Όλοι πέφτουμε μέσα σε νοητικές παγίδες που μας κρατούν πίσω χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Σε πρόσφατη ανάρτηση, ο επιχειρηματίας και content creator, Ankur Warikoo εξήγησε πώς αυτές οι κρυφές συνήθειες καθοδηγούν τις επιλογές μας και μας προέτρεψε να απελευθερωθούμε να αναλάβουμε τον έλεγχο της προσωπικής μας ανάπτυξης. Ποιες είναι αυτές οι 8 νοητικές παγίδες που μπαίνουν εμπόδιο στην επιτυχία μας;
Οι νοητικές παγίδες που μας κρατούν πίσω
Ο επιχειρηματίας, συγγραφέας και motivational speaker Ankur Warikoo δημοσίευσε πρόσφατα ένα αποκαλυπτικό post στο LinkedIn για οκτώ νοητικές συνήθειες που επηρεάζουν το πώς σκεφτόμαστε και παίρνουμε αποφάσεις. Εξήγησε πως αυτές οι γνωστικές στρεβλώσεις μας κρατούν «ασφαλείς» μέσα στη ζώνη άνεσής μας, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ότι είμαστε απλώς ρεαλιστές.
«Το μυαλό σου προσπαθεί πάντα να σε προστατεύσει. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να σε κρατά πίσω», είπε, σύμφωνα με το Economic Times. Τόνισε ότι η επίγνωση είναι το πρώτο βήμα προς την αλλαγή,και πρόσθεσε «όταν αρχίσει κάποιος να παρατηρεί αυτές τις γνωστικές στρεβλώσεις, αρχίζει να βλέπει πόσες από τις επιλογές σου δεν ήταν πραγματικά επιλογές. Ήταν συνήθειες, φόβοι ή παλιά σενάρια που λειτουργούν αυτόματα».
Αιτίες αυτοϋπονομευτικών συμπεριφορών
Σύμφωνα με επιστημονική δημοσίευση του 2024 με τίτλο «Guilt over success, impostor phenomenon, and self-sabotaging behaviors», τα άτομα που νιώθουν ενοχές για την επιτυχία τους ή φοβούνται ότι θα αποκαλυφθούν ως «απατεώνες», έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμποδίσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους. Η μελέτη έδειξε ότι αυτά τα συναισθήματα οδηγούν σε αυτοϋπονομευτικές συμπεριφορές όπως η αναβλητικότητα και η δημιουργία εμποδίων στην επιτυχία.
Άλλες πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η αυτοϋπονόμευση δεν σχετίζεται με τεμπελιά και έλλειψη θέλησης – συνήθως έχει βαθύτερα συναισθηματικά και ψυχολογικά αίτια. Τα άτομα μπορεί υποσυνείδητα να εμποδίζουν την πρόοδό τους λόγω φόβου, ανασφάλειας ή πρώιμων σχεσιακών μοτίβων. Οι ερευνητές τονίζουν ότι οι ενοχές για την επιτυχία, η ανασφαλής προσκόλληση και η χαμηλή αυτοεκτίμηση οδηγούν συχνά σε συμπεριφορές όπως η αναβλητικότητα, η αποφυγή ή η αυτοπαρεμπόδιση.
- Φόβος επιτυχίας και σύνδρομο του απατεώνα — οι ενοχές για την επιτυχία ή το αίσθημα ότι κάποιος είναι «απάτη» μπορεί να προκαλέσουν αυτοϋπονόμευση.
- Ανασφαλής προσκόλληση και συναισθηματικά ανώριμοι γονείς — η πρώιμη σχεσιακή αστάθεια προβλέπει περισσότερους αυτοϋπονομευτικούς τρόπους αντιμετώπισης.
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση και μαθημένη αβοηθητότητα — η πεποίθηση ότι «τίποτα δεν αλλάζει» οδηγεί σε αυτοκαταστροφικά μοτίβα.
- Περιβαλλοντικοί παράγοντες — υποστηρικτικά περιβάλλοντα που καλύπτουν βασικές ψυχολογικές ανάγκες μειώνουν την αυτοϋπονόμευση.
- Στρες λόγω αλλαγών — το συναισθηματικό ή κοινωνικό «κόστος αλλαγής» μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να σαμποτάρουν τον εαυτό τους ασυνείδητα.
Νιώθετε στάσιμοι; Οι 7 κυριακάτικες συνήθειες που σαμποτάρουν την πρόοδό σας
8 νοητικά εμπόδια που δεν σας αφήνουν να φτάσετε τους στόχο σας
1. Το φαινόμενο της προβολής: Νομίζετε ότι όλοι σας παρακολουθούν
Ο Warikoo ξεκίνησε με το φαινόμενο της προβολής — την τάση να υποθέτουμε ότι οι άλλοι δίνουν μεγάλη προσοχή στα ελαττώματα ή στα λάθη μας. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι είναι απασχολημένοι με τον εαυτό τους. Για να το αντιμετωπίσουμε, πρότεινε να ρωτάμε «θα έχει σημασία σε πέντε λεπτά, πέντε μέρες ή πέντε χρόνια;». Πρότεινε επίσης να μετατοπιστεί η προσοχή από την εμφάνιση στη συνεισφορά, ως ένας τρόπος να προχωράμε χωρίς υπερανάλυση.
2. Η προκατάληψη υπέρ του στάτους κβο: Νιώθετε φόβο για την αλλαγή
Οι άνθρωποι συχνά προσκολλώνται στο οικείο, ακόμη κι όταν δεν τους ωφελεί πλέον. Ο Warikoo ονόμασε αυτό το φαινόμενο «προκατάληψη υπέρ του στάτους κβο» και παρότρυνε τους ανθρώπους να αναρωτηθούν «αν ξεκινούσα σήμερα, θα το επέλεγα ξανά;». Πρότεινε να πειραματίζονται με μικρές εβδομαδιαίες αλλαγές ώστε να επαναπροσδιορίσουν την αλλαγή ως περιέργεια κι όχι ως απειλή.
3. Η προκατάληψη της επιβίωσης: Αναγνωρίζετε μόνο τις επιτυχίες
Η προκατάληψη επιβίωσης, όπως εξήγησε ο Warikoo, κάνει τους ανθρώπους να παρατηρούν μόνο όσους πέτυχαν, αγνοώντας τις αμέτρητες αποτυχίες που δεν φαίνονται. Το δίδαγμα, είπε, βρίσκεται στο να μελετούμε τις αποτυχίες όσο και τις επιτυχίες και να ρωτάμε «τι έκαναν διαφορετικά;». Η κατανόηση και των δύο πλευρών βοηθά στην αποτελεσματικότερη μάθηση.
4. Το φαινόμενο Zeigarnik: Έχετε στρες από τις μη ολοκληρωμένες εργασίες και υποχρεώσεις σας
Σύμφωνα με τον Warikoo, το φαινόμενο Zeigarnik κάνει τους ανθρώπους να θυμούνται πιο έντονα τις ανολοκλήρωτες εργασίες από τις ολοκληρωμένες. Για να μειωθεί αυτό το ψυχικό βάρος, πρότεινε να τελειώνουμε τη μέρα με μια «λίστα όσων έγιναν» αντί μόνο με λίστα υποχρεώσεων, και να διατηρούμε ένα «ημερολόγιο καταγραφής» για τις ημιτελείς σκέψεις. Ο εορτασμός των μικρών νικών βοηθά στην ικανοποίηση και την ηρεμία του νου.
5. Το φαινόμενο Ikea: Υπερτιμάτε την προσωπική προσπάθεια
Ο Warikoo σημείωσε ότι οι άνθρωποι τείνουν να υπερτιμούν ό,τι έχουν φτιάξει οι ίδιοι, ακόμη κι αν είναι ατελές – ένα μοτίβο γνωστό ως φαινόμενο Ikea. Για να το ξεπεράσουμε, συμβούλεψε να αναζητούμε ειλικρινή ανατροφοδότηση κι όχι απλή επιβεβαίωση. Η ερώτηση «θα μου άρεσε αυτό αν δεν το είχα φτιάξει εγώ;» μπορεί να αποκαλύψει αν κάτι λειτουργεί πραγματικά ή απλώς μας φαίνεται σημαντικό λόγω προσωπικής σύνδεσης.
6. Η προκατάληψη της απαισιοδοξίας: Αναμένετε το χειρότερο
Ένα σημαντικό εμπόδιο για την πρόοδο, όπως είπε ο Warikoo, είναι η προκατάληψη απαισιοδοξίας — η υπόθεση ότι τα πράγματα θα πάνε στραβά, ακόμη κι όταν δεν υπάρχουν στοιχεία. Ενθάρρυνε τους ανθρώπους να καταγράφουν τις στιγμές που οι φόβοι τους δεν πραγματοποιήθηκαν και να αντικαταστήσουν τη σκέψη «κι αν αποτύχει;» με τη σκέψη «κι αν πετύχει;». Με τον καιρό, αυτή η νοοτροπία μπορεί να ενισχύσει την αισιοδοξία και την αυτοπεποίθηση.
7. Το σφάλμα του τζογαδόρου: Αναγνωρίζετε μοτίβα λανθασμένα
Ο Warikoo προειδοποίησε για το σφάλμα του τζογαδόρου, κατά το οποίο τα άτομα πιστεύουν ότι τα παρελθοντικά γεγονότα επηρεάζουν τα μελλοντικά αποτελέσματα. Κάθε προσπάθεια, είπε, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ανεξάρτητη επειδή «η τύχη δεν έχει μνήμη». Με τον χρόνο και την εμπειρία, η επίγνωση και οι δεξιότητες οδηγούν φυσικά σε καλύτερα αποτελέσματα.
8. Το θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης: Έχετε κακή κρίση για τους άλλους
Τέλος, ο Warikoo μίλησε για το θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης — την τάση να κρίνουμε τους άλλους βάσει των πράξεών τους, ενώ εμείς δικαιολογούμαστε με βάση τις συνθήκες. Συμβούλεψε να κάνουμε παύση και να ρωτάμε «τι μπορεί να μην γνωρίζω για τα δικά τους συμφραζόμενα;». Το να προσφέρουμε στους άλλους την ίδια κατανόηση που προσφέρουμε στον εαυτό μας καλλιεργεί ενσυναίσθηση και δικαιοσύνη.
Οι 8 συνήθειες που θα σας κάνουν να πετύχετε τους στόχους σας
Ο Warikoo κατέληξε λέγοντας ότι οι γνωστικές στρεβλώσεις δεν μπορούν να εξαλειφθούν, αλλά μπορούν να γίνουν διαχειρίσιμες με επίγνωση. «Με καλύτερη επίγνωση, κάνεις καλύτερες επιλογές», έγραψε. «Και οι καλύτερες επιλογές, επαναλαμβανόμενες με τον χρόνο, αναμορφώνουν την πορεία σου» κατέληξε.
Πηγές: Economic Times, Springer Nature Link, ResearchGate, ANIMA Indonesian Psychological Journal, Springer Nature Link, Springer Nature Link