Ο ναρκισσισμός συχνά παρουσιάζεται ως μάσκα αυτοπεποίθησης, αλλά πίσω της μπορεί να κρύβονται πολλές αντιφάσεις. Νέα επιστημονική μελέτη επιχειρεί να ρίξει φως σε αυτές τις πτυχές, αποκαλύπτοντας τους τέσσερις διαφορετικούς τύπους ναρκισσιστικής προσωπικότητας.
Νέα μελέτη αποκαλύπτει για ποιες ειδήσεις προτιμούν να ενημερώνονται οι ναρκισσιστές
Υπάρχουν 4 τύποι ναρκισσιστικής προσωπικότητας, λέει νέα μελέτη
Κάποιοι ναρκισσιστές μπορεί να μην είναι όσο σίγουροι δείχνουν ότι είναι. Νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Journal of Research in Personality εντόπισε τέσσερις διακριτούς τύπους ναρκισσιστικής προσωπικότητας, συμπεριλαμβανομένου ενός που συνδυάζει εξωτερική τόλμη με κρυφή ανασφάλεια.
Παρότι προηγούμενες έρευνες εξέταζαν τα χαρακτηριστικά του μεγαλομανούς και του ευάλωτου ναρκισσισμού ξεχωριστά (μια προσέγγιση βασισμένη σε μεταβλητές), η παρούσα μελέτη εφάρμοσε μια προσέγγιση βασισμένη στο άτομο για να αποκαλύψει πώς αυτά τα χαρακτηριστικά συνδυάζονται εντός των ίδιων των ατόμων.
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν το ερωτηματολόγιο Narcissism Admiration and Rivalry Questionnaire (NARQ) και διερεύνησαν το πώς ο ναρκισσιστικός θαυμασμός —που συνδέεται με τη γοητεία, την αυτοπεποίθηση και την εξωστρέφεια— έρχεται σε αντίθεση με τον ναρκισσιστικό ανταγωνισμό, ο οποίος αντικατοπτρίζει αμυντικότητα, εχθρότητα και ανασφάλεια.
Πώς κατηγοριοποιούνται οι προσωπικότητες;
Η προσωπικότητα μελετάται κυρίως μέσω μοντέλων χαρακτηριστικών. Σύμφωνα με εργασία του 2020 με τίτλο A Systematic Literature Review of Personality Trait Classification from Textual Content, οι ερευνητές ανασκόπησαν 30 μελέτες (2007–2019) που χρησιμοποίησαν δεδομένα κειμένου για την πρόβλεψη χαρακτηριστικών προσωπικότητας με μεθόδους όπως η μηχανική μάθηση και η βαθιά μάθηση.
Οι πιο διαδεδομένες προσεγγίσεις είναι τα Big Five και HEXACO, αλλά νεότερες προσεγγίσεις εξερευνούν επίσης μοντέλα ιδιοσυγκρασίας και ακόμα και ταξινομήσεις που βασίζονται σε τεχνητή νοημοσύνη.
- Big Five: Πέντε χαρακτηριστικά — δεκτικότητα στην εμπειρία, ευσυνειδησία, εξωστρέφεια, ευγένεια, νευρωτισμός. Πρόσφατες μελέτες χρησιμοποιούν κείμενα, μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης και ακόμα και σήματα ECG για να τα προβλέψουν.
- HEXACO: Προσθέτει ένα έκτο χαρακτηριστικό, την ειλικρίνεια–ταπεινότητα. Έχει φανεί πως εξηγεί καλύτερα τη συμπεριφορά στον χώρο εργασίας και την επαγγελματική εξουθένωση.
- Μοντέλα ιδιοσυγκρασίας (Activity-Specific & FET): Κατατέμνουν την προσωπικότητα σε 12 νευροχημικά θεμελιωμένα συστατικά που σχετίζονται με τη συμπεριφορά.
- Προσεγγίσεις ΤΝ / LLM: Νέα έργα χρησιμοποιούν μεγάλα γλωσσικά μοντέλα για να επαναπροσδιορίσουν διαστάσεις προσωπικότητας, ανακτώντας τα χαρακτηριστικά Big Five μέσω της γλώσσας.
Από τα στατιστικά δεδομένα στα πραγματικά προφίλ
«Οι περισσότερες προηγούμενες μελέτες για τον ναρκισσισμό έχουν γίνει με μια προσέγγιση βασισμένη σε μεταβλητές, που σημαίνει ότι τα δεδομένα των χαρακτηριστικών συγκεντρώνονται μεταξύ των συμμετεχόντων και επομένως οι πληροφορίες που παρέχονται αφορούν τις συσχετίσεις μεταξύ μεταβλητών (π.χ. συσχέτιση μεταξύ μεγαλομανούς και ευάλωτων χαρακτηριστικών)», εξήγησε ο συγγραφέας της μελέτης Craig Neumann, καθηγητής Ψυχολογίας στο University of North Texas, σύμφωνα με το PsyPost.
«Τεχνικά, είναι λάθος να υποθέτουμε ότι οι πληροφορίες για τις συσχετίσεις μεταβλητών που συγκεντρώθηκαν από πολλούς ανθρώπους μπορούν να εφαρμοστούν ακριβώς σε άτομα».
«Ουσιαστικά, οι προσεγγίσεις που βασίζονται σε μεταβλητές εξετάζουν το κατά πόσο στήλες μεταβλητών σε ένα σύνολο δεδομένων σχετίζονται. Για να προσδιορίσουμε προφίλ προσώπων, πρέπει να εξετάσουμε εάν υπάρχουν υποομάδες ανθρώπων που έχουν παρόμοια προφίλ στις στήλες των χαρακτηριστικών – δηλαδή να αναζητήσουμε ομοιογενή προφίλ ατόμων μεταξύ των γραμμών των δεδομένων ενός συνόλου, διαμέσου των διαφόρων χαρακτηριστικών στις στήλες», πρόσθεσε.
Μήπως το παιδί σας έχει ναρκισσισμό; Πώς να εντοπίσετε τα σημάδια και τι να κάνετε
«Ήμουν παρακινημένη να πραγματοποιήσω αυτή τη μελέτη επειδή, μετά την πτυχιακή μου εργασία για τις συσχετίσεις μεταξύ μεγαλομανούς και ευάλωτου ναρκισσισμού, ήταν σαφές ότι υπάρχει κι άλλη δουλειά που πρέπει να γίνει στο πεδίο των υποτύπων ναρκισσισμού», σημείωσε η Skyler Trace (Guillot) Maples, ασκούμενη διδάκτωρ ψυχολογίας στο Federal Bureau of Prisons και πρώτη συγγραφέας της μελέτης.
«Ευτυχώς, ο Dr. Neumann έχει βαθιά γνώση στις αναλύσεις βασισμένες στο άτομο και μπορέσαμε να συνδυάσουμε τις δύο προσεγγίσεις (δηλ. βασισμένες σε μεταβλητές και σε άτομο) για να αποκτήσουμε χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τις σχέσεις μεταξύ του ευάλωτου ναρκισσισμού (ανταγωνισμός) και του μεγαλομανούς ναρκισσισμού (θαυμασμός) ως μεταβλητές, αλλά και εντός προφίλ ατόμων».
Για να δοκιμάσουν αυτό το μοντέλο, οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα από πάνω από 50.000 συμμετέχοντες σε τρία μεγάλα δείγματα του γενικού πληθυσμού. Χρησιμοποιώντας το ερωτηματολόγιο Narcissism Admiration and Rivalry Questionnaire (NARQ) μαζί με μετρήσεις επιθετικότητας, αυτοεκτίμησης και προσωπικότητας, εφάρμοσαν τόσο μεθόδους βασισμένες σε μεταβλητές όσο και ανάλυση λανθανόντων προφίλ βασισμένη σε άτομα.
Αυτή η διπλή προσέγγιση τους επέτρεψε να εξετάσουν το πώς ο θαυμασμός και ο ανταγωνισμός σχετίζονται με άλλα χαρακτηριστικά, αλλά και να αποκαλύψουν διακριτά προφίλ ναρκισσισμού σε άτομα.
Τα τέσσερα «πρόσωπα» του ναρκισσισμού
«Διεξαγάγαμε αναλύσεις βασισμένες σε άτομα μέσω ανάλυσης λανθανόντων προφίλ για να διαπιστώσουμε εάν υπήρχαν υποομάδες (ή υποτύποι) ατόμων με σχετικά μοναδικά προφίλ ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών», δήλωσε ο Craig Neumann. «Πιο συγκεκριμένα, αναζητούσαμε έναν υπότυπο που να παρουσιάζει αυξημένα επίπεδα μεγαλομανίας και χαρακτηριστικών ευαλωτότητας».
Σε όλα τα δείγματα, τα δεδομένα επιβεβαίωσαν ότι ο θαυμασμός και ο ανταγωνισμός είναι διακριτές διαστάσεις. Ο θαυμασμός συνδεόταν με εξωστρέφεια, γοητεία, υψηλή αυτοεκτίμηση και ευτυχία, ενώ ο ανταγωνισμός σχετιζόταν με νευρωτισμό, εχθρικότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυξημένη επιθετικότητα — αντικατοπτρίζοντας τον παραδοσιακό διαχωρισμό μεταξύ μεγαλομανούς και ευάλωτου ναρκισσισμού.
«Υπάρχει έντονη συζήτηση στον χώρο για το τι ακριβώς αποτελεί τον πυρήνα του ναρκισσισμού. Βρήκαμε ότι η αίσθηση δικαιώματος διατρέχει όλες τις μορφές ναρκισσισμού, αλλά υπάρχουν διαφορετικά προφίλ», εξήγησε ο Αμερικανός συν-συγγραφέας Scott Barry Kaufman από το Columbia University, σύμφωνα με την ίδια πηγή. «Κάποια άτομα έχουν μεγαλομανή αίσθηση του δικαιώματος χωρίς να έχουν υψηλά σκορ στην ευαλωτότητα και τη χαμηλή αυτοεκτίμηση».
«Ωστόσο, κάποια άλλα άτομα έχουν υψηλά σκορ τόσο σε μεγαλομανή αίσθηση δικαιώματος όσο και σε αμυντικό, εύθραυστο “εγώ”, κάτι που φαίνεται να έχει τις μεγαλύτερες επιπτώσεις σε επιθετικότητα και χαμηλή ευημερία. Πιστεύω πως τα ευρήματά μας αμφισβητούν επίσης την ιδέα ότι ο μεγαλομανής ναρκισσισμός είναι απαραίτητα κάτι αρνητικό. Ίσως χρειαστεί να τον επαναξιολογήσουμε. Χωρίς το ευάλωτο στοιχείο, ο μεγαλομανής ναρκισσισμός μπορεί να είναι απλώς ένα ιδιαίτερα προσαρμοστικό, δραστικό χαρακτηριστικό για την επίτευξη στόχων.»
Δομικά μοντέλα έδειξαν περαιτέρω ότι ο ανταγωνισμός σχετιζόταν έντονα με την επιθετικότητα και την αστάθεια, ενώ ο θαυμασμός είχε μόνο μέτρια σχέση με την εχθρότητα και καθόλου με την επιθετικότητα. Τέλος, οι ερευνητές εντόπισαν τέσσερα διακριτά ναρκισσιστικά προφίλ σε όλα τα δείγματα.
Τα 4 ναρκισσιστικά προφίλ, σύμφωνα με τη μελέτη
- Άτομα χωρίς ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά (χαμηλός θαυμασμός, χαμηλός ανταγωνισμός)
- Υποκλινικοί ευάλωτοι νάρκισσοι (μέτριος ανταγωνισμός, χαμηλός θαυμασμός)
- Μεγαλομανείς νάρκισσοι (υψηλός θαυμασμός, χαμηλός ανταγωνισμός)
- Μεγαλομανείς-ευάλωτοι νάρκισσοι (υψηλός θαυμασμός, υψηλός ανταγωνισμός)
Ο ναρκισσισμός ως φάσμα
«Ο μέσος άνθρωπος θα πρέπει να κατανοήσει ότι ο ναρκισσισμός, όπως και πολλές άλλες ψυχολογικές έννοιες, είναι διαστασιακός», δήλωσε η πρώτη συγγραφέας Skyler Trace (Guillot) Maples. «Παρόλο που τα διαγνωστικά μας συστήματα προωθούν σήμερα μια κατηγοριοποιημένη θεώρηση, ο ναρκισσισμός δεν είναι κάτι απόλυτο. Σε αυτή τη μελέτη, βλέπουμε τέσσερις υποτύπους ανθρώπων με διαφορετικούς βαθμούς ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών».
«Δηλαδή, ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά υπάρχουν σε όλους τους ανθρώπους σε κάποιο βαθμό — όχι μόνο σε όσους πληρούν τα κλινικά κριτήρια για διάγνωση ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας. Επιπλέον, υπάρχουν προσαρμοστικά/θετικά στοιχεία που μπορεί να προκύψουν από αυξημένα επίπεδα μεγαλομανούς ναρκισσισμού, όπως εξωστρέφεια, υψηλότερη θετική αυτοεκτίμηση και χαμηλότερη αρνητική αυτοεκτίμηση».
Ο υπότυπος του μεγαλομανούς-ευάλωτου ναρκισσισμού αναδείχθηκε ως ιδιαίτερα σημαντικός. Αυτά τα άτομα σημείωσαν τα υψηλότερα σκορ τόσο σε μεγαλομανή όσο και σε ευάλωτα χαρακτηριστικά, παρουσιάζοντας αυτοπεποίθηση μαζί με εσωτερική σύγκρουση. Ανέφεραν την υψηλότερη θετική και αρνητική αυτοεκτίμηση, καθώς και μεγαλύτερη επιθετικότητα — κάτι που υποδηλώνει ότι ο μεγαλομανούς ναρκισσισμός μπορεί να λειτουργεί ως άμυνα απέναντι στην ανασφάλεια. Εμφάνισαν επίσης μικρότερη ανοιχτότητα, ήταν πιο πιθανό να είναι άνδρες και νεότεροι, και παρουσίασαν μεγαλύτερη διαπροσωπική ακαμψία.
Αντίθετα, ο υπότυπος του μεγαλομανούς ναρκισσισμού εμφάνισε υψηλή αυτοεκτίμηση, χαμηλό αρνητικό συναισθηματισμό και ελάχιστη επιθετικότητα — υποδεικνύοντας κυριαρχία και επιθυμία για αναγνώριση, χωρίς τη συναισθηματική αστάθεια που παρατηρήθηκε στην ομάδα των μεγαλομανούς-ευάλωτων. Η ομάδα των υποκλινικών ευάλωτων ναρκίσσων εμφάνισε νευρωτισμό, συναισθηματική αντιδραστικότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αμυντικότητα, αλλά έλειπε από αυτούς η κοινωνική διεκδικητικότητα που σχετίζεται με τον θαυμασμό — κάτι που τους καθιστά πιο ανασφαλείς.
«Υπάρχουν μοναδικά προφίλ σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του ναρκισσισμού, μερικά από τα οποία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αντικατοπτρίζουν περισσότερο μια υγιή αυτοεικόνα παρά παθολογικό μεγαλομανή ναρκισσισμό», εξήγησε ο συν-συγγραφέας Craig Neumann.
«Από την άλλη, άτομα που παρουσιάζουν και ευάλωτα και μεγαλομανή χαρακτηριστικά ναρκισσισμού (π.χ. υποτίμηση των άλλων, επιθετικότητα καθώς και αίσθηση μεγαλοπρέπειας) είναι πιθανό να αντιμετωπίζουν σημαντικά ενδοπροσωπικά (π.χ. μεταβαλλόμενη αυτοεκτίμηση) και διαπροσωπικά (π.χ. έλλειψη ανοιχτότητας προς τους άλλους) προβλήματα, συμπεριλαμβανομένου του κινδύνου αντιδραστικής ή προληπτικής επιθετικότητας».
Η μελέτη διαπίστωσε ότι αυτοί οι υποτύποι είναι συνεπείς μεταξύ διαφορετικών φυλετικών, εθνοτικών και εθνικών ομάδων, αν και οι αναλογίες διέφεραν. Για παράδειγμα, ένα ποικιλόμορφο δείγμα από τις ΗΠΑ είχε περισσότερους συμμετέχοντες με μεγαλομανή χαρακτηριστικά, πιθανώς αντικατοπτρίζοντας πολιτισμικές διαφορές στην κοινωνική παρουσίαση. Σε όλα τα δείγματα, οι γυναίκες ήταν πιο πιθανό να είναι μη-ναρκισσίστριες, ενώ οι άνδρες ήταν πιο συχνά μεγαλομανείς-ευάλωτοι.
Οι συγγραφείς σημείωσαν και κάποιους περιορισμούς: μεροληψία στις αυτοαναφορές, διαδικτυακή στρατολόγηση συμμετεχόντων και εγκάρσια (και όχι διαχρονικά) δεδομένα. Τονίζουν την ανάγκη για μακροχρόνιες μελέτες ώστε να παρακολουθηθεί το πώς μεταβάλλονται τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά με τον χρόνο.
«Για να αποκτήσουμε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις εναλλαγές των ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών (από τον ευάλωτο στον μεγαλομανή και πίσω), ένας μακροπρόθεσμος στόχος αυτής της ερευνητικής κατεύθυνσης θα ήταν να παρακολουθούμε άτομα με την πάροδο του χρόνου», εξήγησε η Maples.
Ναρκισσισμός στις γυναίκες: Πώς χειραγωγούν χωρίς να τις καταλάβετε
«Με αυτόν τον τρόπο κατανοούμε καλύτερα τους λόγους πίσω από τις μεταβάσεις (υποθέτοντας ότι είναι ένας μηχανισμός αυτορρύθμισης για προσαρμογή στο συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, όπως προτάθηκε από τους Back et al., 2013) και πόσο διαρκούν οι φάσεις. Αυτό θα μας βοηθούσε να κατανοήσουμε καλύτερα τη χαμηλή χρονική σταθερότητα της διάγνωσης της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας και να εκτιμήσουμε τα αυτορρυθμιστικά μοτίβα του ναρκισσιστή».
Πηγές: PsyPost, ScienceDirect, RsearchGate, MDPI, ARXIV, ARXIV, ResearchGate, ScienceDirect, ARXIV