Το ιερό βότανο της Μεσογείου δεν είναι απλώς ένα μυρωδικό για την κουζίνα — είναι ένα φυτό με μακρά ιστορία στη βοτανοθεραπεία και τη μαγειρική. Σύγχρονες έρευνες δείχνουν πλέον ότι μπορεί να προσφέρει μια εντυπωσιακή γκάμα από οφέλη για την υγεία, από την προστασία της μνήμης μέχρι την ανακούφιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Ποιο είναι;
Ποιο είναι το ιερό βότανο της Μεσογείου και ποια τα οφέλη του για την υγεία
Το ιερό βότανο της Μεσογείου ανήκει στην οικογένεια της μέντας και σχετίζεται με τη ρίγανη, το δεντρολίβανο, τον βασιλικό και το θυμάρι. Με το έντονο άρωμα και τη γήινη γεύση του, χρησιμοποιείται συνήθως σε μικρές ποσότητες, ωστόσο περιέχει πληθώρα θρεπτικών συστατικών και βιοδραστικών ενώσεων. Πέρα από τη μαγειρική χρήση, έχει εκτιμηθεί ως φυσικό καθαριστικό και εντομοκτόνο. Διατίθεται φρέσκο, αποξηραμένο ή ως αιθέριο έλαιο και συνδέεται με ευρύ φάσμα οφελών για την υγεία.
Τοπικές χρήσεις του αιθέριου ελαίου φασκόμηλου
Σύμφωνα με δημοσίευση του 2024 με τίτλο «A Review of Therapeutic Properties and Uses of Salvia officinalis», το φασκόμηλο περιέχει ενώσεις με αντιοξειδωτική, αντιμικροβιακή, αντιφλεγμονώδη, νευροπροστατευτική και αντιδιαβητική δράση. Η δημοσίευση αναφέρει επίσης οφέλη για τη μνήμη, τον έλεγχο του διαβήτη και την αναστολή των καρκινικών κυττάρων, αλλά προειδοποιεί για πιθανή τοξικότητα λόγω της θουιόνης.
Άλλες πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι το αιθέριο έλαιο φασκόμηλου (Salvia spp.) μπορεί να έχει υποσχόμενα τοπικά οφέλη, αν και τα περισσότερα στοιχεία προέρχονται από ζωικά ή εργαστηριακά μοντέλα. Τα ευρήματα δείχνουν επιδράσεις στην επούλωση τραυμάτων, στην αντιμικροβιακή και στην αντιφλεγμονώδη δράση, ενώ τα δεδομένα από ανθρώπους είναι περιορισμένα και η ασφάλεια εξαρτάται από την αραίωση.
Πιθανές τοπικές χρήσεις:
- Επούλωση τραυμάτων: Ταχύτερη επαναεπιθηλίωση, σχηματισμός κολλαγόνου, μειωμένη φλεγμονή
- Αντιμικροβιακή δράση: Δραστικότητα έναντι S. aureus και P. aeruginosa σε μολυσμένα τραύματα
- Αντιφλεγμονώδης / αντιοξειδωτική: Μείωση κυτοκινών και οξειδωτικού στρες
- Αντοχή του δέρματος: Τεστ επικόλλησης σε ανθρώπους (5–10% αραιώσεις) έδειξαν ελάχιστο ερεθισμό
Διατροφική αξία
Το φασκόμηλο περιέχει σημαντικές ποσότητες βιταμινών και μετάλλων.
Ένα κουταλάκι του γλυκού (0,7 γραμμάρια) τριμμένο φασκόμηλο περιέχει:
- Θερμίδες: 2
- Πρωτεΐνη: 0,1 γραμμάρια
- Υδατάνθρακες: 0,4 γραμμάρια
- Λιπαρά: 0,3 γραμμάρια
- Φυτικές ίνες: 0,3 γραμμάρια
- Βιταμίνη K: 12 mcg (10% ΣΗΠ)
- Σίδηρος: 0,2 mg (1,1% ΣΗΠ)
- Βιταμίνη B6: 0,02 mg (1,2% ΣΗΠ)
- Ασβέστιο: 12 mg (<1% ΣΗΠ)
- Μαγγάνιο: 0,02 mg (<1% ΣΗΠ)
Όπως φαίνεται, μια μικρή ποσότητα φασκόμηλου καλύπτει το 10% των ημερήσιων αναγκών σας σε βιταμίνη K. Το φασκόμηλο περιέχει επίσης μικρές ποσότητες (<1% ΣΗΠ) μαγνησίου, ψευδαργύρου, χαλκού και βιταμινών A, C και E.
Επιπλέον, αυτό το αρωματικό μπαχαρικό περιέχει καφεϊκό οξύ, χλωρογενικό οξύ, ροσμαρινικό οξύ, ελλαγικό οξύ και ρουτίνη — όλα τους συμμετέχουν στα ευεργετικά του αποτελέσματα για την υγεία. Δεδομένου ότι καταναλώνεται σε πολύ μικρές ποσότητες, το φασκόμηλο παρέχει ελάχιστους υδατάνθρακες, θερμίδες, πρωτεΐνες και φυτικές ίνες.
Φασκόμηλο: Οφέλη για την υγεία
1. Είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικά
Το φασκόμηλο είναι πλούσιο σε πάνω από 160 πολυφαινόλες που λειτουργούν ως αντιοξειδωτικά, βοηθώντας στην εξουδετέρωση επιβλαβών ελεύθερων ριζών που σχετίζονται με χρόνιες παθήσεις. Μελέτες σε δοκιμαστικούς σωλήνες και σε ζώα δείχνουν αντιφλεγμονώδη, αντικαρκινική και νευροπροστατευτική δράση. Παλαιότερη μελέτη σε ανθρώπους έδειξε ότι η κατανάλωση 300 ml τσαγιού φασκόμηλου δύο φορές την ημέρα αύξησε τα αντιοξειδωτικά ένζυμα, μείωσε τη συνολική και την LDL χοληστερίνη, και αύξησε την HDL χοληστερίνη.
2. Μπορεί να υποστηρίξει την υγεία του στόματος
Χάρη στις αντιμικροβιακές του ιδιότητες, το φασκόμηλο μπορεί να προστατεύσει από μικρόβια που σχηματίζουν πλάκα. Μελέτη του 2015 έδειξε ότι στοματικό διάλυμα φασκόμηλου εξόντωσε το Streptococcus mutans, το βασικό βακτήριο που προκαλεί τερηδόνα. Σε μελέτη του 2021 με ασθενείς τελικού σταδίου καρκίνου, το στοματικό διάλυμα φασκόμηλου μείωσε την οδοντική πλάκα, αν και παρόμοιο αποτέλεσμα είχε και το φυσιολογικό ορό. Μελέτες σε δοκιμαστικούς σωλήνες έδειξαν επίσης ότι το εκχύλισμα φασκόμηλου εξόντωσε βακτήρια του στόματος και τον μύκητα Candida albicans.
3. Μπορεί να ανακουφίσει τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης
Η εμμηνόπαυση μειώνει τα επίπεδα οιστρογόνων, προκαλώντας εξάψεις, εφίδρωση, ξηρότητα κόλπου και ευερεθιστότητα. Το φασκόμηλο χρησιμοποιείται παραδοσιακά για αυτά τα συμπτώματα. Οι ενώσεις του μπορεί να μιμούνται τα οιστρογόνα και να δεσμεύονται σε υποδοχείς του εγκεφάλου, βελτιώνοντας τη μνήμη και μειώνοντας τις εξάψεις. Μετα-ανάλυση του 2023 που περιέλαβε τέσσερις μελέτες (100–280 mg ημερησίως) έδειξε ότι τα συμπληρώματα φασκόμηλου μείωσαν τη συχνότητα — αλλά όχι την ένταση — των εξάψεων σε διάστημα 4–12 εβδομάδων σε σύγκριση με εικονικό φάρμακο.
4. Μπορεί να μειώσει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα
Το φασκόμηλο χρησιμοποιείται παραδοσιακά για τον διαβήτη και μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του σακχάρου και στη βελτίωση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη. Σε αρουραίους με διαβήτη τύπου 1, το εκχύλισμα φασκόμηλου μείωσε τη γλυκόζη μέσω ενεργοποίησης υποδοχέα που καθαρίζει τα λιπαρά οξέα. Σε ποντίκια με διαβήτη τύπου 2, το τσάι φασκόμηλου λειτούργησε όπως η μετφορμίνη, ενώ το εκχύλισμα φύλλων φασκόμηλου είχε παρόμοια δράση με τη ροσιγλιταζόνη. Μετα-ανάλυση τριών ανθρώπινων μελετών έδειξε ότι το φασκόμηλο μείωσε τη γλυκόζη νηστείας και την HbA1c (18), αν και τα δεδομένα παραμένουν περιορισμένα και απαιτούνται περισσότερες έρευνες.
5. Μπορεί να υποστηρίξει τη μνήμη και την υγεία του εγκεφάλου
Το φασκόμηλο περιέχει ενώσεις με αντιοξειδωτική δράση που συμβάλλουν στην προστασία του εγκεφάλου. Επιβραδύνει επίσης τη διάσπαση της ακετυλοχολίνης (ACH), ενός νευροδιαβιβαστή σημαντικού για τη μνήμη που μειώνεται στη νόσο Αλτσχάιμερ Σε μελέτη με 39 άτομα με ήπια έως μέτρια νόσο Αλτσχάιμερ, η καθημερινή χορήγηση εκχυλίσματος φασκόμηλου (2 ml) βελτίωσε τη μνήμη, τη λογική σκέψη και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο.
Σε υγιείς ενήλικες, μικρές δόσεις ενίσχυσαν τη μνήμη, ενώ μεγαλύτερες δόσεις βελτίωσαν τη διάθεση και την εγρήγορση. Κλινική μελέτη του 2021 έδειξε ότι η καθημερινή λήψη 600 mg εκχυλίσματος φασκόμηλου για 2 εβδομάδες βελτίωσε τη λειτουργική μνήμη σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο.
6. Μπορεί να μειώσει την «κακή» LDL χοληστερίνη
Η αυξημένη LDL χοληστερίνη αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για καρδιοπάθεια. Το φασκόμηλο μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της LDL και στην αύξηση της HDL. Σε μελέτη, η κατανάλωση τσαγιού φασκόμηλου δύο φορές την ημέρα για δύο εβδομάδες μείωσε τη LDL και τη συνολική χοληστερίνη, ενώ αύξησε την «καλή» HDL. Άλλες μελέτες σε ανθρώπους με χρήση εκχυλίσματος φασκόμηλου έδειξαν παρόμοια οφέλη.
7. Μπορεί να προστατεύει από ορισμένους καρκίνους
Έρευνες σε ζώα και δοκιμαστικούς σωλήνες δείχνουν ότι τα εκχυλίσματα φασκόμηλου μπορούν να επιβραδύνουν την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων και ακόμη και να προκαλέσουν τον θάνατό τους. Αν και τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά, απαιτούνται περισσότερες μελέτες σε ανθρώπους πριν εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα για αντικαρκινική δράση.
8. Μπορεί να ανακουφίσει τη διάρροια
Το φασκόμηλο και οι ενώσεις του συνδέονται και με άλλα οφέλη για την υγεία. Ωστόσο, αυτά τα οφέλη δεν έχουν ερευνηθεί εκτενώς. Το φρέσκο φασκόμηλο αποτελεί παραδοσιακή θεραπεία για τη διάρροια. Μελέτες σε δοκιμαστικούς σωλήνες και ζώα έδειξαν ότι περιέχει ενώσεις που μπορούν να ανακουφίσουν από τη διάρροια, χαλαρώνοντας το έντερο.
9. Μπορεί να καταπολεμά τη γήρανση του δέρματος
Αρκετές μελέτες σε δοκιμαστικούς σωλήνες δείχνουν ότι οι ενώσεις του φασκόμηλου μπορούν να βοηθήσουν στην καταπολέμηση σημαδιών γήρανσης, όπως οι ρυτίδες.
Πιθανοί κίνδυνοι και παρενέργειες
Το φασκόμηλο είναι γενικά ασφαλές, ωστόσο τα συμπυκνωμένα έλαια ή τα συμπληρώματα μπορεί να προκαλέσουν παρενέργειες και θα πρέπει να αποφεύγονται κατά την εγκυμοσύνη, τον θηλασμό και από παιδιά. Αναφορά περίπτωσης το 2023 συνέδεσε τη μακροχρόνια χρήση αιθέριου ελαίου ή βάμματος φασκόμηλου με ναυτία, διάρροια, υπέρταση, ταχυκαρδία, ακόμη και σπασμούς. Σε παλαιότερη αναφορά περίπτωσης του 2011, αναφέρθηκαν κρίσεις σε νεογέννητο και νήπιο έπειτα από έκθεση σε έλαιο φασκόμηλου.
Η ανησυχία αφορά τη θουιόνη, μια ένωση του κοινό φασκόμηλου, η οποία σε υψηλές δόσεις είναι τοξική για τον εγκέφαλο σε ζώα. Αν και είναι απίθανο να φτάσει κάποιος σε τοξικά επίπεδα μέσω της τροφής, η υπερβολική κατανάλωση τσαγιού φασκόμηλου ή αιθέριων ελαίων μπορεί να ενέχει κινδύνους. Οι ειδικοί προτείνουν περιορισμό του τσαγιού φασκόμηλου σε 3–6 φλιτζάνια την ημέρα. Για όσους ανησυχούν για τη θουιόνη, το ισπανικό φασκόμηλο (Salvia lavandulaefolia) αποτελεί ασφαλέστερη εναλλακτική, καθώς δεν την περιέχει.
Πηγές: Healthline, PubMed, Frontiers, MDPI, MDPI, Cosmetic Ingredient Review, ResearchGate