Οι εγκέφαλοί μας είναι πολύ ικανοί αλλά ορισμένες κοινές καθημερινές συνήθειες μπορεί να μας κάνουν λιγότερο έξυπνους. Νέα έρευνα δείχνει ότι ο τρόπος που ζούμε, σκεφτόμαστε και ακόμη και οργανώνουμε τις ρουτίνες μας έχει άμεσο αντίκτυπο στο πόσο οξυδερκείς — ή πόσο αργοί — γινόμαστε με τον χρόνο.
Ο Νο1 κανόνας για να γίνετε πιο έξυπνοι, σύμφωνα με τη νευροεπιστήμη
Κοινές συνήθειες και συμπεριφορές που μπορεί να μας κάνουν λιγότερο έξυπνους σε βάθος χρόνου
Όταν πρόκειται για την ψυχολογία, συχνά είμαστε οι χειρότεροι εχθροί του εαυτού μας — και αυτό ισχύει διπλά για τον πραγματικό μας δείκτη νοημοσύνης. Αυτή η ιδέα δεν αφορά τόσο τους αφηρημένους βαθμούς των τεστ, αλλά το τι αποκομίζουμε πραγματικά από τον εγκέφαλό μας: έναν συνδυασμό γνωστικής απόδοσης, εκτελεστικής λειτουργίας, ρευστής νοημοσύνης και της εφαρμογής της σκέψης στην πραγματική ζωή, όπως αυτό που περιέγραψε ο Sternberg ως «επιτυχημένη νοημοσύνη».
Οι καθημερινές επιλογές μας μπορούν είτε να ακονίσουν είτε να θαμπώσουν την πνευματική μας οξυδέρκεια, δείχνοντας πόσο έλεγχο έχουμε πραγματικά. Εφόσον η αυτοϋπονόμευση δεν είναι κάτι νέο, το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε αυτά που μας κρατούν πίσω — επειδή η αυτογνωσία είναι το καλύτερο αντίδοτο. Ας εξερευνήσουμε, λοιπόν, πέντε από τα πιο συνηθισμένα πνευματικά λάθη που μας εμποδίζουν από το να είμαστε οι καλύτερες εκδοχές του εαυτού μας.
Μπορούμε να «χάσουμε νοημοσύνη»; Αν ναι, τι το προκαλεί;
Ναι, η νοημοσύνη μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου — αλλά όχι πάντα με τον ίδιο τρόπο. Σύμφωνα με τη δημοσίευση του 2022 με τίτλο «Effects of Lifestyle Factors on Cognition in Minority Population of Older Adults: A Review», η τακτική άσκηση και η υγιεινή διατροφή φάνηκε ότι βοηθούν στην προστασία της μνήμης και της σκέψης σε ηλικιωμένους.
Άλλες πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι ορισμένα στοιχεία της σκέψης μας (όπως η γρήγορη επίλυση προβλημάτων) μπορεί να φθίνουν με την ηλικία, ενώ η γνώση και το λεξιλόγιο συχνά παραμένουν σταθερά ή βελτιώνονται. Ο τρόπος ζωής, η χρήση του εγκεφάλου και ακόμη και οι συνήθειες με την τεχνολογία παίζουν καθοριστικό ρόλο.
Κύρια σημεία:
- Γήρανση: Η ρευστή νοημοσύνη και η ταχύτητα επεξεργασίας μειώνονται, ενώ η γνώση παραμένει σταθερή.
- Γνωστικό απόθεμα: Η εκπαίδευση, η ενεργή μάθηση και η πνευματική δραστηριότητα προστατεύουν τον εγκέφαλο.
- Κοινωνικές τάσεις: Ορισμένες μελέτες δείχνουν πτώση των IQ βαθμολογιών τις τελευταίες δεκαετίες (αντίστροφο φαινόμενο Flynn).
- Τεχνολογία: Η υπερβολική εξάρτηση από τα εργαλεία ΑΙ μπορεί να αποδυναμώσει τις δεξιότητες κριτικής σκέψης.
5 κοινές κακές συνήθειες που μπορεί να μειώσουν τη νοημοσύνη
1. Δεν αντιμετωπίζουμε τον εγκέφαλο σαν έναν μυ που πρέπει να εκπαιδευτεί
Μία βασική συνήθεια που μειώνει την απόδοση είναι η αντίληψη ότι η νοημοσύνη είναι σταθερή. Οι ψυχολόγοι αποκαλούν αυτή την άποψη «θεωρία οντότητας της νοημοσύνης» — η πεποίθηση ότι η ικανότητα είναι έμφυτη και δεν αλλάζει. Η πιο υγιής εναλλακτική είναι η εξελικτική θεωρία, που βλέπει τη νοημοσύνη σαν έναν μυ που δυναμώνει με την προσπάθεια.
Η Blackwell και οι συνεργάτες της το έδειξαν ξεκάθαρα: μαθητές που διδάχθηκαν ότι η νοημοσύνη «αναπτύσσεται σαν μυς» βελτίωσαν σταθερά τους βαθμούς τους στα μαθηματικά, ενώ οι συνομήλικοί τους με στατική νοοτροπία παρέμειναν στάσιμοι. Ίδιος εγκέφαλος, ίδια ύλη — το μόνο που διέφερε ήταν η εσωτερική αφήγηση. Είναι εντυπωσιακό ότι ο τρόπος που «μιλάμε» στον εαυτό μας για τις δυνατότητές μας μπορεί να αλλάξει τόσο δραστικά τα αποτελέσματα, κι όμως πολλοί ακόμα φέρονται σαν να είναι προκαθορισμένο το «νοητικό τους ταβάνι».
9 σημάδια στη γλώσσα του σώματος που δείχνουν υψηλή νοημοσύνη
2. Του στερούμε τον ύπνο που του χρειάζεται
Ο ύπνος δεν είναι χρόνος με αδράνεια — είναι μία αρχαία, εξελικτική αναγκαιότητα. Ακόμη και η ανάποδη μέδουσα (Cassiopea) κοιμάται παρότι δεν έχει εγκέφαλο. Για τους ανθρώπους, ο ύπνος εδραιώνει τη μνήμη, επιδιορθώνει κυκλώματα και επαναφέρει την εκτελεστική λειτουργία. Όταν παραλείπεται, η απόδοση πέφτει: σε μελέτη με ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι 24 ώρες χωρίς ύπνο αύξησαν σημαντικά τον χρόνο απόκρισης και την καθυστέρηση.
Άλλες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι ακόμη και περιορισμένος ύπνος κατά τη διάρκεια της νύχτας επηρεάζει την προσοχή, την εργαζόμενη μνήμη, τη διάθεση και την κρίση. Ο εγκέφαλός μας λειτουργεί με βάση κιρκαδικούς ρυθμούς, και η τήρηση αυτού του εσωτερικού ρολογιού είναι απαραίτητη για καθαρή σκέψη.
3. Καταναλώνουμε αλκοόλ
Το αλκοόλ είναι ίσως η πιο ξεκάθαρη μορφή αυτοϋπονόμευσης. Πέρα από την πρόσκαιρη θολούρα, η υπερβολική κατανάλωση αφήνει μόνιμα σημάδια στον εγκέφαλο. Ο Justo και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι η κατανάλωση οκτώ ή περισσότερων ποτών την εβδομάδα σχετιζόταν με ξεκάθαρα σημάδια εγκεφαλικής βλάβης.
Σε νεκροτομική μελέτη 1.781 ατόμων, οι βαρείς πότες είχαν 133% μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάζουν αγγειακές εγκεφαλικές αλλοιώσεις όπως η υαλώδης αρτηριοσκλήρυνση. Ακόμη και άνθρωποι που έκαναν υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ήταν 89% πιο πιθανό να εμφανίσουν αυτές τις βλάβες συγκριτικά με όσους δεν έπιναν.
Συσσωματώματα της tau— χαρακτηριστικά της νόσου Αλτσχάιμερ — ήταν επίσης 41% πιο συχνές σε όσους έπιναν πολύ και 31% πιο συχνές σε όσους έπιναν παλαιότερα πολύ αλλά το έκοψαν. Ακόμη και η μέτρια κατανάλωση μπορεί να διαβρώσει τη γνωστική υγεία μακροπρόθεσμα, καθιστώντας τη μείωση της κατανάλωσης μία από τις εξυπνότερες επιλογές για καθαρότητα και μακροζωία.
4. Δεν έχουμε δομή και συνέπεια στην καθημερινότητά μας
Οι εγκέφαλοι ευδοκιμούν μέσα σε δομή, σκοπό και προθεσμίες — χωρίς αυτά, η συγκέντρωση καταρρέει. Μελέτη του 2021 από τους Rinaldi και συνεργάτες διαπίστωσε ότι φοιτητές με υψηλότερα επίπεδα αναβλητικότητας παρουσίασαν μετρήσιμες βλάβες στην εκτελεστική λειτουργία μέσω νευροψυχολογικών τεστ. Ακόμη και τα πιο έξυπνα μυαλά χρειάζονται πειθαρχημένο πλαίσιο: οι λευκοί καμβάδες μπορεί να εμπνέουν, αλλά η πρόοδος απαιτεί δυναμική, συνέχεια και προθεσμίες που κρατούν τον εγκέφαλο σε εγρήγορση αντί να τον αφήνουν να «κοιτάζει το κενό».
5. Αφήνουμε το κοινωνικό μας περιβάλλον να έχει αρνητική επίδραση στον εγκέφαλό μας
Το μυαλό μας προσαρμόζεται στο περιβάλλον του — είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο. Όπως το να αφήσουμε καραμέλες πάνω στο γραφείο μπορεί να βλάψει μια δίαιτα, έτσι και η έκθεση του εγκεφάλου σε κουτσομπολιά, αγανάκτηση και περισπασμούς μειώνει σταδιακά τη βασική του λειτουργία.
Έρευνα στην αναπτυξιακή ψυχολογία δείχνει ότι τα συναισθήματα διαδίδονται μέσω κοινωνικών δικτύων: σε μια μακροχρόνια μελέτη, οι διαθέσεις των εφήβων έγιναν πιο όμοιες με της παρέας τους με την πάροδο του χρόνου, με τις αρνητικές διαθέσεις να είναι ιδιαίτερα μεταδοτικές. Ό,τι «ταΐζουμε» τον εγκέφαλό μας κοινωνικά και συναισθηματικά είναι εξίσου σημαντικό με το ό,τι κάνουμε διατροφικά.
Τι κοινό έχουν οι κακές συνήθειες;
Αν δούμε τη συνολική εικόνα, θα διαπιστώσουμε ότι όλες αυτές οι παγίδες έχουν κοινή ρίζα: ευδοκιμούν στην απουσία αυτογνωσίας. Χωρίς να παρατηρούμε τι συμβαίνει μέσα στο ίδιο μας το μυαλό, είμαστε καταδικασμένοι να αναπαράγουμε τα ίδια μοτίβα στον αυτόματο πιλότο επ’ αόριστον. Και παρόλο που η επίγνωση από μόνη της δεν λύνει το πρόβλημα, είναι το μοναδικό σημείο από το οποίο μπορούμε να ξεκινήσουμε.
Οι 7 συμπεριφορές που δείχνουν ότι είστε πιο ευφυείς από το 95% των ανθρώπων
Μόλις εντοπίσουμε τις συνήθειες που μειώνουν την οξυδέρκειά μας, μπορεί να ξεκινήσει η πραγματική δουλειά. Είτε πρόκειται για την προστασία του ύπνου, είτε για την επιλογή της σωστής παρέας, είτε για τον καθορισμό προθεσμιών, είτε για την αλλαγή του τρόπου που μιλάμε στον εαυτό μας για τη νοημοσύνη μας — το καθένα είναι ένα ισχυρό εργαλείο για να οδηγήσουμε τον εγκέφαλό μας προς την καλύτερη δυνατή του απόδοση.
Πηγές: Psychology Today, ARXIV, Nature Scientific Reports, ScienceDirect, Northwestern University, PMC, MDPI, PMC