Οι παιδικοί σταθμοί αποτελούν το ιδανικό περιβάλλον διαμόρφωσης υγιεινών συνηθειών και πρέπει να προάγουν την υγιεινή διατροφή, τονίζει το υπουργείο Υγείας.
Η υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών από τα πρώτα χρόνια της ζωής είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς όχι μόνο συμβάλλει στην ιδανική ανάπτυξη και υγεία των παιδιών αλλά παράλληλα θέτει τα θεμέλια για την υγεία και ευημερία του μελλοντικού ενήλικα μέσω της πρόληψης σημαντικών χρόνιων νοσημάτων, όπως η παχυσαρκία, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο σακχαρώδης διαβήτης.
Ειδικότερα, η παχυσαρκία στην παιδική ηλικία μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη των παιδιών, να αποτελέσει αιτία πρώιμης εμμηναρχής στα κορίτσια, αλλά να έχει και αντίκτυπο στην ψυχική υγεία του παιδιού, επηρεάζοντας αρνητικά μεταξύ άλλων την κοινωνικοποίησή του και τις σχολικές του επιδόσεις. Παράλληλα, συνδέεται ισχυρά με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης υψηλής αρτηριακής πίεσης, υψηλής χοληστερόλης στο αίμα, ινσουλινοαντίστασης και σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ
Πλήθος ερευνών τις τελευταίες δύο δεκαετίες καταδεικνύουν ότι η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των χωρών με τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής και εφηβικής παχυσαρκίας παγκοσμίως.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του προγράμματος COSI του Ευρωπαϊκού γραφείου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που διενεργήθηκε σε 48 χώρες τα έτη 2022-2024, το 33% των κοριτσιών και το 41% των αγοριών ηλικίας 7-9 ετών στη χώρα μας είχαν βάρος υψηλότερο του φυσιολογικού.
Εντούτοις, τα ίδια στοιχεία καταδεικνύουν ότι οι πολιτικές των τελευταίων ετών στην χώρα μας έχουν επιφέρει θετικά αποτελέσματα, καθώς παρατηρήθηκε μείωση του επιπολασμού της υπερβαρότητας κατά 6% στα κορίτσια και 2,9% στα αγόρια σε σύγκριση με την αντίστοιχη έρευνα της περιόδου 2018-20202 .
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας περνούν μεγάλο μέρος της καθημερινότητας τους στις δομές προσχολικής αγωγής και καταναλώνουν σε αυτές τουλάχιστον 2-3 γεύματα ημερησίως. Για το λόγο αυτό, οι παιδικοί σταθμοί αποτελούν το ιδανικό περιβάλλον διαμόρφωσης υγιεινών συνηθειών και πρέπει να προάγουν την υγιεινή διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα και να ενισχύουν τις δεξιότητες των παιδιών προς την υιοθέτηση αυτών των συνηθειών. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το σχολικό περιβάλλον θεωρείται κατάλληλο για τη διαμόρφωση και απόκτηση γνώσεων και ικανοτήτων και την υιοθέτηση συνηθειών που σχετίζονται με τα τρόφιμα και την υγιεινή διατροφή .
Ακολουθώντας τις σχετικές συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και με στόχο την διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος που προωθεί της υγιεινές διατροφικές συνήθειες σε όλους τους παιδικούς σταθμούς της χώρας, το Υπουργείο Υγείας έχει εκδώσει σχετική Υπουργική Απόφαση, με την οποία καθορίζονται τα τρόφιμα και οι μερίδες που παρέχονται για τη σίτιση βρεφών και νηπίων στους δημοτικούς και ιδιωτικούς παιδικούς, βρεφονηπιακούς και βρεφικούς σταθμούς. Οι επιλογές καθορίστηκαν με βάση τις σύγχρονες επιστημονικές παιδιατρικές και διατροφικές απόψεις για την υγιεινή διατροφή των παιδιών, τις εθνικές διατροφικές συστάσεις και το πρότυπο της Μεσογειακής διατροφής. Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις τα διαιτολόγια των σταθμών καταρτίζονται από τον/την Παιδίατρο του Σταθμού και τον/τη Διαιτολόγο-Διατροφολόγο του Σταθμού
Συστάσεις για τα τρόφιμα που παρέχονται στους παιδικούς σταθμούς
Σύμφωνα με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, τα μικρά παιδιά θα πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωση τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, αλάτι και trans λιπαρά, καθώς και ροφημάτων που περιέχουν ζάχαρη ή γλυκαντικές ουσίες, ενώ η κατανάλωση φυσικών χυμών φρούτων θα πρέπει επίσης να είναι περιορισμένη.
Συγκεκριμένα, στους παιδικούς σταθμούς θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στα κάτωθι:
Αποφυγή τροφίμων που χαρακτηρίζονται ως ενεργειακά πυκνά και πτωχά σε θρεπτικά συστατικά
Τα ενεργειακά πυκνά και πτωχά σε θρεπτικά συστατικά τρόφιμα και ροφήματα συμβάλλουν στην πρόσληψη κενών θερμίδων, δηλαδή την πρόσληψη ενέργειας χωρίς την ταυτόχρονη πρόσληψη πολύτιμων θρεπτικών συστατικών, ενώ συνήθως είναι πλούσια σε πρόσθετα σάκχαρα, κορεσμένα λιπαρά οξέα, trans λιπαρά οξέα και νάτριο, τα οποία σχετίζονται με την εμφάνιση παχυσαρκίας και διατροφοεξαρτώμενων νοσημάτων. Επιπλέον, η τακτική κατανάλωση των τροφίμων αυτών φαίνεται να αντικαθιστά στη διατροφή των παιδιών άλλα επιθυμητά τρόφιμα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, όπως τα λαχανικά και τα φρούτα.
Στην κατηγορία αυτή γενικά συγκαταλέγονται τα γλυκίσματα (όπως μπισκότα, τσουρέκι, σοκολάτα κλπ), τα σύνθετα αρτοσκευάσματα (όπως κρουασάν, πίτσα κλπ), τα σνακς (όπως τσιπς κλπ) και άλλα.
Δεδομένα εθνικών μελετών δείχνουν ότι τα παιδιά στη χώρα μας καταναλώνουν καθημερινά σημαντικές ποσότητες τροφίμων που χαρακτηρίζονται ως ενεργειακά πυκνά, όπως προϊόντα αρτοποιίας (τυρόπιτα, πίτσα, κρουασάν κλπ), γλυκίσματα (π.χ. σοκολάτες, καραμέλες) και αλμυρά σνακ (π.χ.τσιπς). Σύμφωνα με τις εθνικές διατροφικές συστάσεις για παιδιά και εφήβους η διαθεσιμότητα αυτών των τροφίμων πρέπει να είναι όσο το δυνατόν περιορισμένη και να καταναλώνονται περιστασιακά και με μέτρο. Για τον λόγο αυτό, συστήνεται η πλήρης αποφυγή τους στους παιδικούς σταθμούς.
Περιορισμός των πρόσθετων και ελεύθερων σακχάρων
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει πρόσληψη ελεύθερων σακχάρων μέχρι 10% της συνολικής ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας (αντιστοιχεί σε πρόσληψη περίπου 50γρ ελεύθερων σακχάρων ημερησίως από όλες τις τροφές) για τα παιδιά και τους ενήλικες, με πρόσθετα οφέλη όταν η πρόσληψη μειωθεί πέραν του 5% της συνολικής ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας
Η αυξημένη πρόσληψη πρόσθετων και ελεύθερων σακχάρων σχετίζεται με την ανάπτυξη οδοντικής τερηδόνας, χρόνιων μεταβολικών νοσημάτων και αύξηση του σωματικού βάρους. Ο κίνδυνος να είναι ένα παιδί υπέρβαρο είναι 2,5 φορές υψηλότερος εάν καταναλώνει ≥10% των συνολικών θερμίδων του από πρόσθετα σάκχαρα, σε σύγκριση με τα παιδιά που καταναλώνουν.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πηγές ελεύθερων σακχάρων αποτελούν (εκτός της κοινής ζάχαρης) το μέλι, σιρόπια και προϊόντα ζαχαροπλαστικής, αλείμματα πραλίνας/σοκολάτας, ταχίνι υψηλών σακχάρων (με κακάο, μέλι ή πορτοκάλι), αναψυκτικά με ζάχαρη, χυμοί φρούτων και νέκταρ φρούτων, το ζαχαρούχο αρωματισμένο γάλα, τα ζαχαρούχα επιδόρπια γάλακτος και συγκεκριμένα είδη αρτοποιίας (όπως κουλουράκια, βουτήματα, κρουασάν, μπουγάτσες με κρέμα). Όλα τα ανωτέρω θα πρέπει να αποφεύγονται στους βρεφικούς, βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς.
Ειδικά αναφορικά με τους χυμούς φρούτων, επισημαίνεται ότι, πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση ανέδειξε ότι η καθημερινή κατανάλωση μίας μερίδας 100% φυσικού χυμού φρούτων σχετίζεται με αύξηση του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) σε παιδιά, και γι’ αυτό συστήνεται ο περιορισμός της κατανάλωσης τους. Συστήνεται οι σταθμοί να προτιμούν την διάθεση φρέσκων φρούτων και να αποφεύγουν την χορήγηση φυσικών χυμών φρούτων.
Επιπλέον, όσον αφορά το μέλι, επισημαίνεται ότι απαγορεύεται να δοθεί σε παιδιά κάτω του 1 έτους λόγω του κινδύνου αλλαντίασης, ενώ η κατανάλωση του θα πρέπει να είναι περιορισμένη και από τα μεγαλύτερα παιδιά λόγω της υψηλής του περιεκτικότητας σε ελεύθερα σάκχαρα.
Περιορισμός των κορεσμένων και trans λιπαρών
Οι εθνικές διατροφικές συστάσεις για παιδιά στο πλαίσιο της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής προάγουν την συχνή κατανάλωση τροφίμων φυτικής προέλευσης και την περιορισμένη κατανάλωση τροφίμων ζωικής προέλευσης (που κατά κανόνα είναι πλούσια σε κορεσμένα λιπίδια όπως κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας και ζωικό βούτυρο). Ειδικά για τα λιπίδια ζωικής προέλευσης συνιστάται η αντικατάστασή τους από αντίστοιχα φυτικής προέλευσης, με πρώτη πάντα επιλογή το ελαιόλαδο και 2η επιλογή τα σπορέλαια (κραμβέλαιο, σογιέλαιο, ηλιέλαιο). Συνιστάται επίσης η αποφυγή της χρήσης φοινικέλαιου και βαμβακέλαιου που μπορεί να χρησιμοποιούνται στο τηγάνισμα ή/και σε βιομηχανοποιημένα προϊόντα.
Σε όλους τους παιδικούς σταθμούς θα πρέπει να αποφεύγονται:
τα προϊόντα αλλαντοποιίας και άλλα προϊόντα επεξεργασμένου κρέατος (όπως ζαμπόν, βραστό και καπνιστό φιλέτο, μπέικον, πάριζα, μορταδέλα, λουκάνικα, αλλαντικά αέρος, γύρος, σνίτσελ, κοτομπουκιές κ.α),
τα σύνθετα αρτοσκευάσματα (όπως πίτσες, πεϊνιρλί, κρέπες, μπουγάτσες, τυρόπιτες κ.α.) και γ) τα τηγανητά τρόφιμα. Αντίθετα, θα πρέπει να προσφέρονται ψάρι, κοτόπουλο, κόκκινο κρέας και αυγά, σύμφωνα με τις σχετικές οδηγίες.
Για το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα που αποτελούν πολύτιμη πηγή πρωτεϊνών και ασβεστίου αλλά περιέχουν και κορεσμένα λιπαρά, συστήνεται η καθημερινή κατανάλωσή τους.
Τα παιδιά άνω των 2 ετών μπορούν να καταναλώνουν πλήρες ή ημι-αποβουτυρωμένο γάλα και γιαούρτι. Ωστόσο, δίνεται σύσταση για την προτίμηση των ημι-αποβουτυρωμένων προϊόντων. Για τα τυριά, συνιστάται η προτίμηση της κατανάλωσης ελληνικών τυριών που είναι εκ φύσεως χαμηλά σε λιπαρά και αλάτι, όπως ανθότυρο, κατίκι, μυζήθρα, κ.α.
Παροχή φρέσκων φρούτων και λαχανικών και προϊόντων ολικής άλεσης
Τα παιδιά θα πρέπει να τρώνε καθημερινά ικανοποιητικές ποσότητες από τροφές που είναι πλούσιες σε βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και διαιτητικές ίνες, όπως είναι τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά και τα προϊόντα ολικής άλεσης.
Τα παιδιά ηλικίας 2-5 ετών θα πρέπει να καταναλώνουν καθημερινά τουλάχιστον 250γρ φρούτων και λαχανικών και να προσλαμβάνουν τουλάχιστον 15γρ φυτικών ινών10 .
Τα ψάρια κάνουν τα παιδιά πιο έξυπνα και κοινωνικά – Πόσο πρέπει να τρώνε;
Εντούτοις, σύμφωνα με στοιχεία πρόσφατων μελετών στη χώρα μας σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, μόλις ένα μικρό ποσοστό των παιδιών συμμορφώνεται με τις συστάσεις για την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών . Προκειμένου να ενισχυθεί η πρόσληψη φυτικών ινών των παιδιών προσχολικής ηλικίας και να εκπαιδευτούν τα παιδιά στην κατανάλωση ποικιλίας φρούτων, λαχανικών και προϊόντων ολικής άλεσης, συστήνεται τα διαιτολόγια των παιδικών σταθμών να παρέχουν σε καθημερινή βάση 1 μερίδα λαχανικών είτε ως ωμή σαλάτα (π.χ. ντομάτα, αγγούρι, λάχανο), είτε ως βραστά (π.χ. μπρόκολο) ή μαγειρεμένα λαχανικά (π.χ. φασολάκια, μπριάμ) προτιμώντας τα λαχανικά εποχής. Επίσης, θα πρέπει να προσφέρεται σε καθημερινή βάση 1 μερίδα φρέσκων φρούτων, προτιμώντας τα φρούτα εποχής. Τέλος, σε καθημερινή βάση θα πρέπει να προσφέρονται δημητριακά και προϊόντα ολικής άλεσης που περιέχουν υψηλές ποσότητες των ευεργετικών για την υγεία φυτικών ινών, έναντι των επεξεργασμένων – «λευκών» δημητριακών.
Καθώς τα βρέφη και τα νήπια έχουν έμφυτες προτιμήσεις για τις γλυκές και τις αλμυρές γεύσεις και απέχθεια για τις πικρές γεύσεις, οι φροντιστές τους θα πρέπει να επιδείξουν υπομονή και επιμονή ώστε μέσω της επαναλαμβανόμενης χορήγησης ποικιλίας λαχανικών και προϊόντων ολικής άλεσης από μικρή ηλικία να καλλιεργηθούν σε αυτές τις γεύσεις.