Το μυαλό μας συχνά μας δίνει μια γρήγορη αίσθηση για ανθρώπους ή καταστάσεις χωρίς να καταλαβαίνουμε το γιατί. Ψυχολόγος εξηγεί ότι αυτό το ένστικτο προέρχεται από γρήγορες και αποδοτικές διεργασίες του εγκεφάλου, που μας βοηθούν να παίρνουμε αποφάσεις. Μπορούμε να βασιστούμε στο ένστικτό μας; Πώς να πάρουμε τη σωστή απόφαση;
Η «αθώα» φράση που φθείρει τις φιλίες – Πώς να το αποφύγετε
Ένστικτο: Πώς χρησιμοποιεί ο εγκέφαλος «συντομεύσεις» για να βγάζει συμπεράσματα γρήγορα
Έχετε συμπαθήσει ή αντιπαθήσει ποτέ κάποιον αμέσως μόλις τον γνωρίσατε; Ενώ κάποιοι μπορεί να αποδώσουν αυτό το γεγονός σε μεταφυσικά αίτια, ο ψυχολόγος Andrew Stock που εργάζεται στο Hong Kong προσφέρει μια επιστημονική οπτική. Εξηγεί πως τέτοια ένστικτα είναι σημάδι ότι ο εγκέφαλός μας λειτουργεί αποδοτικά – μια έννοια γνωστή ως «γνωστική αποδοτικότητα», που σημαίνει ότι ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί ελάχιστη ενέργεια για να εκτελεί αποτελεσματικά τις λειτουργίες του.
Ο Stock, πρόεδρος της Psychotherapy Society του Χονγκ Κονγκ και ιδρυτικός εταίρος της Therapy Partners, περιγράφει αυτή την ταχύτατη λήψη αποφάσεων ως μια νοητική «συντόμευση», κατά την οποία ο εγκέφαλος βγάζει συμπεράσματα γρήγορα χωρίς να το καταλαβαίνουμε.
Μη συνειδητή νοητική επεξεργασία (ή αλλιώς ένστικτο): Πώς και γιατί συμβαίνει
Σύμφωνα με εργασία του 2024 με τίτλο Unconscious Processing Contaminates Objective Measures of Conscious Perception: Evidence From the Liminal Prime Paradigm, οι συγγραφείς αναπαρήγαγαν προηγούμενα ευρήματα ότι πλήρως αόρατα (0-ορατότητας) ερεθίσματα εξακολουθούν να προκαλούν πρωτογενή ανταπόκριση – αλλά μόνο σε γρήγορους γύρους – αποδεικνύοντας ότι οι συμμετέχοντες δεν ήταν συνειδητά ενήμεροι γι’ αυτά.
Διαπιστώθηκε επίσης ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να διακρίνουν αυτά τα αόρατα ερεθίσματα πάνω από το τυχαίο ποσοστό σε ένα τεστ αναγκαστικής επιλογής, αποδεικνύοντας ότι τα αντικειμενικά μέτρα διάκρισης μπορούν να επηρεαστούν από μη συνειδητή επεξεργασία. Άλλες πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι τα «ένστικτα» προέρχονται από γρήγορες, μη συνειδητές διεργασίες του εγκεφάλου που συνδυάζουν σωματικά σήματα και παλαιότερες εμπειρίες.
Οι 6 φράσεις που λένε οι εγωιστές για να σας χειραγωγήσουν
- Γρήγορη αναγνώριση προτύπων: Ο εγκέφαλός σας σαρώνει το περιβάλλον και το αντιστοιχίζει με παλαιότερες εμπειρίες μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου, χωρίς να το συνειδητοποιείτε.
- Τα σωματικά σήματα διαμορφώνουν τη διαίσθηση: Πληροφορίες από την καρδιά, το έντερο, την αναπνοή και ακόμη και το δέρμα φτάνουν σε περιοχές του εγκεφάλο, επηρεάζοντας τις επιλογές σας πριν καν τις αντιληφθείτε.
- Σύνδεση με συναίσθημα και διάθεση: Αυτά τα σωματικά σήματα βοηθούν επίσης στη ρύθμιση συναισθημάτων και διάθεσης, κάνοντας τις διαισθητικές αποφάσεις να «φαίνονται σωστές» και συχνά να βελτιώνουν τη διάθεσή μας.
- Ενσωματωμένο στον άξονα εντέρου–εγκεφάλου: Σήματα ρέουν από το νευρικό σύστημα και το μικροβίωμα του εντέρου προς τον εγκέφαλο, προσθέτοντας υποσυνείδητες πληροφορίες στη λήψη αποφάσεων.
Γιατί δημιουργεί συντομεύσεις ο εγκέφαλος;
Ο εγκέφαλος επεξεργάζεται συνεχώς τεράστιες ποσότητες πληροφοριών. Πρέπει να χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες για να παίρνει άμεσες αποφάσεις. Για να διαχειριστεί αυτόν τον τεράστιο φόρτο εργασίας, έχει εκπαιδευτεί να είναι όσο το δυνατόν πιο αποδοτικός. Αντί να αναλύει κάθε λεπτομέρεια μιας κατάστασης, το μυαλό μας χρησιμοποιεί συντομεύσεις ώστε να επικεντρώνεται στα πιο σημαντικά στοιχεία, εξηγεί ο Stock. Αυτές οι συντομεύσεις μάς βοηθούν να αντιδρούμε γρήγορα σε νέες καταστάσεις βασιζόμενοι στις προηγούμενες εμπειρίες μας.
«Για παράδειγμα, όταν βλέπω έναν σκύλο να γαβγίζει δυνατά, κάνω αμέσως πίσω, υποθέτοντας ότι μπορεί να είναι επικίνδυνος. Το αν είναι φιλικός ή όχι, το σκέφτομαι πιθανόν αργότερα», είπε σύμφωνα με το YP Spark. Κάνουμε ακόμη και γρήγορες κρίσεις για ανθρώπους ενώ βασιζόμαστε σε ελάχιστες πληροφορίες – όπως το πώς φαίνονται, μιλούν ή συμπεριφέρονται όταν τους γνωρίζουμε. Αυτό μπορεί να μας οδηγήσει στο να φερόμαστε διαφορετικά στους άλλους, χωρίς να το καταλαβαίνουμε.
Για παράδειγμα, μπορεί να είμαστε πιο φιλικοί προς κάποιον που ντύνεται όπως εμείς, ενώ να αποφεύγουμε κάποιον που φαίνεται διαφορετικός. «Όταν έχετε ένα ένστικτο για κάποιον άγνωστο, κάντε μια παύση και σκεφτείτε ποια είναι τα πραγματικά δεδομένα που έχετε γι’ αυτόν», είπε ο ψυχολόγος. Συγκρίνετε αυτά τα δεδομένα με όποιες υποθέσεις μπορεί να έχετε κάνει, πριν καταλήξετε σε συμπεράσματα, είπε.
Πώς να παίρνετε σωστές αποφάσεις
Μπορείτε να προσπαθήσετε να μιλήσετε με φίλους ή μέλη της οικογένειας ώστε να πάρετε διαφορετικές απόψεις. Μπορούμε επίσης να εξασκήσουμε την ενσυναίσθηση φανταζόμενοι τον εαυτό μας στη θέση του άλλου. Σκεφτείτε τα συναισθήματα του άλλου, την κατάστασή του ή τους λόγους πίσω από τις πράξεις του.
«Ίσως κάποιοι συμμαθητές σας να μην μπορούν να αγοράσουν τη νέα φιγούρα Labubu επειδή οι γονείς τους έχουν χαμηλότερα εισοδήματα – όμως είναι σημαντικό να θυμάστε ότι η αξία και η “δημοφιλία” τους δεν καθορίζονται από τα υλικά αγαθά», είπε ο Stock. Πρότεινε επίσης να προσπαθήσουμε να μιλάμε με ανθρώπους που προέρχονται από διαφορετικά υπόβαθρα για να μάθουμε περισσότερα πριν σχηματίσουμε άποψη.
Κάντε ανοιχτές ερωτήσεις και ενθαρρύνετε τον άλλον να μοιραστεί περισσότερα για τον εαυτό του. Ακούστε προσεκτικά και δώστε προσοχή σε ό,τι δεν ταιριάζει με την πρώτη εντύπωση που είχατε. Είναι επίσης βοηθητικό να σκεφτείτε περιπτώσεις όπου το ένστικτό σας αποδείχθηκε λανθασμένο. Αυτό σας βοηθά να συνειδητοποιήσετε ότι τα ένστικτά σας δεν είναι πάντα ακριβή.
Μήπως το παιδί σας έχει ναρκισσισμό; Πώς να εντοπίσετε τα σημάδια και τι να κάνετε
«Να θυμάστε, οι συντομεύσεις του εγκεφάλου σας είναι εκεί για να σας βοηθήσουν, αλλά δεν έχουν πάντα δίκιο», είπε ο Stock. «Αφιερώνοντας λίγο παραπάνω χρόνο για να γνωρίσετε κάποιον, μπορείτε να τον δείτε πιο καθαρά και να δημιουργήσετε καλύτερες φιλίες, λιγότερες συγκρούσεις και μια πιο ανοιχτόμυαλη αντίληψη του κόσμου».
Πηγές: YP Spark, ResearchGate, PMC, PMC, ScienceDirect, ResearchGate, PMC, ResearchGate, Journal of Cognition