Το gaslighting δεν είναι πάντα εμφανές — κι αυτό είναι που το κάνει τόσο επιβλαβές. Διαβρώνει σιγά-σιγά την αίσθηση της πραγματικότητας και σας ωθεί στο να αμφισβητείτε τις δικές σας σκέψεις, τις αναμνήσεις και τα συναισθήματα. Ποιες είναι οι 6 φράσεις που συνηθίζουν να λένε όσοι προσπαθούν να σας χειραγωγήσουν;
Διαγνωσμένη ψυχοπαθής αποκαλύπτει πώς νιώθει και αισθάνεται: «Αυτά είναι τα 3 σημάδια της νόσου»
Τι είναι το gaslighting και ποιες είναι οι φράσεις που συνηθίζουν να λένε οι χειραγωγοί;
Το gaslighting είναι μια λεπτή αλλά ισχυρή μορφή συναισθηματικής χειραγώγησης που σταδιακά οδηγεί ένα άτομο στο να αμφισβητεί τις δικές του σκέψεις, αναμνήσεις και την αίσθηση της πραγματικότητας. Συχνά χρησιμοποιείται από χειριστικά άτομα και είναι δύσκολο να εντοπιστεί όσο συμβαίνει, κάτι που το καθιστά ιδιαίτερα επιζήμιο.
«Άνθρωποι που δεν μπορούν αυθεντικά να υπερασπιστούν την άποψή τους ή να στηρίξουν τα λόγια τους στρέφονται στο gaslighting ως εργαλείο», εξηγεί η Αμερικανή θεραπεύτρια και συγγραφέας Shannon Thomas, σύμφωνα με το HuffPost. «Καταφεύγουν σε τακτικές που δημιουργούν σύγχυση — και αυτό είναι ένδειξη αδυναμίας χαρακτήρα».
Το gaslighting επιτρέπει στους κακοποιητές να αποκτούν έλεγχο μέσα στη σχέση υπονομεύοντας την αυτοπεποίθηση του άλλου και κάνοντάς τον να αμφιβάλλει για τα γεγονότα όπως τα έζησε. Ο όρος προέρχεται από το θεατρικό έργο Gaslight του 1938, στο οποίο ένας άντρας χειραγωγεί τη σύζυγό του ώστε να νομίζει ότι χάνει το μυαλό της.
Η Αμερικανή ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέας Beverly Engel, σημειώνει ότι το gaslighting χρησιμοποιείται συχνά για να αποσπά την προσοχή από την πραγματική ενοχή. «Για παράδειγμα, το να σας κατηγορεί ότι φλερτάρετε ή είστε άπιστοι μπορεί να είναι στάχτη στα μάτια για το γεγονός ότι εκείνος το κάνει».
Gaslighting: Επιπτώσεις στη συναισθηματική υγεία
Το gaslighting — μια μορφή συναισθηματικής χειραγώγησης όπου κάποιος σας κάνει να αμφισβητείτε τις σκέψεις ή τις αναμνήσεις σας — μπορεί να βλάψει σοβαρά την ψυχική σας υγεία:
- Κατάθλιψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση: Έρευνες δείχνουν ότι όσοι βιώνουν gaslighting συχνά νιώθουν πιο καταθλιπτικοί και χάνουν την αυτοπεποίθησή τους.
- Άγχος και πανικός: Τα θύματα συχνά αισθάνονται νευρικά, αγχωμένα και εμμονικά στο να αποφύγουν μελλοντική χειραγώγηση.
- Δυσπιστία και παράνοια: Ακόμα και όταν λαμβάνονται υπόψη τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, όσοι εκτίθενται σε gaslighting συχνά αναπτύσσουν αίσθηση καχυποψίας.
- Άλλες μακροχρόνιες επιπτώσεις: Το gaslighting μπορεί να εξασθενίσει την αίσθηση του εαυτού, δυσκολεύοντας τη λήψη αποφάσεων ή την εμπιστοσύνη στον εαυτό σας, ακόμα και έξω από την κακοποιητική κατάσταση.
Σύμφωνα με μελέτη του 2024 με τίτλο Gaslighting Experience, Psychological Health, and Well‑being: The Role of Self‑Compassion and Social Support, γυναίκες που δήλωσαν υψηλότερη αυτοσυμπόνια και ισχυρότερη υποστήριξη από την οικογένεια και τους συντρόφους τους, βίωσαν λιγότερο gaslighting, κάτι που συνδέθηκε με καλύτερη ψυχολογική υγεία και ισχυρότερη αίσθηση σκοπού ζωής.
Οι 6 φράσεις που χρησιμοποιούν όσοι κάνουν gaslighting
1. «Δεν έγινε ποτέ αυτό που λες»
Οι gaslighters κάνουν ή λένε κάτι κακοποιητικό και μετά το αρνούνται εντελώς για να φυτέψουν σπόρους αμφιβολίας στο θύμα, είπε η αδειούχος κλινική κοινωνική λειτουργός Lisa Ferentz, η οποία ειδικεύεται στη θεραπεία τραύματος.
«Το θύμα αρχίζει να αμφισβητεί το ένστικτό του και βασίζεται όλο και περισσότερο στην “πραγματικότητα” που δημιουργείται και χειραγωγείται από τον κακοποιητή», είπε. «Αυτό εντείνει και την αίσθηση εξάρτησης από τον κακοποιητή».
2. «Είσαι υπερβολικά ευαίσθητος/-η»
Αν προσπαθήσετε να εκφράσετε τη στεναχώρια ή την απογοήτευσή σας για κάτι που είπε το κακοποιητικό άτομο — για παράδειγμα, ένα σκληρό σχόλιο για την εμφάνισή σας μπροστά σε φίλους, το οποίο επιμένει πως όλοι ήξεραν ότι ήταν απλώς ένα αστείο — θα υποβαθμίσει τα συναισθήματά σας λέγοντάς σας ότι είστε υπερευαίσθητοι ή ότι το κάνετε θέμα χωρίς να υπάρχει λόγος. Η πρόθεση είναι να σας κάνει να νιώσετε ανόητοι που προσπαθήσατε να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας.
«Μόλις ο κακοποιητικός σύντροφος καταρρίψει την ικανότητα του θύματος να εμπιστεύεται τις αντιλήψεις του, είναι πιο πιθανό το θύμα να ανεχθεί τη κακοποιητική συμπεριφορά και να παραμείνει στη σχέση», είπε η Engel.
3. «Δεν πας καλά — και δεν το λέω μόνο εγώ»
Με τον καιρό, τα ψέματα και οι διαστρεβλώσεις της πραγματικότητας από τον gaslighter κάνουν το θύμα να αμφισβητεί σοβαρά τη διανοητική του υγεία. Το κακοποιητικό άτομο το εκμεταλλεύεται αυτό προς όφελός του.
«Αφού έχει κλονιστεί η αυτοπεποίθησή του, ο gaslighter “επιβεβαιώνει” τον χειρότερο φόβο του θύματος: ότι όντως είναι τρελός/ή», είπε η Ferentz.
Ένας κακοποιητής μπορεί επίσης να προσπαθήσει να πείσει τους φίλους και την οικογένειά σας ότι είστε διανοητικά ασταθείς, ώστε να σας απαξιώσει και να δημιουργήσει απόσταση μεταξύ εσάς και των αγαπημένων σας.
«Οι gaslighters επίσης διαδίδουν σκόπιμα αυτή την προπαγάνδα στους φίλους και την οικογένεια του θύματος με σκοπό να τους απομονώσουν και να κάνουν τους άλλους να ταχθούν με το μέρος του κακοποιητή», είπε η Ferentz. «Αυτό μειώνει την πιθανότητα να πιστέψουν τις ιστορίες του θύματος και τους αποκόπτει από τους πόρους που θα τους επέτρεπαν να φύγουν».
4. «Δεν θυμάσαι τίποτα»
«Όλοι έχουμε στιγμές που ξεχνάμε λεπτομέρειες από μια συζήτηση», είπε η Thomas. «Αυτό είναι φυσιολογικό. Όμως ένας gaslighter θα εστιάσει στο να κάνει το θύμα να αμφιβάλλει για τη μνήμη του σε πολλές καταστάσεις. Το κάνουν αυτό γιατί το να κάνουν το θύμα να αμφισβητεί τον εαυτό του είναι ο πυρήνας του gaslighting. Όταν το θύμα δεν εμπιστεύεται πια τις εκτιμήσεις του, ο κακοποιητής έχει τον πλήρη έλεγχο».
5. «Λυπάμαι που νομίζεις ότι σε πλήγωσα»
Επιφανειακά, αυτό μπορεί να μοιάζει με συγγνώμη, αλλά δεν είναι. Αντίθετα, είναι ένας τρόπος για τον κακοποιητή να αποποιηθεί την ευθύνη για τον πόνο που προκάλεσε και να ρίξει το φταίξιμο σε εσάς για το ότι παρερμηνεύσατε την κατάσταση, είπε η Αμερικανή κλινική ψυχολόγος B. Nilaja Green.
«Αυτό μπορεί να οδηγήσει τον έναν σύντροφο να μην εμπιστεύεται την κρίση του και τις αντιδράσεις του», είπε. «Μπορεί πραγματικά να αρχίσει να πιστεύει ότι είναι “πολύ ευαίσθητος/η”, ή “παράλογος/η”, γεγονός που μπορεί να τον κάνει να βασίζεται περισσότερο στην ερμηνεία των γεγονότων από το άλλο άτομο ως πιο ακριβή ή λογική».
6. «Θα έπρεπε να ήξερες πώς θα αντιδρούσα»
Αυτό είναι ένα ακόμη παράδειγμα όπου ο gaslighter προσπαθεί να μεταφέρει την ευθύνη από τον εαυτό του στο θύμα. Αντί να αναλάβει την ευθύνη για τη συμπεριφορά του, θα την ρίξει σε εσάς.
«Το gaslighting περιλαμβάνει τη διαστρέβλωση των γεγονότων ώστε να αποφύγουν την προσωπική ευθύνη για τις συμπεριφορές τους», είπε η Thomas. «Λέγοντας στο θύμα ότι έπρεπε να ξέρει καλύτερα, ο gaslighter ρίχνει το φταίξιμο στο θύμα, όχι μόνο για το ότι μίλησε, αλλά και για την αντίδραση του κακοποιητή».
Μία φορά άπιστος, για πάντα άπιστος; – Τι λέει νέα μελέτη για την απιστία
Τι να κάνετε αν κάποιος σας χειραγωγεί με gaslighting
- Το να φύγετε από μια σχέση με gaslighting μπορεί να είναι «αφόρητα δύσκολο», όπως σημειώνει η Robin Stern, αλλά είναι εφικτό. «Το αντίδοτο στο gaslighting είναι να αποκτήσετε μεγαλύτερη αυτογνωσία», είπε η Beverly Engel. «Όσο καλύτερα γνωρίζετε τον εαυτό σας, τόσο πιο ικανοί θα είστε στο να αποκρούετε ανακριβείς δηλώσεις για εσάς».
- Εμπιστευτείτε το ένστικτό σας, ακόμα και όταν αμφιβάλλετε γι’ αυτό. «Όταν αισθάνεστε εκείνη την ένταση στο στομάχι ή μια αίσθηση ανησυχίας σε μια κατάσταση, μην την απορρίψετε αμέσως επειδή κάποιος άλλος πιστεύει ότι θα έπρεπε», είπε η B. Nilaja Green. «Ερευνήστε τι μπορεί να σας λέει αυτό το συναίσθημα και συλλέξτε περισσότερες πληροφορίες πριν προχωρήσετε στην επόμενη σας κίνηση».
- Κρατήστε αρχείο των συνομιλιών μέσω μηνυμάτων, email ή προσωπικών σημειώσεων — «είναι χρήσιμο στην αντιμετώπιση της σύγχυσης που προκαλεί ο gaslighter», είπε η Shannon Thomas. «Πού ακριβώς ξεφεύγει η συζήτηση από την πραγματικότητα προς την εκδοχή του άλλου ατόμου;… γράψτε πώς νιώσατε. Ψάξτε για σημάδια επαναλαμβανόμενης άρνησης της δικής σας εμπειρίας», έγραψε η Stern.
- Αν νιώθετε ασφαλείς να το κάνετε, σκεφτείτε να κατονομάσετε τη συμπεριφορά. «Ενημερώστε το άλλο άτομο ότι βλέπετε το παιχνίδι χειραγώγησης», είπε η Thomas — και όπως προτείνει η Engel, απαντήστε με το να πείτε «Όχι, δεν είμαι υπερβολικά ευαίσθητος/η. Αντιδρώ όπως θα αντιδρούσε οποιοσδήποτε. Tο πρόβλημα είναι ότι εσύ δεν είσαι αρκετά ευαίσθητος/-η».
- Μην περιμένετε από τον gaslighter να αλλάξει. «Συνήθως δεν έχουν καμία πρόθεση να αλλάξουν», είπε η Lisa Ferentz. «Αν περιμένετε από αυτούς να αναλάβουν την ευθύνη, πιθανότατα θα οδηγηθείτε σε περισσότερη κακοποίηση και θα γίνει λιγότερο πιθανό να μπορέσετε να φύγετε».
- Απευθυνθείτε σε ένα άτομο που εμπιστεύεστε ή σε έναν θεραπευτή. «Μήπως νιώθετε ότι μικραίνετε κοντά τους, συμφωνείτε με όλα όσα λένε, ακόμα και με πράγματα που δεν συμφωνούν με τις αξίες σας;» ρώτησε η Green — και η Engel τόνισε: «Σε αυτή την κατάσταση, μπορεί να είναι ο μόνος τρόπος για να διατηρήσετε τη λογική σας».
Πηγές: HuffPost, ResearchGate, SN, ResearchGate, SageJournals