Νέα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι ο εγκέφαλός μας διαθέτει μηχανισμούς που «αντιστέκονται» στην απώλεια βάρους, οδηγώντας πολλούς σε επαναλαμβανόμενη αύξηση κιλών. Οι ειδικοί εξηγούν γιατί συμβαίνει αυτό και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε.
Το πίνετε και αδυνατίζετε – Το ρόφημα που βοηθά στην απώλεια βάρους, σύμφωνα με νέα μελέτη
Γιατί ο εγκέφαλος μας θέλει να μας κρατά σε σταθερό βάρος
Η παχυσαρκία συνδέεται με σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, όπως αυξημένος κίνδυνος για καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτη τύπου 2, καρκίνο, χρόνια νεφρική νόσο, διαταραχές της αναπνοής και μειωμένη ποιότητα ζωής.
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Internal Medicine (2025), άτομα με σοβαρή παχυσαρκία (Κλάση ΙΙΙ) έχουν σημαντικά υψηλότερες πιθανότητες να αναφέρουν κακή γενική υγεία, σοβαρό πόνο και σημαντική περιορισμένη φυσική δραστηριότητα, ενώ αυξάνεται και ο κίνδυνος ανάπτυξης χρόνιων παθήσεων όπως η ινομυαλγία και η υπνηλία. Η μελέτη αυτή βασίζεται σε δεδομένα από πάνω από 320.000 συμμετέχοντες και αποδεικνύει την έντονη συσχέτιση μεταξύ της παχυσαρκίας και της υγείας, της ποιότητας ζωής και της φυσικής λειτουργικότητας.
Όταν χάνετε βάρος, το σώμα σας αντιδρά σαν να απειλείται η επιβίωσή του.
Για δεκαετίες, μας λένε ότι η απώλεια βάρους είναι θέμα θέλησης: φάε λιγότερο, κινήσου περισσότερο. Όμως η σύγχρονη επιστήμη έχει αποδείξει ότι αυτό δεν ισχύει πραγματικά.
Tα μπαχαρικά της Ανατολής που μπορεί να ενισχύσουν την απώλεια βάρους
Η απάντηση βρίσκεται στους πρώτους ανθρώπους
Θα εξηγήσουμε περισσότερα σε λίγο. Αλλά πρώτα, ας γυρίσουμε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πίσω, για να εξετάσουμε τους πρώιμους προγόνους του ανθρώπου. Γιατί μπορούμε να κατηγορήσουμε πολλά από τα σημερινά μας προβλήματα με την απώλεια βάρους στους προγόνους μας , ίσως η απόλυτη περίπτωση του «φταίνε οι γονείς».
Για τους πρώτους μας προγόνους, το σωματικό λίπος ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου: πολύ λίγο μπορούσε να σημαίνει λιμοκτονία, πολύ πολύ μπορούσε να σε επιβραδύνει. Με την πάροδο του χρόνου, το ανθρώπινο σώμα έγινε εξαιρετικά αποτελεσματικό στο να διαφυλάσσει τα ενεργειακά του αποθέματα μέσα από σύνθετους βιολογικούς μηχανισμούς, ενσωματωμένους στον εγκέφαλο. Όμως, σε έναν κόσμο όπου το φαγητό είναι παντού και η κίνηση προαιρετική, τα ίδια συστήματα που κάποτε μας βοηθούσαν να επιβιώσουμε στην αβεβαιότητα, τώρα κάνουν δύσκολη την απώλεια βάρους.
Όταν κάποιος χάνει βάρος, το σώμα αντιδρά σαν να πρόκειται για απειλή στην επιβίωση. Οι ορμόνες της πείνας αυξάνονται, η επιθυμία για φαγητό εντείνεται και η ενεργειακή δαπάνη μειώνεται. Αυτές οι προσαρμογές εξελίχθηκαν για να βελτιστοποιούν την αποθήκευση και χρήση ενέργειας σε περιβάλλοντα με διακυμάνσεις στη διαθεσιμότητα τροφής. Σήμερα όμως, με την εύκολη πρόσβαση σε φθηνό, πλούσιο σε θερμίδες πρόχειρο φαγητό και την καθιστική ζωή, αυτές οι ίδιες προσαρμογές μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα.
Όπως διαπιστώθηκε σε πρόσφατη έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο Nature Metabolism, ο εγκέφαλός μας διαθέτει ισχυρούς μηχανισμούς για την υπεράσπιση του σωματικού βάρους και μπορεί κάπως να «θυμάται» ποιο ήταν αυτό το βάρος. Για τους προγόνους μας, αυτό σήμαινε ότι αν έχαναν βάρος σε δύσκολες περιόδους, το σώμα τους θα μπορούσε να «επιστρέψει» στο συνηθισμένο του βάρος σε καλύτερες εποχές.
Για εμάς τους σύγχρονους ανθρώπους, όμως, αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος και το σώμα θυμούνται κάθε περιττό βάρος σαν να εξαρτάται η επιβίωσή μας από αυτό. Στην πράξη, όταν το σώμα έχει υπάρξει βαρύτερο, ο εγκέφαλος αρχίζει να το αντιμετωπίζει ως το νέο φυσιολογικό, ένα επίπεδο που αισθάνεται υποχρεωμένος να διατηρήσει.
Το γεγονός ότι το σώμα μας έχει αυτή την ικανότητα να «θυμάται» το προηγούμενο, υψηλότερο βάρος, βοηθά να εξηγήσουμε γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι ξαναπαίρνουν βάρος μετά από δίαιτες. Όμως, όπως δείχνει η επιστήμη, αυτή η επαναπρόσληψη βάρους δεν οφείλεται σε έλλειψη πειθαρχίας· αντίθετα, η βιολογία μας κάνει ακριβώς αυτό για το οποίο εξελίχθηκε: να αντιστέκεται στην απώλεια βάρους.
Χακάροντας τη βιολογία
Εδώ είναι που φάρμακα απώλειας βάρους έχουν δώσει μια νέα ελπίδα. Δρουν μιμούμενα ορμόνες του εντέρου που λένε στον εγκέφαλο να μειώσει την όρεξη.
Όμως δεν ανταποκρίνονται όλοι καλά σε αυτά τα φάρμακα. Για μερικούς, οι παρενέργειες τα κάνουν δύσκολα στη συνέχιση, ενώ για άλλους, τα φάρμακα δεν φαίνεται να οδηγούν σε απώλεια βάρους καθόλου. Είναι επίσης συχνό το φαινόμενο, όταν σταματήσει η θεραπεία, η βιολογία να επανέρχεται και το χαμένο βάρος μπορεί να επιστρέψει.
Οι εξελίξεις στην έρευνα για την παχυσαρκία και το μεταβολισμό μπορεί να σημαίνουν ότι μελλοντικές θεραπείες θα είναι σε θέση να μειώσουν αυτά τα σήματα που ωθούν το σώμα πίσω στο αρχικό του βάρος, ακόμη και πέρα από την περίοδο της θεραπείας.
Η έρευνα δείχνει επίσης ότι η καλή υγεία δεν ταυτίζεται με το «σωστό» βάρος. Δηλαδή, η άσκηση, ο καλός ύπνος, η ισορροπημένη διατροφή και η ψυχική ευεξία μπορούν όλα να βελτιώσουν την καρδιολογική και μεταβολική υγεία, ακόμη κι αν η ζυγαριά δεν αλλάζει ιδιαίτερα.
Απώλεια βάρους: Η καλύτερη ώρα να φάτε ένα μήλο για να αδυνατίσετε – Βοηθά και στην πέψη
Μια ολιστική προσέγγιση σε επίπεδο κοινωνίας
Φυσικά, η παχυσαρκία δεν είναι απλώς ένα ατομικό πρόβλημα, απαιτεί μια προσέγγιση σε επίπεδο κοινωνίας για να αντιμετωπιστούν πραγματικά οι βαθύτερες αιτίες. Και η έρευνα δείχνει ότι αρκετά προληπτικά μέτρα μπορεί να κάνουν τη διαφορά – πράγματα όπως:
- επενδύσεις σε πιο υγιεινά σχολικά γεύματα,
- περιορισμός της διαφήμισης πρόχειρου φαγητού στα παιδιά,
- σχεδιασμός γειτονιών που δίνουν προτεραιότητα στο περπάτημα και την ποδηλασία αντί των αυτοκινήτων,
- και τυποποίηση των μερίδων φαγητού στα εστιατόρια.
Οι επιστήμονες δίνουν επίσης ιδιαίτερη σημασία σε βασικά στάδια της πρώιμης ζωής, από την εγκυμοσύνη έως περίπου την ηλικία των επτά ετών, όταν το σύστημα ρύθμισης του βάρους σε ένα παιδί είναι ιδιαίτερα ευμετάβλητο.
Πράγματι, η έρευνα έχει δείξει ότι παράγοντες όπως το τι τρώνε οι γονείς, το πώς τα βρέφη τρέφονται και οι πρώιμες καθημερινές συνήθειες μπορούν να διαμορφώσουν το πώς ο εγκέφαλος ελέγχει την όρεξη και την αποθήκευση λίπους για χρόνια.
Η ώρα που είναι καλύτερα να φάτε βραδινό για να μην παχύνετε, σύμφωνα με την επιστήμη
Μπορείτε να κάνετε την αλλαγή που ονειρεύεστε;
Αν προσπαθείτε να χάσετε βάρος, υπάρχουν ακόμα πράγματα που μπορείτε να κάνετε, κυρίως εστιάζοντας λιγότερο σε δίαιτες-εξπρές και περισσότερο σε βιώσιμες συνήθειες που στηρίζουν τη συνολική ευεξία. Η προτεραιότητα στον ύπνο, για παράδειγμα, βοηθά στη ρύθμιση της όρεξης, ενώ η τακτική σωματική δραστηριότητα, ακόμη και το περπάτημα, μπορεί να βελτιώσει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και την καρδιολογική υγεία.
Η ουσία, όμως, είναι ότι η παχυσαρκία δεν είναι προσωπική αποτυχία, αλλά μια βιολογική κατάσταση διαμορφωμένη από τον εγκέφαλό μας, τα γονίδιά μας και τα περιβάλλοντα στα οποία ζούμε. Τα καλά νέα είναι ότι οι εξελίξεις στη νευροεπιστήμη και τη φαρμακολογία προσφέρουν νέες δυνατότητες σε ό,τι αφορά τις θεραπείες, ενώ οι στρατηγικές πρόληψης μπορούν να αλλάξουν το τοπίο για τις επόμενες γενιές.
Το νόστιμο πρωτεϊνούχο ρόφημα που μας αδυνατίζει, σύμφωνα με τους ειδικούς
Οπότε, αν δυσκολεύεστε να χάσετε βάρος και να το διατηρήσετε, να ξέρετε ότι δεν είστε μόνοι, και δεν φταίτε εσείς. Ο εγκέφαλος είναι ένας τρομερός αντίπαλος. Αλλά με την επιστήμη, την ιατρική και πιο έξυπνες πολιτικές, αρχίζουμε να αλλάζουμε τους κανόνες του παιχνιδιού.