Ο Γιώργος Παππάς, παθολόγος και ερευνητής, απαντά σε βασικές ερωτήσεις για τον αιμορραγικό πυρετό Κριμαίας-Κονγκό.
Την έντονη ανησυχία της επιστημονικής κοινότητας έχει προκαλέσει η εμφάνιση κρουσμάτων του αιμορραγικού πυρετού Κριμαίας Κονγκό με μεταδίδεται από μολυσμένο τσιμπούρι, στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας.
Ο θάνατος του 70χρονου είναι ο πρώτος επιβεβαιωμένος θάνατος από τη σπάνια αλλά δυνητικά θανατηφόρα νόσο στην Ελλάδα, από το 2008.
Το δεύτερο κρούσμα αφορά στη γιατρό που εξέτασε τον 70χρονο. Η γιατρός νοσηλεύεται στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας.
ΕΟΔΥ: Θανατηφόρο κρούσμα αιμορραγικού πυρετού Κριμαίας-Κονγκό σε οικισμό του Δήμου Ελασσόνας
Ο Γιώργος Παππάς, παθολόγος και ερευνητής, με ανάρτησή του στα social media απαντά σε 10 βασικές ερωτήσεις σχετικά με τον αιμορραγικό πυρετό Κριμαίας – Κονγό, τους τρόπους μετάδοσης, τα μέτρα προστασίας, αλλά και την ιστορία του.
Τι είναι αυτός ο Crimean-Congo αιμορραγικός πυρετός που εμφανίστηκε στην Θεσσαλία;
Ένας από τους πολλούς ιογενείς αιμορραγικούς πυρετούς- κοινό τους χαρακτηριστικό ότι προσβάλλουν τα μικρά αγγεία του σώματος και επηρεάζουν την πήξη του αίματος. Και περιλαμβάνουν Δάγκειο, Ebola, Marburg, και δεκάδες άλλους, όχι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτους. Η θνησιμότητά του ποικίλει, από 5% που έχει στην Τουρκία με τα σταθερά ετησίως κρούσματα, μέχρι 40% σε παλαιότερες επιδημίες.
Και δεν είχαμε ποτέ στην Ελλάδα; Τι σημαίνουν αυτά τα κρούσματα; Στην Ευρώπη έχει πολλά;
Μέχρι τώρα στην Ελλάδα είχαμε μόνο ένα κρούσμα στην Ροδόπη τον Ιούνιο του 2008, κι άλλο ένα εισαγόμενο από Βουλγαρία (όπου υπήρχε σταθερή, μειωμένη πλέον, ροή κρουσμάτων) τον Ιούνιο του 2018. Οπότε κάθε νέο, εγχώριας μετάδοσης, κρούσμα, αποτελεί ένδειξη πιθανής μεταβολής της οικολογίας του ιού, και πιθανής εξέλιξης σε ενδημικότητα στην χώρα. Σε μια εποχή μάλιστα κατά την οποία στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια υπάρχει περιορισμένη κινητικότητα του ιού, το 2022 είχαμε μόνο 4 κρούσματα, 2 στην Ισπανία και 2 στη Βουλγαρία.
Πώς πήγε Ισπανία; ίσως με παράνομη εισαγωγή ζώων, ή μέσω αποδημητικών πτηνών, από το Μαρόκο. Μπορεί κάτι αντίστοιχο να συνέβη κι εδώ; Έχει σημασία να δούμε αν έχουμε να κάνουμε με μια ακόμη εισαγωγή νόσου μέσω παράνομης διακίνησης ζώων, ή αν έχουμε να κάνουμε με μια γενικότερη οικολογική μεταβολή (που μπορεί να σχετίζεται με κλιματικές παραμέτρους, γενικότερων ή ειδικότερων όπως οι πλημμύρες του 2023).
Πάμε από την αρχή, Γιατί τον λένε έτσι;
Πρώτη περιγραφή του στα τέλη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου όταν 200 περίπου κρούσματα παρατηρήθηκαν σε στρατιωτικό προσωπικό στην Κριμαία. Ο Τσουμάκοφ, μέγας σοβιετικός μικροβιολόγος (και πατέρας κατά το ήμισυ της συνεργασίας ΗΠΑ-ΕΣΣΔ στην εμβολιαστική εκστρατεία κατά της πολιομυελίτιδας) ονόμασε τη νόσο οξεία λοιμώδη τριχοειδική τοξίκωση (όπου τριχοειδή τα πολύ μικρά αγγεία μας). Πολλά χρόνια αργότερα, όταν περιέγραψαν τον ιό που το προκάλεσε αυτό, παρατήρησαν ότι ήταν ίδιος με ιό που είχε προσβάλλει ένα μικρό παιδί στο τότε Βελγικό Κονγκό, μετά Ζαΐρ, νυν Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το 1956. Οπότε προέκυψε το Crimean-Congo.
Υπάρχει δηλαδή παντού;
Από την Αφρική ξεκίνησε, τον 15ο αιώνα υπολογίζουν οι ειδικοί ότι μια μορφή του πέρασε στην Ασία, πριν 200 χρόνια μια ήπια μορφή του σε Ελλάδα-Τουρκία, και πριν 100+ χρόνια η τυπική μορφή του στην Ανατολική Ευρώπη.
Έχει στην Μέση Ανατολή (Ιράκ και Αφγανιστάν τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν έξαρση κρουσμάτων), έχει στην Άπω Ανατολή και την Ινδική χερσόνησο, έχει στην Τουρκία (και το μελετούν συστηματικά από χρόνια), έχει/ είχε στην Ανατολική Ευρώπη, είχε πολλά κρούσματα στην Βουλγαρία. Δεν είχε ποτέ αυτόχθονα κρούσματα πάνω από τον 50ο βόρειο παράλληλο πάντως, και δεν έχει αναφερθεί στην αμερικανική ήπειρο, έχουν δικούς τους αιμορραγικούς πυρετούς εκεί, ούτε στην Ωκεανία.
Πώς κολλάει;
Από συγκεκριμένα τσιμπούρια/κρότωνες στο επιστημονικότερο- θεωρητικά τα τσιμπούρια κολλάνε από ζώα (κανένα ζώο όμως δε νοσεί, ο άνθρωπος έχει το “προνόμιο”) που έχουν κολλήσει από τσιμπούρια, κ.ο.κ.
Το σάλιο των τσιμπουριών έχει ουσίες επικουρικές για την λοίμωξη, βοηθάνε να ξεφύγει ο ιός από το ανοσοποιητικό μας. Και φυσικά η μόλυνση μπορεί να γίνει αν πάει κάποιος να βγάλει το τσιμπούρι χωρίς την κατάλληλη τεχνική.
Αλλά μπορείς να κολλήσεις και από μολυσμένο ζώο αν έρθεις σε επαφή με ιστούς ή αίμα του, όπως μπορείς να κολλήσεις και από άνθρωπο που νοσεί- ειδικά οι υγιεινομικοί: η μελέτη αναφοράς παγκοσμίως για την μετάδοση του ιού σε εργαζόμενους στην υγεία είναι ελληνική, από την ομάδα της Άννας Παπά, της Καθηγήτριας Μικροβιολογίας του ΑΠΘ, που θεωρείται, δικαίως, εκ των κορυφαίων 5-10 ειδικών στον Crimean-Congo παγκοσμίως, είχε οργανώσει και το σχετικό παγκόσμιο συνέδριο στην Θεσσαλονίκη πριν 2 χρόνια (πρώτη συγγραφέας στο άρθρο η Κατερίνα Τσεργούλη, δημοσιεύθηκε στο Journal of Hospital Infection το 2020). Ο συνηθέστερος τρόπος να κολλήσει υγειονομικός είναι διαδερμικός, να τρυπηθεί με βελόνα. Αλλά και εξ επαφής αν υπάρχει κάποια ασυνέχεια στο δέρμα, αλλά πιθανώς και αερογενώς.
Τσιμπούρια: Από τι κινδυνεύετε αν σας τσιμπήσουν – Πώς θα τα αφαιρέσετε με ασφάλεια
Και τι παθαίνεις;
Οι περισσότερες λοιμώξεις είναι μάλλον ασυμπτωματικές ή ήπιες και αδιάγνωστες. Αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, στις 3 περίπου μέρες από την προσκόλληση του τσιμπουριού ξεκινάει πυρετός και πονοκέφαλος έντονος, τύπου ζόρικης ημικρανίας. Μετά από 4 περίπου μέρες αρχίζει η αιμορραγική φάση, μπορεί να αιμορραγεί κάποιος από παντού και παντού. Και ακολούθως μπορεί να προσβληθούν μείζονα όργανα ή να υπάρξει συστηματική διαταραχή της πήξης και να επέλθει θάνατος. [Ακούστηκε από ακαδημαϊκά χείλη ότι κάνει και εγκφαλίτιδα, σπάνιο είναι όμως αυτό, δεν ανιχνεύθηκε καν σε τουρκική σειρά, και μόνο σε (ελάχιστα) μεμονωμένα περιστατικά περιγράφεται- άλλη είναι η βαρύτητα του ιού.]
Θεραπεία δεν έχουμε;
Διαθέσιμη όχι. Οι Τούρκοι δοκίμασαν την ριμπαβιρίνη, αντιιικό φάρμακο, σε καλή μελέτη, δεν είδαν αποτέλεσμα. Χρησιμοποιείται στην προφύλαξη μετά από έκθεση γενικώς, αλλά χωρίς σαφή στοιχεία. Σε ένα μόνο περιστατικό δοκίμασαν οι Κινέζοι το favipiravir, που το δοκιμάζουν παντού (και στον κορωνοϊό- το συγκεκριμένο περιστατικό είχε και κορωνοϊό και Crimean-Congo). Θεωρητικά θα μπορούσαν να αναπτυχθούν μονοκλωνικά αντισώματα κτλ (έδειξαν αποτελεσματικά σε ποντίκια), αλλά ακόμη δεν έχουμε κατανοήσει επαρκώς τον τρόπο που προκαλεί νόσο στον άνθρωπο ή τον τρόπο που αμύνεται ο άνθρωπος. Όλα αυτά απαιτούν χρήμα (δεν διατίθεται) και αφοσιωμένους επιστήμονες (διατίθενται).
Εμβόλιο;
Στην Βουλγαρία για χρόνια χρησιμοποιήθηκε/ χρησιμοποιείται (;) ένα εμβόλιο σε ανθρώπους υψηλού κινδύνου. Δεν ξέρουμε αν δούλεψε- έπεσαν τα κρούσματα στο πέρασμα των δεκαετιών, αλλά δεν οφείλεται απαραίτητα στο εμβόλιο, το οποίο, σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν πληροί τις σύγχρονες ρυθμιστικές απαιτήσεις.
Επειδή τα τελευταία χρόνια όμως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έκρινε ότι ο Crimean-Congo είναι ιός υψηλού κινδύνου και υψηλής προτεραιότητας, υπάρχει μια κινητικότητα πλέον στην ανάπτυξη εμβολίου, με τέσσερα σε φάση Ι (απενεργοποιημένο εμβόλιο, εμβόλιο σαν αυτό για την mpox, εμβόλιο τύπου Οξφόρδης-AZ για τον κορωνοϊό, και ένα DNA εμβόλιο), συν κάποια εμβόλια σε φάση πειραματόζωων ακόμη (εδώ έχει και mRNA).
Πώς προφυλασσόμαστε λοιπόν;
Προσοχή στις κατασκηνώσεις και εργασίες σε εξωτερικούς χώρους, τα τσιμπούρια μεταδίδουν και άλλα νοσήματα. Κτηνιατρική επιτήρηση- υπάρχουν κανόνες για να μην έχουν τσιμπούρια, ούτε ιό τα ζώα. Έχει εκδοθεί ένα σχετικό αναλυτικό δελτίο τύπου και από τον ΕΟΔΥ. Εγρήγορση πλέον στη διάγνωση και την υποψία της, και στη χώρα μας. Τα μέτρα προστασίας των υγειονομικών οφείλουν έτσι κι αλλιώς να εφαρμόζονται- προκύπτουν απρόσμενα παθογόνα.
Ποια είναι η παράξενη, ιδιαίτερη ελληνική ιστορία του ιού;
Τις 22 Μαϊου του 1975, η ομάδα του Ορέστη Παπαδόπουλου από την Κτηνιατρική του ΑΠΘ, συνέλεξε τσιμπούρια από ένα κοπάδι κατσίκες στην Βεργίνα. Άλλο έψαχναν, άλλο βρήκαν: έναν διαφορετικό γονότυπο του Crimean-Congo. Το στέλεχος διεθνώς ονομάστηκε AP92 (γιατί Αριθμός Πρωτοκόλλου 92! ) και θεωρούνταν για χρόνια ως ένας λιγότερο μολυσματικός τύπος του ιού. Γιατί λιγότερο; Επειδή όταν οι Έλληνες επιστήμονες άρχισαν να κάνουν επιδημιολογικές μελέτες για αντισώματα στην χώρα, είδαν ότι σχεδόν το 4% είχε αντισώματα, με ποσοστά να φτάνουν ακόμη και το 27% σε δείγματα από Θεσπρωτία (14,4% σε μεγαλύτερη επακόλουθη μελέτη, ειδικά σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ή γεωργούς/ κτηνοτρόφους/ εκδοροσφαγείς). Αλλά κανείς δεν είχε νοσήσει επίσημα, ούτε θυμόταν να είχε νοσήσει ύποπτα.
Άρα, το “ελληνικό” AP92 ήταν μια εξασθενημένη παραλλαγή του ιού; Παρόμοια στελέχη εντοπίζονται σε Αλβανία, Κόσοβο, Βουλγαρία, ένα αδελφό στέλεχος εντοπίσθηκε επίσης από τσιμπούρια προβάτων σε χωριό κοντά στην Καστοριά το 2012, ενώ παρόμοια στελέχη ενοχοποιήθηκαν σε τρία περιστατικά σε ανθρώπους, δύο στην Τουρκία και ένα στο Ιράν.
Και φτάνουμε στο 2021, οπότε η Διεθνής Επιτροπή για την Ταξινομία των Ιών κατέληξε ότι το ελληνικό στέλεχος και όλα τα συγγενή του, δεν είναι Crimean-Congo, αλλά αδερφάκια του, μια άλλη οικογένεια, που ο βασικός της εκπρόσωπος είναι ο ονομαζόμενος πλέον Aigai Virus, ο ιός των Αιγών (και όχι των αιγών που βοσκούσαν βέβαια παρά των Αιγών). Έχει παράξενους τρόπους και δρόμους η ιστορία για να συνεχίζει, να διαιωνίζεται.