Τα τικ είναι συχνά κατά την παιδική ηλικία και συχνά περνούν απαρατήρητα ή υποχωρούν από μόνα τους. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, γίνονται πιο συχνά ή πιο έντονα, υποδεικνύοντας μία υποκείμενη διαταραχή. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων μπορεί να βοηθήσει στη διάκριση ανάμεσα σε απλά τικ και πιο σύνθετες καταστάσεις όπως το σύνδρομο Tourette.
Παιδιά: Πότε είναι τα προβλήματα στο περπάτημα ανησυχητικά;
Τικ: Τι είναι, αίτια, διάγνωση και αντιμετώπιση
Είναι ξαφνικές, ακούσιες κινήσεις ή ήχοι που εμφανίζονται σε πολλά παιδιά κάποια στιγμή, συχνά χωρίς να απαιτείται θεραπεία. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να γίνουν επίμονα ή πιο σύνθετα—οδηγώντας σε διάγνωση διαταραχής τικ. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι το σύνδρομο Tourette, αλλά δεν είναι όλα ίδια, και δεν έχει κάθε παιδί με τικ σύνδρομο Tourette. Ποιοι είναι οι διαφορετικοί τύποι διαταραχών, πώς αναπτύσσονται και πότε απαιτούν προσοχή;
Τι σχέση έχουν τα τικ με το σύνδρομο Tourette;
Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, τα τικ είναι μεμονωμένες, ξαφνικές, επαναλαμβανόμενες κινήσεις ή ήχοι, ενώ το Σύνδρομο Tourette (TS) είναι μια πιο επίμονη και σοβαρή μορφή.
- Τα τικ μπορεί να είναι απλά ή σύνθετα, στιγμιαία ή επαναλαμβανόμενα, και συχνά δεν χρειάζονται θεραπεία—πολλά υποχωρούν από μόνα τους.
- Το σύνδρομο Tourette περιλαμβάνει πολλά κινητικά τικ και τουλάχιστον ένα φωνητικό, που διαρκούν περισσότερο από ένα έτος, ξεκινούν συνήθως στην παιδική ηλικία και επηρεάζουν περίπου 0,5–1% των παιδιών.
- Το σύνδρομο Tourette έχει έντονη γενετική βάση (κληρονομικότητα περίπου 58–80%) και είναι πολυγονιδιακό, με εμπλεκόμενα γονίδια όπως τα SLITRK1, HDC, CNTNAP2.
- Τα άτομα με σύνδρομο Tourette συχνά εμφανίζουν και άλλες καταστάσεις όπως ΔΕΠΥ, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, άγχος, που μπορεί να προκαλούν περισσότερες δυσκολίες από τα ίδια τα τικ.
- Η συμπεριφορική θεραπεία, όπως η Comprehensive Behavioral Intervention for Tics (CBIT), είναι η βασική θεραπεία για τα τικ και το σύνδρομο Tourette – η φαρμακευτική αγωγή ή πιο προχωρημένες παρεμβάσεις εφαρμόζονται όπου χρειάζεται.
Τι είναι;
Είναι ξαφνικές, γρήγορες, ακούσιες κινήσεις ή ήχοι που επαναλαμβάνετε και δεν μπορείτε να ελέγξετε. Μπορούν να επηρεάσουν οποιοδήποτε μέρος του σώματός σας—όπως το πρόσωπο, τους ώμους, τα χέρια ή τα πόδια. Τα κινητικά τικ μπορεί να περιλαμβάνουν έντονο βλεφάρισμα ή ανασήκωμα των ώμων, ενώ τα φωνητικά μπορεί να περιλαμβάνουν γρύλισμα ή συχνό καθάρισμα του λαιμού. Τα συγκεκριμένα τικ που εμφανίζετε μπορεί να αλλάζουν με τον καιρό.
Συχνά ξεκινούν με μια άβολη παρόρμηση ή αίσθηση που συσσωρεύεται μέχρι να εκτελεστεί το τικ. Αν και ορισμένοι άνθρωποι μπορούν προσωρινά να τα καταστείλουν, αυτό συνήθως προκαλεί δυσφορία που ανακουφίζεται μόνο μετά την εκτέλεσή τους.
Είναι συχνά στα παιδιά, ξεκινώντας συνήθως μεταξύ 5 και 10 ετών. Τα περισσότερα δεν είναι σοβαρά και συχνά βελτιώνονται ή εξαφανίζονται από μόνα τους. Ωστόσο, μερικές φορές μπορεί να δείχνουν μια πιο σοβαρή διαταραχή που χρειάζεται θεραπεία.
Διαφορετικοί τύποι
Οι άνθρωποι μπορεί να εμφανίζουν απλά ή σύνθετα κινητικά και φωνητικά τικ. Τα απλά είναι σύντομες και ξαφνικές επαναλαμβανόμενες κινήσεις που περιλαμβάνουν λίγες μυϊκές ομάδες. Είναι πιο συχνά από τα σύνθετα.
Τα κινητικά τικ περιλαμβάνουν κινήσεις του σώματος, όπως ανασήκωμα των ώμων. Τα φωνητικά περιλαμβάνουν τη φωνή, όπως καθάρισμα του λαιμού. Τα κινητικά τείνουν να εμφανίζονται πριν από τα φωνητικά, και τα απλά πριν από τα σύνθετα.
Απλά κινητικά περιλαμβάνουν:
- Έντονο βλεφάρισμα και άλλες κινήσεις με τα μάτια.
- Συσπάσεις του προσώπου.
- Ανασήκωμα των ώμων.
- Τίναγμα ώμου ή κεφαλής.
Απλά φωνητικά περιλαμβάνουν:
- Επαναλαμβανόμενο καθάρισμα του λαιμού.
- Έντονες εισπνοές από τη μύτη.
- Απότομες, δυνατές και κοφτές κραυγές.
- Γρύλισμα.
Τα σύνθετα είναι συντονισμένα και διακριτά μοτίβα κίνησης που περιλαμβάνουν διάφορες μυϊκές ομάδες σε διάφορα μέρη του σώματος.
Σύνθετα κινητικά περιλαμβάνουν:
- Συσπάσεις του προσώπου μαζί με ανασήκωμα των ώμων και στροφή της κεφαλής.
- Άγγιγμα ενός αντικειμένου.
- Πηδηματάκια.
- Άλματα.
- Κάμψεις.
- Περιστροφές.
Σύνθετα φωνητικά περιλαμβάνουν:
- Επανάληψη δικών σας λέξεων ή φράσεων.
- Επανάληψη λέξεων ή φράσεων άλλων (ηχολαλία).
- Χρήση αισχρών, χυδαίων ή βρισιών (κοπρολαλία).
Τι είναι οι διαταραχές τικ;
Οι διαταραχές τικ είναι νευρολογικές παθήσεις που προκαλούν ακούσια τικ, τα οποία μπορεί να κυμαίνονται από ήπια έως σοβαρά. Πολλά είναι ήπια και δεν χρειάζονται θεραπεία, συχνά εξαφανίζονται καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται θεραπεία για τη διαχείρισή τους και των συναφών προβλημάτων υγείας.
Ποιοι είναι οι διαφορετικοί τύποι διαταραχών;
Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι διαταραχών. Διαφέρουν μεταξύ τους με βάση τον τύπο των τικ και τη διάρκεια των συμπτωμάτων. Οι διαταραχές περιλαμβάνουν τη μεταβατική διαταραχή τικ, τη χρόνια διαταραχή τικ και το σύνδρομο Tourette.
1. Μεταβατική διαταραχή τικ (προσωρινή διαταραχή)
Τα άτομα με μεταβατική διαταραχή τικ έχουν κινητικά ή φωνητικά (ένα ή και τα δύο) για λιγότερο από ένα έτος. Είναι ο πιο κοινός τύπος διαταραχής. Μπορεί να επηρεάσει έως και το 10% των παιδιών στις πρώτες τάξεις του σχολείου. Σύμφωνα με το DSM-5, για να διαγνωστεί μεταβατική διαταραχή τικ, πρέπει να υπάρχουν:
- Ένα ή περισσότερα κινητικά ή φωνητικά τικ.
- Τικ που δεν διαρκούν περισσότερο από ένα έτος.
- Έναρξη πριν την ηλικία των 18 ετών.
- Συμπτώματα που δεν οφείλονται σε ιατρική πάθηση ή χρήση φαρμάκων/ουσιών.
- Καμία άλλη διάγνωση διαταραχής τικ.
Τεστ δύο λεπτών με τα δάχτυλα ανιχνεύει τον αυτισμό με 85% ακρίβεια
2. Χρόνια (εμμένουσα) διαταραχή τικ
Τα άτομα με χρόνια διαταραχή τικ έχουν κινητικά ή φωνητικά (όχι και τα δύο) για περισσότερο από ένα έτος. Η χρόνια διαταραχή επηρεάζει λιγότερο από το 1% των παιδιών σχολικής ηλικίας. Σύμφωνα με το DSM-5, απαιτούνται τα εξής για τη διάγνωση:
- Ένα ή περισσότερα κινητικά ή φωνητικά, αλλά όχι και τα δύο.
- Τικ που συμβαίνουν πολλές φορές καθημερινά σχεδόν κάθε μέρα ή κατά διαστήματα για διάστημα άνω των 12 μηνών.
- Έναρξη πριν την ηλικία των 18 ετών.
- Συμπτώματα που δεν οφείλονται σε ιατρική πάθηση ή χρήση φαρμάκων/ουσιών.
- Καμία διάγνωση συνδρόμου Tourette.
3. Σύνδρομο Tourette
Τα άτομα με σύνδρομο Tourette έχουν κινητικά και φωνητικά τικ (και τα δύο) για περισσότερο από ένα έτος. Είναι η πιο σοβαρή μορφή διαταραχής. Σύμφωνα με το DSM-5, απαιτείται:
- Δύο ή περισσότερα κινητικά τικ και τουλάχιστον ένα φωνητικό, όχι απαραίτητα ταυτόχρονα.
- Τικ για τουλάχιστον ένα έτος που συμβαίνουν πολλές φορές την ημέρα (συνήθως σε επεισόδια), σχεδόν κάθε μέρα ή κατά διαστήματα.
- Έναρξη πριν την ηλικία των 18 ετών.
- Συμπτώματα που δεν οφείλονται σε ιατρική πάθηση ή χρήση φαρμάκων/ουσιών.
Πόσο συχνές είναι οι διαταραχές;
Οι διαταραχές είναι σχετικά συχνές. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι 1 στα 50 παιδιά έχει σύνδρομο Tourette ή άλλη διαταραχή τικ.
Συμπτώματα και αίτια
Τι αίσθηση έχει;
Πριν από ένα τικ, μπορεί να νιώσετε μια παρόρμηση παρόμοια με την ανάγκη να ξυστείτε ή να φταρνιστείτε. Αυτό προκαλεί ένταση στο συγκεκριμένο μέρος του σώματος, και η εκτέλεσή του προσφέρει σύντομη ανακούφιση. Ίσως μπορέσετε να καθυστερήσετε την εκτέλεσή του για λίγα δευτερόλεπτα ή λεπτά με προσπάθεια, αλλά η παρόρμηση γίνεται συνήθως ακαταμάχητη.
Ο έλεγχός τους είναι δύσκολος, ειδικά κατά τη διάρκεια συναισθηματικού στρες, που συχνά τα επιδεινώνει. Η κόπωση αυξάνει επίσης τη σοβαρότητά τους. Μπορεί να επιδεινωθούν όταν είστε χαλαροί ή μόνοι, ενώ η προσοχή που δίνεται σε αυτά μπορεί να τα κάνει πιο έντονα. Σπάνια εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του ύπνου και συχνά μειώνονται όταν είστε συγκεντρωμένοι σε δραστηριότητες όπως η εργασία ή το σχολείο.
Αυτή η περίληψη βασίζεται σε έρευνες που δείχνουν ότι οι προειδοποιητικές παρορμήσεις είναι εντοπισμένες σωματικές αισθήσεις που προηγούνται των τικ και ανακουφίζονται με την εκτέλεσή τους.
Υπάρχουν πιο σοβαροί ή επικίνδυνοι τύποι;
Ορισμένοι μπορεί να είναι επιβλαβείς, όπως τα κινητικά που προκαλούν αυτοτραυματισμό ή επαναλαμβανόμενες έντονες κινήσεις του αυχένα που οδηγούν σε πόνο. Ένας φωνητικός τύπος που ονομάζεται κοπρολαλία περιλαμβάνει ανεξέλεγκτη χρήση βωμολοχιών ή ακατάλληλης γλώσσας, που μπορεί να δώσει την εντύπωση ότι το άτομο είναι εσκεμμένα προκλητικό. Τα παιδιά με κοπρολαλία μπορεί να τιμωρούνται αδίκως και να υφίστανται εκφοβισμό. Αυτός ο τύπος επηρεάζει το 10% έως 15% των παιδιών με σύνδρομο Tourette.
Τι τα προκαλεί;
Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν την ακριβή αιτία τους, αλλά ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι εμφανίζονται λόγω αλλαγών στο τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει την κίνηση. Επιπλέον, καθώς μπορεί να υπάρχουν σε βιολογικές οικογένειες, οι επιστήμονες θεωρούν ότι η πάθηση έχει και γενετική συνιστώσα. Οι διαταραχές εμφανίζονται επίσης μαζί με άλλες παθήσεις, όπως:
- Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ).
- Αγχώδης διαταραχή.
- Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ).
Μερικές φορές, άτομα με άλλες ιατρικές παθήσεις, όπως η νόσος Huntington ή εγκεφαλίτιδα, τα εμφανίζουν. Μπορεί επίσης να εμφανιστούν μετά από χρήση ουσιών όπως η κοκαΐνη ή οι αμφεταμίνες. Ωστόσο, αυτά που προκαλούνται από άλλες παθήσεις ή τη χρήση ουσιών δεν θεωρούνται διαταραχή.
Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;
Εμφανίζονται συχνότερα σε παιδιά κατά την πρώιμη παιδική ηλικία. Παιδιά ηλικίας ακόμη και 4 ετών μπορεί να τα έχουν, αλλά η εμφάνιση κορυφώνεται μεταξύ 5 και 10 ετών. Επηρεάζουν επίσης πιο συχνά τα αγόρια από τα κορίτσια.
Διάγνωση και εξετάσεις
Πώς διαγιγνώσκονται;
Ο παιδίατρος θα πραγματοποιήσει σωματική εξέταση και θα αξιολογήσει τα συμπτώματα. Η προσκόμιση βίντεο με τα επεισόδια του παιδιού σας μπορεί να βοηθήσει τον γιατρό να δει ακριβώς τι βιώνει το παιδί. Η διάγνωση είναι κλινική, βασισμένη στον τύπο και τη διάρκεια των συμπτωμάτων, και συνήθως δεν απαιτούνται συγκεκριμένες εξετάσεις. Ο παιδίατρος μπορεί επίσης να αξιολογήσει την παρουσία συναφών παθήσεων όπως η ΔΕΠΥ και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Αυτή η λεπτομερής αξιολόγηση βοηθά στη διάκριση των διαταραχών τικ από άλλες νευρολογικές ή ψυχιατρικές παθήσεις και καθοδηγεί την κατάλληλη διαχείριση.
Διαχείριση και αντιμετώπιση
Πώς αντιμετωπίζονται;
Η θεραπεία αυτών των διαταραχών εξαρτάται από τον τύπο και τη σοβαρότητα της κατάστασης του παιδιού σας. Αν η κατάστασή του είναι ήπια, ίσως να μην χρειάζεται καμία θεραπεία και να υποχωρήσουν από μόνα τους. Συμβουλές αυτοφροντίδας, όπως η αποφυγή κόπωσης και στρες, μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά τα περισσότερα παιδιά.
Σε άλλες περιπτώσεις, εάν είναι σοβαρά και επηρεάζουν την καθημερινότητά του, ο παιδίατρος μπορεί να συστήσει συμπεριφορική θεραπεία, φαρμακευτική αγωγή ή και τα δύο.
1. Συμπεριφορική θεραπεία
Η εκπαίδευση αντιστροφής συνηθειών (HRT) μαθαίνει στο παιδί σας να αναγνωρίζει την παρόρμηση πριν από το συμβάν και να την αντικαθιστά με μια διαφορετική, λιγότερο ενοχλητική συμπεριφορά. Για παράδειγμα, αν το αρχικό σύμπτωμα είναι ανασήκωμα των ώμων, το παιδί μπορεί να μάθει να τεντώνει τα χέρια του μέχρι να περάσει η παρόρμηση.
Η ολοκληρωμένη συμπεριφορική παρέμβαση για τικ (CBIT) βασίζεται στην εκπαίδευση αντιστροφής συνηθειών προσθέτοντας εκπαίδευση σχετικά με τα τικ και τεχνικές χαλάρωσης, και είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για μεγαλύτερα παιδιά.
Παράλληλα με τη συμπεριφορική θεραπεία, ένας παιδοψυχίατρος μπορεί να καθοδηγήσει την οικογένειά σας σε στρατηγικές υποστήριξης και να εξασφαλίσει ότι το παιδί λαμβάνει τις κατάλληλες εκπαιδευτικές προσαρμογές.
Οι έρευνες δείχνουν ότι η εκπαίδευση αντιστροφής συνηθειών μειώνει σημαντικά τη σοβαρότητά τους σε παιδιά και ενήλικες, συχνά με αποτέλεσμα εξίσου ή περισσότερο αποτελεσματικό από τη φαρμακευτική αγωγή, με μακροχρόνια οφέλη που διαρκούν μήνες.
2. Φαρμακευτική αγωγή
Αν επιμένουν και επηρεάζουν τη ζωή του παιδιού σας, μπορεί να βοηθήσει η φαρμακευτική αγωγή. Για τις ήπιες περιπτώσεις, φάρμακα που μπορεί να βοηθήσουν περιλαμβάνουν την κλονιδίνη και τη γουανφασίνη. Αυτά τα φάρμακα προτείνονται επίσης για τον έλεγχο της ΔΕΠΥ και του άγχους, τα οποία μπορεί να συνοδεύουν αυτή τη διαταραχή.
Για πιο σοβαρές περιπτώσεις, τα νευροληπτικά φάρμακα, όπως η αριπιπραζόλη και η ολανζαπίνη, μπορεί να είναι αποτελεσματικά. Αυτά τα φάρμακα δρουν τροποποιώντας τις επιδράσεις των νευροδιαβιβαστών που ελέγχουν τις κινήσεις του σώματος.
Πρόγνωση
Πόσο διαρκούν;
Συνήθως βελτιώνονται από μόνα τους με την πάροδο του χρόνου και μπορεί να σταματήσουν εντελώς. Μερικές φορές μπορεί να διαρκέσουν μόνο λίγους μήνες, αλλά πιο συχνά έρχονται και φεύγουν για αρκετά χρόνια. Είναι πιο έντονα μεταξύ των ηλικιών 8 και 17 ετών. Συνήθως αρχίζουν να μειώνονται και να εξαφανίζονται μετά την εφηβεία.
Πονοκέφαλοι στα παιδιά: Αντιμετώπιση και πότε χρειάζεται να ανησυχούμε;
Πρόληψη
Μπορούν να προληφθούν;
Επειδή οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακριβώς γιατί επηρεάζουν ορισμένα άτομα και όχι άλλα, δεν μπορείτε να τα προλάβετε.
Πηγές: Cleveland Clinic, AACAP, CDC, NHS, Frontiers, Nature, Tourette