Είναι τα 18 ο απόλυτος διαχωρισμός μεταξύ εφηβικής και ενήλικης ζωής, ή μήπως η ενηλικίωση είναι πιο πολύπλοκη από ένα νούμερο; Από τα νομικά όρια μέχρι την ολοκλήρωση της ωρίμανσης του εγκεφάλου, η μετάβαση στην ενηλικίωση δεν είναι ίδια για όλους. Ορισμένοι νέοι αναλαμβάνουν ευθύνες «ενηλίκων» πριν καν αποκτήσουν το δίπλωμα οδήγησης, ενώ άλλοι, ακόμα και στα μέσα της τρίτης δεκαετίας της ζωής τους, συνεχίζουν να συμπεριφέρονται σαν παιδιά.
«Εφηβεία»: Η ταινία του Netflix και οι λόγοι που έχει αυξηθεί η βία στους εφήβους και στους νέους
Μετάβαση από την παιδική ζωή στην ενήλικη – Η ενηλικίωση δεν έρχεται πάντα στα 18
Όπου και να κοιτάξετε, η κοινωνία προσπαθεί να προσδιορίσει τη στιγμή που ένα παιδί γίνεται ενήλικας — είτε είναι τα 18α γενέθλια, μια νέα δουλειά ή το βάρος των ευθυνών. Όμως, όπως εξερευνά αυτό το άρθρο, τα νομικά ηλικιακά όρια, οι βιολογικές αλλαγές και η ψυχολογική ανάπτυξη διηγούνται διαφορετικές ιστορίες. Από τα μεταβαλλόμενα δικαιώματα και περιορισμούς που επιβάλλει ο νόμος, μέχρι τη σταδιακή ωρίμανση του εγκεφάλου και τις λεπτές αλλαγές στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των νέων, το ταξίδι προς την ενηλικίωση απέχει πολύ από το να είναι ομοιόμορφο.
Ανατομικές, ψυχολογικές και συμπεριφορικές διαφορές σε παιδιά και ενήλικες
Τα παιδιά και οι ενήλικες διαφέρουν βαθιά σε ανατομικές δομές, ψυχολογικές διεργασίες και πρότυπα συμπεριφοράς — οι εγκέφαλοι και τα σώματα των παιδιών παρουσιάζουν μοναδικές αναλογίες και συνδεσιμότητα που εξελίσσονται στους ώριμους όγκους φαιάς/λευκής ουσίας και στη μακρινή νευρωνική ολοκλήρωση που παρατηρείται στους ενήλικες, η σκέψη τους προοδεύει από το συγκεκριμένο στο τυπικό στάδιο παράλληλα με την ενίσχυση των εκτελεστικών λειτουργιών και η συμπεριφορά τους μετατοπίζεται από αυξημένη παρορμητικότητα και ριψοκίνδυνες τάσεις κατά την εφηβεία σε πιο ρυθμισμένη λήψη αποφάσεων. Βασικά σημεία περιλαμβάνουν:
- Ανατομικά: λεπτότερο κρανίο, διακριτοί όγκοι φλοιού ανά περιοχή, εξελισσόμενη ελεγχόμενη δικτύωση της λευκής ουσίας
- Ψυχολογικά: βελτιωμένη ρύθμιση συναισθημάτων, φάσεις γονιδιακής έκφρασης στον χωροχρόνο
- Συμπεριφορικά: κορύφωση ρίσκου και παρορμητικότητας στην εφηβεία, αυξανόμενη νευρωνική αρθρωτότητα που υποστηρίζει συγκεντρωμένη επεξεργασία
Πώς αλλάζουν τα ενδιαφέροντα από την εφηβεία στην ενηλικίωση
Στη μετα-ανάλυσή τους το 2018 στο Psychological Bulletin, ο Hoff και οι συνεργάτες του συγκέντρωσαν δεδομένα από 49 μακροχρόνιες μελέτες (98 δείγματα, 20.639 συμμετέχοντες) για να χαρτογραφήσουν πώς αλλάζουν τα επαγγελματικά ενδιαφέροντα περίπου από την ηλικία των 11 έως τα 30. Διαπίστωσαν ότι τα επίπεδα ενδιαφέροντος συνήθως μειώνονται στην πρώιμη εφηβεία (περίπου 11–14 ετών), και στη συνέχεια ανακάμπτουν κατά το λύκειο (περίπου 14–18 ετών).
Στην πρώιμη ενηλικίωση (18–30), τα «προσανατολισμένα σε ανθρώπους» ενδιαφέροντα (καλλιτεχνικά, κοινωνικά, επιχειρηματικά) αυξάνονται σταθερά, ενώ τα «προσανατολισμένα σε αντικείμενα» ενδιαφέροντα είτε μειώνονται (συμβατικά) είτε παραμένουν σταθερά (ρεαλιστικά, ερευνητικά). Επιπλέον, οι διαφορές φύλου σε στερεοτυπικά ενδιαφέροντα κορυφώνονται στην πρώιμη εφηβεία και στη συνέχεια μειώνονται προοδευτικά, υποδεικνύοντας ένα κανονιστικό μοτίβο ανάπτυξης ενδιαφερόντων με σαφείς επιπτώσεις για την εκπαίδευση και τον επαγγελματικό προσανατολισμό.
Ηλικία, σωματική και εγκεφαλική ωριμότητα: Γιατί η ενηλικίωση δεν είναι ίδια για όλους
Δεν μεγαλώνουν όλοι με τον ίδιο ρυθμό, παρόλο που ο νόμος στην Ελλάδα ορίζει πως ενηλικιώνεται κάποιος όταν γίνεται 18 ετών. Αυτή είναι η ηλικία στην οποία αντιμετωπίζεται ως ενήλικας όσον αφορά την ποινική ευθύνη. Για παράδειγμα, οι Αμερικανοί πολίτες μπορούν να ψηφίσουν ή να κάνουν τατουάζ χωρίς τη συναίνεση των γονιών τους όταν είναι 18, αλλά δεν μπορούν να αγοράσουν ή να καταναλώσουν αλκοόλ νόμιμα μέχρι να φτάσουν στα 21 τους.
Ακόμα και τα σωματικά σημάδια ωριμότητας δεν προσφέρουν μια εύκολη απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Η εφηβεία φέρνει σωματικές αλλαγές που σχετίζονται με την ενηλικίωση, όπως τρίχες στο πρόσωπο ή ορμονικές αλλαγές. Σηματοδοτεί επίσης την έναρξη της σεξουαλικής ωριμότητας — την ικανότητα τεκνοποίησης. Αυτές οι αλλαγές δεν συμβαίνουν την ίδια χρονική περίοδο για όλους.
Για παράδειγμα, τα κορίτσια συνήθως αρχίζουν την εφηβεία και αρχίζουν να μοιάζουν με ενήλικες σε μικρότερη ηλικία από τα αγόρια. Μερικοί άνθρωποι δεν έχουν την εμφάνιση ενηλίκων μέχρι τα μέσα της δεκαετίας των είκοσί τους. «Κατά τη γνώμη μου, ως καθηγητής αναπτυξιακής ψυχολογίας, αυτό που έχει πραγματικά σημασία σε ό,τι αφορά την ενηλικίωση είναι το πώς αισθάνονται και συμπεριφέρονται οι άνθρωποι, καθώς και οι ευθύνες που αναλαμβάνουν», δηλώνει ο Αμερικανός Jonathan B Santo, σύμφωνα με το The Conversation.
Chunibyo: Τι είναι το σύνδρομο της δευτέρας γυμνασίου που ζουν χιλιάδες έφηβοι
Ηλικία και ορόσημα μπορεί να διαφέρουν
Επειδή κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, δεν υπάρχει τυπικό χρονοδιάγραμμα για το πώς μεγαλώνει κανείς. Μερικοί άνθρωποι μαθαίνουν να ελέγχουν τα συναισθήματά τους, αναπτύσσουν την κρίση να παίρνουν σωστές αποφάσεις και καταφέρνουν να κερδίζουν αρκετά για να συντηρούν τον εαυτό τους μέχρι την ηλικία των 18. Άλλοι χρειάζονται περισσότερο χρόνο.
Η ενηλικίωση επίσης ποικίλει λόγω πολιτισμικών διαφορών. Σε κάποιες οικογένειες, είναι αναμενόμενο να παραμείνετε οικονομικά εξαρτημένοι από τους γονείς σας μέχρι τα μέσα της δεκαετίας των είκοσί σας, καθώς σπουδάζετε ή λαμβάνετε επαγγελματική κατάρτιση. Ακόμα και μέσα στην ίδια οικογένεια, η προσωπικότητα, οι εμπειρίες, η επαγγελματική πορεία και οι ιδιαίτερες συνθήκες μπορούν να επηρεάσουν το πόσο σύντομα αναμένεται να αναλάβετε ενήλικες ευθύνες.
Παιδιά και ενήλικες: Ποιες είναι οι διαφορές στον τρόπο σκέψης τους
Η κατανόηση των διαφορών στον τρόπο σκέψης μεταξύ παιδιών και ενηλίκων μπορεί να βοηθήσει να εξηγηθεί πότε ένα παιδί ενηλικιώνεται. Για παράδειγμα, τα παιδιά τείνουν να σκέφτονται με συγκεκριμένο τρόπο και δυσκολεύονται περισσότερο από τους ενήλικες με αφηρημένες έννοιες όπως η δικαιοσύνη ή υποθετικά σενάρια. Τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν επίσης μικρότερη διάρκεια συγκέντρωσης από τους ενήλικες και αποσπώνται πιο εύκολα, ενώ οι ενήλικες είναι γενικά καλύτεροι στο να φιλτράρουν τους περισπασμούς.
Επιπλέον, τα παιδιά, ειδικά τα μικρότερα, δυσκολεύονται περισσότερο να ελέγξουν τα συναισθήματά τους. Είναι πιο επιρρεπή στο να κλαίνε ή να ουρλιάζουν όταν είναι απογοητευμένα ή αναστατωμένα σε σχέση με τους ενήλικες. Ένας λόγος για τον οποίο ίσως δεν είναι δυνατό να ενηλικιωθεί κάποιος πλήρως μόλις γίνει 18 ή ακόμα και 21 είναι ο εγκέφαλός μας. Ο προμετωπιαίος φλοιός, που είναι τμήμα του εγκεφάλου και παίζει κρίσιμο ρόλο στον σχεδιασμό και την εκτίμηση κινδύνων, δεν αναπτύσσεται πλήρως στους περισσότερους ανθρώπους πριν από τα 25α γενέθλιά τους.
Λήψη αποφάσεων με συνέπειες εφ’ όρου ζωής
Η καθυστέρηση στην ωρίμανση του εγκεφάλου μπορεί να δυσκολεύει τους νέους ενήλικες να λάβουν πλήρως υπόψη τους τις πραγματικές συνέπειες των πράξεων και των επιλογών τους. Αυτή η αναντιστοιχία ίσως εξηγεί γιατί οι έφηβοι και οι νέοι ηλικίας λίγο πάνω από 20 συμμετέχουν συχνά σε ριψοκίνδυνες ή ακόμα και απερίσκεπτες συμπεριφορές — όπως να οδηγούν πολύ γρήγορα, να μην φορούν ζώνη ασφαλείας, να χρησιμοποιούν επικίνδυνα ναρκωτικά, να κάνουν υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή να κλέβουν πράγματα.
Αυτά τα τμήματα του εγκεφάλου που ακόμα αναπτύσσονται βοηθούν επίσης να εξηγηθεί γιατί τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα στην πίεση από συνομηλίκους. Για παράδειγμα, οι έφηβοι είναι πιο επιρρεπείς στο να ομολογήσουν εγκλήματα που δεν διέπραξαν κατά τη διάρκεια ανάκρισης από την αστυνομία, εν μέρει επειδή δεν μπορούν να εκτιμήσουν σωστά τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των αποφάσεών τους.
Ωστόσο, υπάρχουν οφέλη από την αυξημένη ανοχή των εφήβων στον κίνδυνο και στη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά. Αυτό μπορεί να βοηθήσει να εξηγηθεί γιατί πολλοί νέοι παρακινούνται να συμμετέχουν σε διαμαρτυρίες για την κλιματική αλλαγή και άλλες αιτίες.
Τι σημαίνει το να νιώθει κάποιος πραγματικά ενήλικας
Ο Αμερικανός ψυχολόγος Jeffrey Arnett επινόησε τον όρο «αναδυόμενοι ενήλικες» για να περιγράψει Αμερικανούς ηλικίας 21-25 ετών που δεν νιώθουν ακόμη ότι είναι ενήλικες. Το πότε κάποιος γίνεται ενήλικας, ανεξάρτητα από το τι λέει ο νόμος, εξαρτάται πραγματικά από το άτομο.
Υπάρχουν 25χρονοι με πλήρη απασχόληση και παιδιά που μπορεί να μη νιώθουν ακόμα ενήλικες και να εξακολουθούν να βασίζονται στους γονείς τους για πολλά πράγματα που συνήθως χειρίζονται οι ενήλικες. Υπάρχουν 17χρονοι που κλείνουν μόνοι τους τα ραντεβού με γιατρούς, φροντίζουν τα μικρότερα αδέρφια ή τους παππούδες τους και κάνουν όλα τα ψώνια, τον προγραμματισμό γευμάτων και το πλύσιμο ρούχων στο σπίτι. Αυτοί πιθανώς θεωρούν τους εαυτούς τους ενήλικες.
Τα συμπληρώματα διατροφής που αυξάνουν τον κίνδυνο για ψυχική διαταραχή στους εφήβους
Το να μεγαλώνει κάποιος σημαίνει να αποκτά εμπειρίες, να κάνει λάθη και να μαθαίνει από αυτά, ενώ ταυτόχρονα αναλαμβάνεται την ευθύνη για τις πράξεις του. Καθώς δεν υπάρχει ένας ενιαίος ορισμός της ενηλικίωσης, ο καθένας πρέπει να αποφασίσει μόνος του αν και πότε έχει γίνει ενήλικας.
Πηγές: Conversation, ResearchGate, Frontiers, ScienceDirect, PLOS, Cornell University, Stanford Medicine, NIH, SageJournals, PMC, ScienceDirect (2)