Είναι δύσκολο να καταλάβουμε αν είναι κάποιος ψυχοπαθής ή κοινωνιοπαθής, ειδικά επειδή αυτοί οι δύο όροι συχνά συγχέονται. Ωστόσο, ειδικοί λένε ότι υπάρχει μια βασική διαφορά – και το να τη γνωρίζετε μπορεί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε καλύτερα από πού πηγάζει η συμπεριφορά των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω σας.
Ψυχοπάθεια και κοινωνιοπάθεια: Τι είναι, ποιες οι διαφορές – Πώς να τους αναγνωρίσετε
Η ψυχοπάθεια και η κοινωνιοπάθεια δεν είναι επίσημες ψυχιατρικές διαγνώσεις. Σύμφωνα με μελέτη του 2025 με τίτλο «Psychopathic traits, antisocial behavior, and maladaptive beliefs of young adults: A systematic review», οι νεαροί ενήλικες με υψηλότερα ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά είχαν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν αντικοινωνική συμπεριφορά, και αυτή η συσχέτιση επηρεαζόταν συχνά από δυσλειτουργικές πεποιθήσεις. Η ανασκόπηση έδειξε επίσης ότι οι περισσότερες μελέτες χρησιμοποιούσαν τη μέτρηση Triarchic Psychopathy Measure και τόνισε την ανάγκη για περισσότερη έρευνα με κατηγοριοποιημένες προσεγγίσεις στην ψυχοπάθεια.
Άλλες πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι αυτοί οι όροι συνήθως αναφέρονται σε χαρακτηριστικά προσωπικότητας, ενώ η επίσημη διάγνωση είναι η Διαταραχή Αντικοινωνικής Προσωπικότητας (ASPD). Κάποιοι μπορεί να εμφανίζουν ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά χωρίς να έχουν ψυχική ασθένεια, ενώ άλλοι πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για την ASPD. Οι πρόσφατες μελέτες περιγράφουν αυτά τα χαρακτηριστικά ως φάσμα – άλλοτε επιβλαβή, άλλοτε απλώς μέρος ενός συγκεκριμένου στυλ προσωπικότητας.
- Αυτοί οι όροι δεν αποτελούν επίσημες διαγνώσεις: Οι όροι «ψυχοπάθεια» και «κοινωνιοπάθεια» δεν περιλαμβάνονται στο DSM-5, η επίσημη διάγνωση είναι ASPD
- Αντιμετωπίζονται συχνά ως χαρακτηριστικά προσωπικότητας: Πολλές μελέτες περιγράφουν την ψυχοπάθεια ως σύνολο χαρακτηριστικών όπως η μειωμένη ενσυναίσθηση, η χειραγώγηση ή η παρορμητικότητα
- Τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας δεν είναι ίδια με τη διαταραχή: Οι άνθρωποι μπορεί να δείχνουν ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά χωρίς να πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για ψυχική διαταραχή
- Δεν διαγιγνώσκονται όταν είναι ήπια: Κάποιοι με αυτά τα χαρακτηριστικά δεν εμφανίζονται ποτέ σε κλινικό περιβάλλον
- Μπορεί να είναι προσαρμοστικά σε ορισμένες περιπτώσεις: Έρευνες δείχνουν ότι τα ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά ενδέχεται να λειτουργούν ως εναλλακτική στρατηγική επιβίωσης, και όχι απαραίτητα ως παθολογία
Πώς διαφέρουν ο ψυχοπαθής από τον κοινωνιοπαθή; Τα σημάδια που πρέπει να γνωρίζετε
«Τα άτομα με ψυχοπάθεια δεν νιώθουν ιδιαίτερη ενσυναίσθηση ή ενοχή», εξηγεί ο Αμερικανός σύμβουλος ψυχικής υγείας Justin Brown σύμφωνα με το Daily Mail, και προσθέτει ότι «μπορεί να φαίνονται πολύ γοητευτικοί εξωτερικά και να εντάσσονται εύκολα σε κοινωνικά σύνολα, αλλά εσωτερικά δυσκολεύονται να δημιουργήσουν ουσιαστικές συναισθηματικές συνδέσεις». Αντίθετα, «οι κοινωνιοπαθείς… μπορεί να έχουν κάποια αίσθηση του σωστού και του λάθους, αλλά δυσκολεύονται να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και συνήθως έχουν ιστορικό παραβατικότητας ή συγκρούσεων με την εξουσία».
Οι κοινωνιοπαθείς συχνά δρουν πιο ανοιχτά και παρορμητικά, όμως το να παρουσιάζει κάποιος κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι κοινωνιοπαθής – απλώς σας βοηθά να αναγνωρίσετε τα σημάδια, ώστε να θέσετε σαφή προσωπικά όρια. Οι ειδικοί επίσης πιστεύουν πως η αλλαγή είναι δυνατή, και αν κάποιος αναγνωρίσει αυτά τα στοιχεία στον εαυτό του, μπορεί να δουλέψει για τη δημιουργία πιο αυθεντικών σχέσεων.
Για χρόνια, η εικόνα του κοινωνιοπαθούς διαμορφωνόταν από φανταστικούς χαρακτήρες που χειραγωγούν και εξαπατούν χωρίς τύψεις. Όμως, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι ο εγκέφαλός τους λειτουργεί διαφορετικά, με την Αμερικανή σύμβουλο Dr. Caitlyn McClure να επισημαίνει ότι «οι απεικονιστικές μελέτες δείχνουν λιγότερη δραστηριότητα σε κυκλώματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον φόβο και την ενσυναίσθηση».
Πότε η ερωτική εμμονή μπορεί να είναι σημάδι διαταραχής προσωπικότητας – Ειδικός απαντά
Ψυχοπάθεια ή κοινωνιοπάθεια; Ποιες οι διαφορές
| Κατηγορία | Ψυχοπάθεια | Κοινωνιοπάθεια |
|---|---|---|
| Προέλευση | Γενετική προδιάθεση – διαφορές στη δομή του εγκεφάλου | Επίκτητα χαρακτηριστικά, συνήθως από τραύματα ή παραμέληση στην παιδική ηλικία |
| Ποσοστό στον πληθυσμό | Περίπου 1% (κυρίως άνδρες) | Περίπου 3% (ελαφρώς περισσότεροι άνδρες) |
| Ενσυναίσθηση | Πλήρης έλλειψη ενσυναίσθησης και τύψεων | Περιορισμένη ενσυναίσθηση – μπορεί να δένονται με κοντινά άτομα |
| Μοτίβο συμπεριφοράς | Στρατηγικά χειριστικός, υπολογιστικός και ψύχραιμος | Παρορμητικός και απρόβλεπτος |
| Κοινωνικές δεξιότητες | Μπορεί να ενσωματωθεί και να ξεγελάσει τους άλλους με ευκολία | Δυσκολεύεται να ενταχθεί κοινωνικά |
| Αντιμετώπιση κρίσεων | Ρίχνει την ευθύνη σε άλλους, αποφεύγει την ανάληψη ευθυνών | Εκρήξεις θυμού όταν στριμωχτεί |
| Σχέσεις | Χρησιμοποιεί τους άλλους ως μέσα για προσωπικό όφελος | Δυσκολία στη διατήρηση μακροχρόνιων σχέσεων |
| Εξουσία | Χειραγωγεί συστήματα και εξουσιαστικές φιγούρες | Έχει ιστορικό συγκρούσεων με την εξουσία |
| Ταυτότητα | Διατηρεί ψευδή πρόσωπα για σκοπούς χειραγώγησης | Χρησιμοποιεί πλαστές ταυτότητες κυρίως για έλεγχο |
| Υποκατηγορίες | Ναρκισσιστικός, οριακός, σαδιστικός, αντικοινωνικός | Επιθυμητικός, νομαδικός, κακόβουλος, ριψοκίνδυνος, αμυντικός ως προς τις φήμες |
Η συμπεριφορά τους συχνά καθορίζεται από κίνητρα ανταμοιβής και χαρακτηρίζεται από απουσία ενοχής, γεγονός που καθιστά πιθανότερες τις εμμονικές ή επιθετικές αντιδράσεις όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν όπως θέλουν. Αυτή η δίψα για έλεγχο μπορεί να απομονώσει τους άλλους, ιδίως επειδή δυσκολεύονται να ζητήσουν συγγνώμη με ειλικρίνεια.
«Αν παρατηρήσετε κάποιον που αγνοεί συνεχώς τα συναισθήματα των άλλων, χρησιμοποιεί τους ανθρώπους για να πετύχει τους στόχους του ή δεν δείχνει μεταμέλεια για τις πράξεις του, πρέπει να είστε προσεκτικοί. Μην παρασυρθείτε και θέστε σαφή, αδιαπραγμάτευτα όρια. Αποφασίστε εσείς πόσο κοντά θα αφήσετε κάποιον τέτοιο στη ζωή σας», προειδοποιεί ο Brown.
Γοητεύουν αλλά δεν διατηρούν τις σχέσεις τους
Οι κοινωνιοπαθείς μπορεί να γοητεύσουν ένα πλήθος, αλλά σχέσεις σε βάθος δύσκολα διατηρούνται. Δυσκολεύονται να νιώσουν συναισθήματα όπως η ενοχή, η αγάπη και ειδικά η ενσυναίσθηση. Αν και μπορούν να «αντικατοπτρίζουν» τους άλλους και να δείχνουν φιλικοί, δεν μπορούν να χτίσουν ουσιαστικούς δεσμούς.
«Αντί να απουσιάζει εντελώς, όπως στους ψυχοπαθείς, η ικανότητα δεσμού στους κοινωνιοπαθείς είναι τραυματισμένη, με αποτέλεσμα αυθόρμητες εκρήξεις θυμού που προέρχονται από απογοήτευση», εξηγεί η Dr. McClure. Η νευρωνική τους σύνδεση περιορίζει τη συναισθηματική τους ένταση, καθιστώντας τους απρόβλεπτους. «Οι κοινωνιοπαθείς μπορεί να είναι ζεστοί τη μια στιγμή και εξοργισμένοι την επόμενη. Αυτή η παρορμητικότητα κάνει τις σχέσεις τους πιο χαοτικές και ασταθείς», προσθέτει η Claire Law.
Ζουν στα άκρα – και χρησιμοποιούν τη γοητεία προς όφελός τους
Σε αντίθεση με τους ψυχοπαθείς που είναι πιο αποστασιοποιημένοι, οι κοινωνιοπαθείς μπορεί να είναι γοητευτικοί και συχνά επιτυχημένοι, χάρη στο φυσικά χαμηλό επίπεδο άγχους που διαθέτουν, όπως σημειώνει η Dr. McClure. Μπορεί να φαίνονται υποστηρικτικοί, αλλά στο παρασκήνιο είναι έμπειροι χειραγωγοί.
«Το να σας παρασύρουν στον κόσμο τους τούς δίνει δύναμη και αίσθηση μεγαλείου. Μπορεί να είναι πολύ γοητευτικοί, πειστικοί και σχετικοί, αν και τους λείπει αυθεντική ενσυναίσθηση ή μεταμέλεια», εξηγεί ο σύμβουλος Sumeet Grover. Έρευνες δείχνουν ότι οι παλμοί τους ενδέχεται να παραμένουν ίδιοι – ή και να πέφτουν – υπό πίεση, οδηγώντας τους να υποτιμούν τον κίνδυνο και να αναζητούν έντονες εμπειρίες.
Οι ειδικοί πιστεύουν ότι, επειδή οι κοινωνιοπαθείς δεν νιώθουν τα συναισθήματα με τυπικό τρόπο, μπορεί να ενεργούν καταστροφικά μόνο και μόνο για να νιώσουν κάτι. Όπως γράφει η θεραπεύτρια και συγγραφέας Patric Gagne στο βιβλίο της με τίτλο Sociopath. «Άρχισα να καταλαβαίνω γιατί το να κάνω κάτι κακό με έκανε να νιώθω… Έστω και για λίγο, με συνέδεε με αυτό που φανταζόμουν ότι οι υπόλοιποι άνθρωποι ένιωθαν συνεχώς. Ενεργούσαμε έτσι για να γεμίσουμε το κενό».
Πηγές: Daily Mail, SimplyPsychology, Taylor&Francis, PMC, Archives of Psychiatry and Psychotherapy, SageJournals, PsycNet