττάρων.
Ο ιός του επιχείλιου έρπητα διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό
Ο απλός ερπητοϊός— το παθογόνο πίσω από τις κοινές επιχείλιες φλύκταινες, που αποκτάται συνήθως στην παιδική ηλικία — παραμένει κρυμμένος στα νευρικά κύτταρα εφ’ όρου ζωής. Περιοδικά, το στρες, η ασθένεια ή ο τραυματισμός μπορούν να αφυπνίσουν τον ιό, προκαλώντας την γνωστή πληγή. Νέα δεδομένα πλέον ενοχοποιούν αυτόν τον ίδιο ιό στη νόσο Αλτσχάιμερ.
Σε εμβληματική μελέτη που διεξήχθη πριν από τρεις δεκαετίες, ερευνητές ανίχνευσαν DNA του HSV‑1 στους εγκεφάλους ηλικιωμένων ατόμων. Το εύρημα αυτό ανέτρεψε την παλιά αντίληψη ότι ο εγκέφαλος, προστατευμένος από τον «αιματοεγκεφαλικό φραγμό», είναι εντελώς απαλλαγμένος από ιικές εισβολές.
Είναι η νόσος Αλτσχάιμερ ένας νέος τύπος διαβήτη; Πώς συνδέονται και πώς μπορούμε να τα προλάβουμε
Αυξάνονται οι πιθανότητες για Αλτσχάιμερ σε όσους έχουν μολυνθεί από τον ιό και έχουν γενετική προδιάθεση
Μια εντυπωσιακή συσχέτιση εμφανίστηκε όταν οι ερευνητές μελέτησαν άτομα με το αλληλόμορφο APOE‑ε4 — μια γενετική παραλλαγή γνωστή για την αύξηση του κινδύνου Αλτσχάιμερ — και ταυτόχρονη λοίμωξη από HSV‑1. Η πιθανότητά τους να αναπτύξουν τη νόσο αυξήθηκε πολλαπλάσια. Εργαστηριακές μελέτες που ακολούθησαν μόλυναν καλλιεργημένους ανθρώπινους νευρώνες με HSV‑1, οι οποίοι στη συνέχεια παρήγαγαν τα ίδια συσσωματώματα β-αμυλοειδούς και ταυ, χαρακτηριστικά της παθολογίας του Αλτσχάιμερ.
Ο HSV‑1 συνήθως παραμένει ανενεργός στα νευρικά κύτταρα για χρόνια ή ακόμα και δεκαετίες, αλλά καθώς η ανοσολογική επιτήρηση εξασθενεί με την ηλικία, ο ιός μπορεί να επανενεργοποιηθεί στον εγκέφαλο, προκαλώντας τραυματισμό των νευρώνων και πυροδοτώντας φλεγμονή. Μέσα από επαναλαμβανόμενους κύκλους επανενεργοποίησης, αυτή η σωρευτική βλάβη ενδέχεται να υποκρύπτει τη σταδιακή νευροεκφύλιση που παρατηρείται στη νόσο Αλτσχάιμερ.
Τα αποτυπώματα του ιού βρίσκονται στις «πλάκες» του Αλτσχάιμερ
Επακόλουθες αναλύσεις ανίχνευσαν DNA του HSV‑1 ενσωματωμένο μέσα στα χαρακτηριστικά συσσωματώματα β-αμυλοειδούς και ταυ στους εγκεφάλους ατόμων με Αλτσχάιμερ. Πειράματα in vitro έδειξαν ότι αντι-ιικοί παράγοντες μπορούσαν να μειώσουν αυτή τη βλάβη που σχετίζεται με τις πλάκες, ενισχύοντας την ελπίδα ότι στοχευμένα φάρμακα ενδέχεται στο μέλλον να επιβραδύνουν — ή ακόμα και να αποτρέψουν — την πρόοδο της νόσου.
Ανεξάρτητες, μεγάλης κλίμακας επιδημιολογικές μελέτες διαπίστωσαν ότι άτομα που υπέφεραν από σοβαρές εξάρσεις HSV‑1 αντιμετώπιζαν σημαντικά υψηλότερο κίνδυνο για Αλτσχάιμερ, ενώ εκείνα που έλαβαν συγκεκριμένη αντι-ιική θεραπεία είχαν μειωμένη συχνότητα εμφάνισης της νόσου. Αυτό το σώμα αποδείξεων έχει έκτοτε οδηγήσει σε έρευνες για το κατά πόσον και άλλοι λανθάνοντες ιοί — όπως ο ιός varicella‑zoster, που προκαλεί ανεμοβλογιά και έρπητα ζωστήρα — θα μπορούσαν επίσης να συμβάλουν σε σχετιζόμενη με την ηλικία νευροεκφύλιση.
Το εμβόλιο του έρπητα ζωστήρα μπορεί να προστατεύσει από τη νευροεκφύλιση
Αναλύσεις δεδομένων υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο που περιελάμβαναν εκατοντάδες χιλιάδες άτομα αποκάλυψαν ότι το ιστορικό έρπητα ζωστήρα σχετιζόταν μόνο με μέτρια αύξηση στον κίνδυνο άνοιας, ενώ οι παραλήπτες του εμβολίου για τον έρπητα ζωστήρα εμφάνισαν συνολικά χαμηλότερα ποσοστά άνοιας. Πρόσφατη μελέτη υπό την ηγεσία του Stanford University κατέληξε σε παρόμοια συμπεράσματα.
Αυτά τα ευρήματα ενισχύουν την υπόθεση ότι η πρόληψη κοινών λοιμώξεων ενδέχεται να συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου Αλτσχάιμερ — μια ιδέα που υποστηρίζεται και από άλλες έρευνες που αναγνωρίζουν τις λοιμώξεις ως παράγοντα κινδύνου και διάφορα εμβόλια ως προστατευτικά. Επακόλουθες μελέτες διερεύνησαν το πώς οι παράγοντες κινδύνου του Αλτσχάιμερ — όπως οι λοιμώξεις και οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις — θα μπορούσαν να επανενεργοποιήσουν λανθάνοντες ερπητοϊούς στον εγκέφαλο.
Παλαιότερο τρισδιάστατο μοντέλο εγκεφάλου που έφερε λανθάνοντα ιό απλού έρπητα τύπου 1 έδειξε ότι δευτερογενείς λοιμώξεις ή προσομοίωση τραύματος εγκεφάλου μπορούν να αφυπνίσουν τον ιό, προκαλώντας βλάβη στους νευρώνες, παρόμοια με την παθολογία του Αλτσχάιμερ. Όταν εφαρμόστηκε αντιφλεγμονώδης αγωγή, ο HSV‑1 παρέμεινε ανενεργός και η εγκεφαλική βλάβη τύπου Αλτσχάιμερ δεν εμφανίστηκε.
Αυτά τα αποτελέσματα τοποθετούν τον ιό του έρπητα ως πιθανό συντελεστή του Αλτσχάιμερ — ειδικά σε άτομα με γενετική υψηλού κινδύνου — και υποδεικνύουν νέες οδούς πρόληψης, όπως τα εμβόλια ή οι αντι-ιικές θεραπείες σχεδιασμένες να κρατούν τον HSV‑1 σε λανθάνουσα κατάσταση. Αυτό που ξεκίνησε ως μια διστακτική σύνδεση μεταξύ επιχείλιων πληγών και απώλειας μνήμης έχει εξελιχθεί σε μια ιστορία ευρείας εμβέλειας, η οποία ίσως τελικά βοηθήσει στο να κατανοήσουμε και να αντιμετωπίσουμε τη νόσο του Αλτσχάιμερ.
Πηγές: ScienceAlert, PMC, AJP, PMC (2), Nature, NIH, Nature (2), PubMed, PubMed (2)