Η σκλήρυνση κατά πλάκας επηρεάζει το νευρικό σύστημα με πολλούς τρόπους. Νέα μελέτη σε μονοζυγωτικά δίδυμα βρήκε συγκεκριμένα βακτήρια του μικροβιώματος του εντέρου που μπορεί να την προκαλέσουν. Αυτά τα ευρήματα ανοίγουν το δρόμο για νέες θεραπείες που εστιάζουν στο έντερο για την αντιμετώπιση της νόσου.
Σκλήρυνση κατά πλάκας: Οι παράγοντες κινδύνου και τα συμπτώματα που πρέπει να γνωρίζετε
Βακτήρια στο έντερο γίνονται κύριος παράγοντας για την ανάπτυξη της πολλαπλής σκλήρυνσης
Πρόσφατη μελέτη σε δίδυμα εντόπισε συγκεκριμένα βακτήρια του εντέρου που πιθανόν παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της πολλαπλής σκλήρυνσης, της πιο κοινής φλεγμονώδους νόσου του κεντρικού νευρικού συστήματος. Συγκρίνοντας μονοζυγωτικά δίδυμα όπου μόνο ο ένας εκ των δύο έχει τη νόσο, οι ερευνητές μείωσαν τις γενετικές και περιβαλλοντικές διαφορές και βρήκαν 51 βακτηριακές ομάδες με διαφορετική αφθονία.
Περαιτέρω δοκιμές σε ποντίκια έδειξαν ότι βακτήρια από τα δίδυμα με σκλήρυνση κατά πλάκας, ειδικά τα Lachnoclostridium sp. και Eisenbergiella tayi, μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα παρόμοια με αυτά της νόσου. Αυτές οι ανακαλύψεις υπογραμμίζουν το δυναμικό για στοχευμένες θεραπείες που βασίζονται στο έντερο και τονίζουν τη σημασία του μικροβιώματος και του τρόπου ζωής στην εμφάνιση της σκλήρυνσης κατά πλάκας.
Πολλαπλή σκλήρυνση: Αιτίες και παράγοντες κινδύνου
Η πολλαπλή σκλήρυνση είναι μια νόσος που προκαλείται από το ανοσοποιητικό σύστημα, όπου η γενετική προδιάθεση αλληλεπιδρά με περιβαλλοντικούς παράγοντες και παράγοντες του τρόπου ζωής για να προκαλέσει αυτοάνοση επίθεση στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
Σύμφωνα με άρθρο του 2021 με τίτλο Risk Factors Associated with Multiple Sclerosis: A Case-Control Study in Damascus, Syria, το κάπνισμα, το οικογενειακό ιστορικό, οι ημικρανίες και η έλλειψη βιταμίνης D αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου, με την έλλειψη βιταμίνης D να έχει τη μεγαλύτερη επίδραση. Αντίθετα, ο διαβήτης, η υπέρταση, η αφαίρεση σκωληκοειδούς ή αμυγδαλών και το να είναι κανείς πρωτότοκος δεν επηρεάζουν τον κίνδυνο για πολλαπλή σκλήρυνση.
Βασικοί παράγοντες περιλαμβάνουν:
- Γενετική προδιάθεση (π.χ. αλλήλια HLA‑DRB1 και πάνω από 200 άλλες πολυμορφίες)
- Λοίμωξη από τον ιό Epstein–Barr (EBV), με μελέτες να δείχνουν περίπου 32πλάσιο κίνδυνο μετά από λοίμωξη EBV
- Χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D/έκθεση στον ήλιο, ειδικά σε υψηλά γεωγραφικά πλάτη, που διαταράσσουν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού
- Κάπνισμα, που αυξάνει τον κίνδυνο MS κατά 1,5–1,8 φορές και επιδεινώνει τη νόσο
- Παχυσαρκία στην εφηβεία, που αλληλεπιδρά με γενετικούς παράγοντες και αυξάνει περαιτέρω τον κίνδυνο
- Άλλοι πιθανοί παράγοντες: ιογενείς λοιμώξεις όπως HHV‑6 ή ενδογενείς ρετροϊοί, επαγγελματικές/περιβαλλοντικές τοξίνες, φύλο (γυναίκες) και ηλικία (συνήθως 20–40 ετών)
Επιδημιολογικά στοιχεία της νόσου – Πώς επηρεάζει την ανάπτυξή της το μικροβίωμα του εντέρου
Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εθνικές μελέτες, περίπου 21.000 άτομα στην Ελλάδα ζουν με πολλαπλή σκλήρυνση, με ποσοστό επιπολασμού 188,9 ανά 100.000 κατοίκους. Η διεθνής βάση δεδομένων Atlas of MS αναφέρει περίπου 19.000 περιστατικά, δηλαδή περίπου 1 στους 600 Έλληνες.
Ήλιος και αυτοάνοσα νοσήματα: Μπορεί να βελτιώσει τα συμπτώματα σε σκλήρυνση κατά πλάκας και διαβήτη
Στη σκλήρυνση κατά πλάκας, τα ανοσοκύτταρα επιτίθενται στη μυελίνη γύρω από τις νευρικές ίνες, προκαλώντας ποικίλα συμπτώματα – από διαταραχές όρασης και αισθητικότητας μέχρι παράλυση – γι’ αυτό και ονομάζεται «νόσος των χιλίων προσώπων». Αν και οι ακριβείς μηχανισμοί που προκαλούν δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού παραμένουν ασαφείς, η νόσος είναι πολυπαραγοντική: γενετική προδιάθεση συνδυάζεται με περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως το κάπνισμα, η έλλειψη βιταμίνης D, λοιμώξεις και αλλαγές στη χλωρίδα του εντέρου.
Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι ορισμένα βακτηριακά στελέχη διαφοροποιούν το μικροβίωμα του εντέρου ασθενών με τη νόσο από αυτήν υγιών ατόμων, αλλά η κλινική σημασία αυτών των διαφορών παραμένει ασαφής λόγω παραγόντων όπως η γενετική και η διατροφή.
Μελέτη σε δίδυμα αδέρφια εντοπίζει τις διαφορές
Για να μειώσουν αυτούς τους παράγοντες, μια ομάδα από διάφορα ερευνητικά ιδρύματα ξεκίνησε ένα μεγάλο συνεργατικό έργο με τη βοήθεια διδύμων. Αν και τα μονοζυγωτικά δίδυμα έχουν σχεδόν το ίδιο γενετικό υλικό, σε ορισμένες περιπτώσεις της νόσου μόνο ο ένας δίδυμος αναπτύσσει τη νόσο, ενώ ο άλλος παραμένει χωρίς συμπτώματα – γνωστό ως ζεύγος διδύμων με ασυμφωνία σκλήρυνσης κατά πλάκας.
Περίπου 100 τέτοια ζεύγη συμμετέχουν στη μελέτη MS TWIN STUDY στο Ινστιτούτο Κλινικής Νευροανοσολογίας του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου LMU Μονάχου, επιτρέποντας τη μελέτη της νόσου σε πιο συγκρίσιμες συνθήκες. Εκτός από τις ελάχιστες γενετικές διαφορές, οι δίδυμοι ζούσαν μαζί μέχρι την πρώιμη ενηλικίωση, οπότε εκτέθηκαν σε παρόμοιους περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Οι ερευνητές συνέκριναν το μικροβίωμα του εντέρου των αδερφιών
Οι ερευνητές ανέλυσαν δείγματα κοπράνων από 81 ζεύγη διδύμων στη μελέτη MS TWIN STUDY και βρήκαν 51 μικροβιακές ομάδες που διέφεραν μεταξύ διδύμων με και χωρίς συμπτώματα της νόσου. Σε τέσσερα ζεύγη διδύμων, συλλέχθηκαν επίσης δείγματα από το λεπτό έντερο μέσω εντεροσκόπησης – καθώς οι αλληλεπιδράσεις ανοσοποιητικού και μικροβίων που προκαλούν τη νόσο θεωρείται ότι συμβαίνουν εκεί. Σε αντίθεση με τα δείγματα κοπράνων, που δίνουν περιορισμένη εικόνα για τα μικρόβια του λεπτού εντέρου, αυτή η μέθοδος παρείχε άμεση πρόσβαση.
Για να δοκιμάσουν την παθογένεια, ποντίκια χωρίς μικρόβια αποικίστηκαν με βακτήρια από δίδυμους είτε με τη νόσο είτε χωρίς. Τα ποντίκια που έλαβαν βακτήρια από δίδυμους με τη νόσο ανέπτυξαν συμπτώματα παρόμοια με αυτά της σκλήρυνσης κατά πλάκας, υποδεικνύοντας την παρουσία βλαβερών μικροβίων στο λεπτό έντερο. Δύο βακτήρια της οικογένειας Lachnospiraceae – Lachnoclostridium sp. και Eisenbergiella tayi – αναγνωρίστηκαν ως πιθανοί υπεύθυνοι. Αν και είχαν συνδεθεί με τη νόσο σε μεγάλες μελέτες, αυτή ήταν η πρώτη φορά που επιβεβαιώθηκε λειτουργικά ο ρόλος τους στην πρόκληση της νόσου.
Αντίστροφα εμβόλια: Η νέα προσέγγιση που μπορεί να φέρει επανάσταση στη θεραπεία των αυτοάνοσων
Οι ερευνητές τονίζουν ότι πιθανώς εμπλέκονται και άλλα μικρόβια και απαιτούνται περαιτέρω μελέτες – ξεκινώντας από ζωικά μοντέλα – για να κατανοηθεί πλήρως η εικόνα και να εξεταστεί η δυνατότητα μετάφρασης των ευρημάτων στον άνθρωπο. Αν λίγα μόνο μικρόβια προκαλούν σκλήρυνση κατά πλάκας, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε στοχευμένες θεραπείες. Η μελέτη αυτή επίσης αναδεικνύει το ότι ο τρόπος ζωής μπορεί να επηρεάσει τον κίνδυνο και ανοίγει νέο δρόμο για τη διερεύνηση των μικροβιακών επιδράσεων.
Πηγές: Neuroscience News, PubMed, ScienceDirect, Frontiers, Cold Spring Harbor Laboratory Press, MS International Federation, PMC, PNAS