Πολλοί αποδίδουν τα πρώιμα σημάδια άνοιας απλώς στη φυσιολογική γήρανση, χάνοντας σημαντικά στοιχεία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην έγκαιρη διάγνωση. Οι διακριτικές αλλαγές στη σκέψη και τη συμπεριφορά συχνά περνούν απαρατήρητες ή συγχέονται με κούραση ή αλλαγές στη διάθεση. Ποιο είναι το σύμπτωμα της νευροεκφυλιστικής νόσου που δεν πρέπει να αγνοήσουμε;
Ποιο είναι το σύμπτωμα που σχετίζεται με την άνοια αλλά προσπερνάμε γιατί δεν νομίζουμε ότι δεν έχει καμία σχέση;
Αν παρατηρήσετε λεπτές αλλαγές στη σκέψη ή τη μνήμη σας, μην τις αγνοήσετε. Οι νευρολόγοι αναφέρουν συχνά ότι οι ασθενείς τους θεώρησαν τα πρώιμα σημάδια άνοιας ως φυσιολογική γήρανση. «Πολλές πρώιμες γνωστικές αλλαγές—όπως η πιο αργή ταχύτητα επεξεργασίας και η μειωμένη κατανόηση—συχνά απορρίπτονται ως φυσιολογική γήρανση αντί για ενδείξεις άνοιας», εξηγεί ο Αμερικανός νευρολόγος Dr. Adel Aziz, σύμφωνα με το Parade.
«Η κατανόηση των λιγότερο γνωστών συμπτωμάτων των νευροεκφυλιστικών διαταραχών μπορεί να βοηθήσει στην έγκαιρη αναγνώριση και διάγνωση από έναν ειδικό», προσθέτει η Αμερικανή νευρολόγος Dr. Tara Carlisle. Αν και δεν υπάρχει θεραπεία για την άνοια, η έγκαιρη ανίχνευση μπορεί κάποιες φορές να επιβραδύνει την γνωστική έκπτωση.
Πόσο πιθανό ή απίθανο είναι να νομίζει κάποιος ότι έχει άνοια;
Είναι αρκετά σύνηθες για άτομα—ειδικά άνω των 45 ετών—να ανησυχούν ότι ίσως έχουν άνοια, ακόμα και όταν δεν υπάρχουν κλινικά σημάδια. Αυτό το φαινόμενο, που ονομάζεται υποκειμενική γνωστική έκπτωση (SCD), αναφέρεται από περίπου 1 στους 10 έως 1 στους 4 ενήλικες, σύμφωνα με δεδομένα από το CDC και άλλες μεγάλες μελέτες. Αυτές οι ανησυχίες συνήθως αντικατοπτρίζουν τη φυσιολογική γήρανση ή αναστρέψιμα ζητήματα όπως το στρες, το άγχος ή ο κακός ύπνος, και όχι πραγματική νευροεκφυλιστική νόσο.
Σύμφωνα με τη μελέτη του 2017 με τίτλο «Concern about developing Alzheimer’s disease or dementia and intention to be screened», περίπου 1 στους 8 ενήλικες δήλωσαν ότι ανησυχούν για το ενδεχόμενο εμφάνισης άνοιας—ιδιαίτερα οι γυναίκες και όσοι φροντίζουν κάποιον με τη νόσο. Τα άτομα που ανησυχούν περισσότερο ήταν επίσης πιθανότερο να δηλώσουν ότι θα υποβάλλονταν σε τεστ αν παρατηρούσαν προβλήματα μνήμης, όμως πολλοί φοβούνταν ότι οι άλλοι θα τους αντιμετώπιζαν διαφορετικά αν διαγνωστούν.
Οι βασικοί λόγοι που μπορεί κάποιος να πιστεύει ότι έχει άνοια περιλαμβάνουν:
- Φυσιολογικά κενά μνήμης λόγω ηλικίας (π.χ. ξεχνώντας ονόματα ή χάνοντας αντικείμενα) που εκλαμβάνονται ως πρώιμη άνοια
- Παράγοντες ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη ή το άγχος που επηρεάζουν τη μνήμη
- Ιατρικές παθήσεις (π.χ. δυσλειτουργία θυρεοειδούς, άπνοια ύπνου) που επηρεάζουν τη σκέψη
- Υψηλές γνωστικές απαιτήσεις λόγω μόρφωσης ή καριέρας που κάνουν τις φυσιολογικές «αστοχίες» να φαίνονται παθολογικές
- Αυξημένη ευαισθητοποίηση για την άνοια από τα ΜΜΕ ή οικογενειακό ιστορικό, που εντείνει τις ανησυχίες
Αν αυτές οι σκέψεις είναι συχνές ή προκαλούν στρες, ο γνωστικός έλεγχος από ιατρό είναι χρήσιμος—όχι μόνο για να αποκλειστεί η άνοια, αλλά και για να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν τροποποιήσιμοι παράγοντες και να προσφερθεί διαβεβαίωση
Το Νο1 σημάδι της άνοιας που συχνά παραβλέπουμε
Οι νευρολόγοι προειδοποιούν ότι η απάθεια είναι ένα σιωπηλό σημάδι άνοιας. «Η απάθεια, ή η απώλεια στοχοκατευθυνόμενης σκέψης και συμπεριφοράς, είναι ένα από τα πρώτα σημάδια σε κάποιες μορφές άνοιας, ειδικά στην μετωποκροταφική άνοια, αλλά συχνά παραβλέπεται επειδή δεν εκδηλώνεται ως ενεργητική δυσφορία», λέει ο Dr. Aziz.
Σε αντίθεση με την δυσκολία στην κατεύθυνση για το σπίτι, ο Dr. Aziz εξηγεί ότι οι άνθρωποι συχνά καλύπτουν την απάθεια ως προτίμηση για μοναχικότητα, κόπωση, ντροπαλότητα ή φυσική γήρανση. «Κάποιος που παλιά οργάνωνε εξόδους ή τηλεφωνούσε σε φίλους μπορεί απλά να σταματήσει να συμμετέχει», λέει.
Και δυστυχώς, τα αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να πληγώνονται σιωπηλά από τις αλλαγές. «Μπορεί να φαίνεται ότι το άτομο δεν νοιάζεται ή είναι καταθλιπτικό, ενώ δεν ισχύει αυτό», επισημαίνει η Dr. Katherine D. Amodeo, MD, επίκουρη καθηγήτρια νευρολογίας στο New York Medical College.
«Είμαι νευρολόγος – Με αυτόν τον τρόπο θα μειώσετε τον κίνδυνο για άνοια και χοληστερίνη»
Πώς συνδέεται η απάθεια με την άνοια
Οι νευρολόγοι αναφέρουν ότι υπάρχουν αρκετοί πιθανοί λόγοι για τους οποίους ένα άτομο με άνοια μπορεί να γίνει απαθές. Η Dr. Amodeo επισημαίνει ότι οι χημικές αλλαγές και η απώλεια κυττάρων σε τμήματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με την κινητοποίηση μπορούν να επηρεάσουν την επιθυμία ενός ατόμου να συμμετάσχει σε δραστηριότητες που κάποτε του άρεσαν.
Ο Dr. Daniel Lesley, MD, νευρολόγος στη Μασαχουσέτη, λέει ότι και οι καταστάσεις μπορεί να συμβάλλουν στην απάθεια. «Τα άτομα μπορεί να νιώθουν ότι όλα είναι πιο δύσκολα, κάνοντάς τα να φαίνονται ‘σαν να μην προσπαθούν’», εξηγεί. «Επιπλέον, μπορεί να αισθάνονται ‘άχρηστοι’ ή σαν να είναι ‘βάρος’».
Σύμφωνα με τη Dr. Amodeo, η απάθεια σχετίζεται με διάφορους τύπους άνοιας, όπως:
- Νόσος Αλτσχάιμερ
- Άνοια με σωμάτια Lewy (LBD)
- Αγγειακή άνοια
- Μετωποκροταφική άνοια
Η θέση της απάθειας ως σύμπτωμα της τέταρτης αυτής μορφής, της μετωποκροταφικής άνοιας, έχει λάβει περισσότερη προσοχή τα τελευταία χρόνια. Η μετωποκροταφική άνοια διαγιγνώσκεται συχνά νωρίς (μεταξύ 45 και 65 ετών). Μελέτη του 2020 έδειξε ότι η απάθεια μπορεί να προβλέψει την μετωποκροταφική άνοια χρόνια πριν ξεκινήσουν τα συμπτώματα.
«Μπορεί να σχετίζεται συχνότερα με τη μετωποκροταφική άνοια επειδή τα άτομα με αυτή τη νόσο εμφανίζουν συνήθως αλλαγές στην προσωπικότητα ή τη διάθεση ως πρώιμο χαρακτηριστικό λόγω της λειτουργίας του μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου—του τμήματος που επηρεάζεται δυσανάλογα στη μετωποκροταφική άνοια», λέει η Dr. Amodeo.
Οι ερευνητές επίσης παρατηρούν ότι η απάθεια προέβλεπε ταχύτερη έκπτωση. «Η απάθεια μπορεί να σχετίζεται με πιο γρήγορη έκπτωση στη λειτουργικότητα, επειδή μειώνει την ικανότητα του ατόμου να προσαρμοστεί και να αντεπεξέλθει στη μειωμένη λειτουργία του», εξηγεί ο Dr. Lesley. «Επίσης, απομακρύνει καταστάσεις που τείνουν να στηρίζουν τη γνωστική υγεία—κοινωνικές δραστηριότητες, άσκηση, γνωστικές δραστηριότητες όπως το διάβασμα, και επαρκή διατροφή και ποιοτικό ύπνο».
Κοινά σημάδια απάθειας
Ο Dr. Lesley εξηγεί ότι η απάθεια δεν είναι πάθηση, αλλά μια περιγραφή ενός αισθήματος ή έλλειψής του. Αποκαλύπτει ότι κοινά σημάδια απάθειας περιλαμβάνουν:
- Απώλεια ενδιαφέροντος ή χαράς σε δραστηριότητες που κάποτε ήταν ευχάριστες
- Μειωμένο κίνητρο για να κάνει κάποιος πράγματα (ακόμα και αυτά που είναι σημαντικά για την επιβίωση, όπως η πληρωμή λογαριασμών ή η σίτιση)
- Μειωμένη δραστηριότητα με στόχο μπορεί να συνδέεται με την απάθεια
- Απώλεια κινήτρου για αυτοφροντίδα, συμπεριλαμβανομένης της προσωπικής υγιεινής και της καθαριότητας του σπιτιού (π.χ. να μην πλένει τα δόντια ή να μην καθαρίζει τον χώρο του)
Ωστόσο, οι νευρολόγοι επισημαίνουν ότι είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι η απάθεια έχει πολλές αιτίες. Αν εσείς ή κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο παρουσιάζετε απάθεια, μπορεί να μην πρόκειται για άνοια. «Το ότι κάποιος φαίνεται απαθής δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει άνοια ή ότι διατρέχει κίνδυνο για άνοια», λέει η Dr. Amodeo. «Μπορεί να παρατηρηθεί και σε άλλες παθήσεις, όπως η κατάθλιψη. Μια διάγνωση άνοιας δεν θα βασιζόταν μόνο σε αυτό το ένα χαρακτηριστικό».
Σύμφωνα με τη Dr. Amodeo, επιπλέον συμπτώματα που υποδηλώνουν ότι η απάθεια μπορεί να συνδέεται με άνοια περιλαμβάνουν:
- Σταδιακές και προοδευτικές αλλαγές στη γνωστική λειτουργία, όπως στη μνήμη, τη γλώσσα, την προσοχή και τη συγκέντρωση
- Παραισθήσεις ή παραληρηματικές ιδέες
- Αλλαγές στον ύπνο, όπως αϋπνία ή ενεργητική αναπαράσταση ονείρων
- Μεταβολές στη σύγχυση ή την εγρήγορση (η Dr. Amodeo εξηγεί ότι κάποιος μπορεί να συγχέεται αργότερα μέσα στην ημέρα, φαινόμενο που ονομάζεται «σύνδρομο της δύσης του ήλιου»)
- Αλλαγές στη διάθεση ή την προσωπικότητα
Τι να κάνετε αν ανησυχείτε
Οι ειδικοί λένε ότι το να επικοινωνήσετε με έναν γενικό ιατρό είναι μια καλή αρχή. Αν υπάρχει ανησυχία για γνωστική έκπτωση, θα ζητήσει διαγνωστικό έλεγχο για περαιτέρω διερεύνηση. Η Dr. Carlisle σημειώνει ότι δεν υπάρχει θεραπεία για την άνοια, αλλά υπάρχει ελπίδα. «Υπάρχουν φάρμακα που στοχεύουν στη διαχείριση των συμπτωμάτων», εξηγεί. «Υπάρχουν επίσης διάφορες αλλαγές στον τρόπο ζωής που μπορούν να επιβραδύνουν την γνωστική έκπτωση».
Αυτές οι αλλαγές περιλαμβάνουν:
- Τακτική άσκηση μέτριας έντασης
- Υιοθέτηση μεσογειακού τύπου διατροφής
- Συμμετοχή σε κοινωνικά και γνωστικά εμπλουτισμένες δραστηριότητες
- Μείωση του στρες
- Ποιοτικός ύπνος
- Αντιμετώπιση προβλημάτων όρασης και ακοής
Μπορεί ο επιχείλιος έρπητας να αυξήσει τις πιθανότητες για Αλτσχάιμερ; Τι δείχνει μελέτη που σοκάρει
Η διάγνωση άνοιας μπορεί να είναι δύσκολη για κάποιον και να επιδεινώσει την απάθεια. Επιπλέον, η απάθεια μπορεί να είναι αποκλειστικά σημάδι ψυχικής πάθησης. Σε κάθε περίπτωση, η Dr. Amodeo τονίζει ότι αξίζει να ζητήσετε βοήθεια για να υποστηρίξετε την ψυχική σας υγεία. «Θα συνιστούσα να απευθυνθούν στον ιατρό τους, όπως τον γενικό ιατρό, ο οποίος μπορεί να τους παραπέμψει σε ψυχίατρο ή ψυχολόγο», λέει.
Πηγές: Parade, CDC, PMC, Frontiers, ResearchGate