Μπορεί ένα απλό τεστ με τα μάτια να εντοπίσει την άνοια χρόνια πριν ξεκινήσουν τα προβλήματα με τη μνήμη; Νέα έρευνα δείχνει ότι μικρές αλλαγές στην όραση μπορεί να συμβάλλουν στην πρόβλεψη της υγείας του εγκεφάλου πολύ πριν εμφανιστούν τα άλλα συμπτώματα της γνωστικής έκπτωσης.
Τεστ όρασης ως προγνωστικός δείκτης για άνοια – Ποια τα συμπεράσματα της νέας μελέτης
Τι θα γινόταν αν ένα απλό τεστ όρασης μπορούσε να προβλέψει την υγεία του εγκεφάλου χρόνια πριν; Νέα έρευνα από το Ηνωμένο Βασίλειο δείχνει ότι οι αλλαγές στον τρόπο που βλέπουμε ίσως μπορούν να προειδοποιήσουν για κίνδυνο άνοιας περισσότερο από μια δεκαετία πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα.
Καθώς οι επιστήμονες συνεχίζουν να αναζητούν πρώιμα σημάδια της νόσου Αλτσχάιμερ και άλλων μορφών άνοιας, τα μάτια φαίνεται να αποτελούν ένα απροσδόκητα ισχυρό εργαλείο. Ερευνητές από το Loughborough University μελέτησαν περισσότερους από 8.600 υγιείς ενήλικες στο Norfolk της Αγγλίας και τους παρακολούθησαν για αρκετά χρόνια. Μέχρι το τέλος της μελέτης, 537 από τους συμμετέχοντες είχαν εμφανίσει άνοια – και τα δεδομένα αποκάλυψαν ένα εντυπωσιακό πρώιμο στοιχείο που ήταν κρυμμένο στην όρασή τους.
Μπορούν τα μάτια και η όραση να δείξουν σημάδια γνωστικής έκπτωσης;
Σύμφωνα με το άρθρο του 2022 με τίτλο «Vision impairment and cognitive decline among older adults: a systematic review», οι συγγραφείς εξέτασαν 110 μελέτες με άτομα άνω των 50 ετών και διαπίστωσαν ότι 91 (το 83%) ανέφεραν σαφή σύνδεση μεταξύ απώλειας όρασης και αυξημένων πιθανοτήτων προβλημάτων μνήμης ή σκέψης. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα προβλήματα όρασης σχετίζονται σταθερά με χειρότερη υγεία του εγκεφάλου, υπογραμμίζοντας τη σημασία της διερεύνησης των αιτίων και του κατά πόσο η διόρθωση της όρασης μπορεί να βοηθήσει στην προστασία του εγκεφάλου.
Άλλες μελέτες δείχνουν ότι οι αλλαγές στα μάτια μας –ιδιαίτερα στον αμφιβληστροειδή– μπορεί να λειτουργούν ως πρώιμα προειδοποιητικά προβλήματα στη σκέψη και τη μνήμη:
- Λεπτότερα στρώματα αμφιβληστροειδούς: Άτομα με λεπτότερα εσωτερικά στρώματα αμφιβληστροειδούς (ιδίως στην περιοχή της ωχράς κηλίδας) είχαν περίπου 38% περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν γνωστική έκπτωση μέσα σε πέντε χρόνια.
- Σύνδεση με συρρίκνωση του εγκεφάλου: Ανασκόπηση εννέα μελετών διαπίστωσε σαφή συσχέτιση μεταξύ λεπτότερων στρωμάτων αμφιβληστροειδούς και μικρότερου μεγέθους του ιππόκαμπου σε άτομα με προβλήματα μνήμης.
- Τεστ όρασης σε υγιείς ενήλικες: Ακόμη και σε μεγαλύτερους σε ηλικία ενήλικες χωρίς άνοια, τα λεπτότερα στρώματα νευρικών ινών σχετίζονταν με βραδύτερη σκέψη και μνήμη σε τεστ εγκεφάλου.
- Ανομοιόμορφο πάχος αμφιβληστροειδούς μεταξύ των ματιών: Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι εάν το στρώμα του αμφιβληστροειδούς στο ένα μάτι είναι λεπτότερο από το άλλο, αυτό μπορεί να προβλέπει συνδυασμένη σωματική ευθραυστότητα και ήπια προβλήματα μνήμης μετά από τέσσερα χρόνια.
- Σχέδια αιμοφόρων αγγείων στον αμφιβληστροειδή: Άλλη μακροχρόνια μελέτη έδειξε ότι στενότερες αρτηρίες, φαρδύτερες φλέβες και λεπτότερα στρώματα νεύρων στον αμφιβληστροειδή μπορούν όλα να δείχνουν αυξημένο κίνδυνο άνοιας.
Πώς μπορεί η όραση να δείξει πρώιμη γνωστική έκπτωση
Στην αρχή της μελέτης, οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν σε ένα τεστ οπτικής ευαισθησίας. Ήταν απλό: έπρεπε να πατήσουν ένα κουμπί μόλις έβλεπαν ένα τρίγωνο να εμφανίζεται μέσα σε ένα κινούμενο μοτίβο από κουκκίδες. Όμως τα άτομα που αργότερα εμφάνισαν άνοια ήταν σταθερά πιο αργά στο να εντοπίσουν το σχήμα.
Τα πρώιμα σημάδια της άνοιας που θεωρούμε φυσιολογικά όσο μεγαλώνουμε – Πώς θα τα διακρίνουμε
Αυτή η καθυστέρηση, σύμφωνα με τους ερευνητές, μπορεί να συνδέεται με τον τρόπο που η νόσος Αλτσχάιμερ προσβάλλει αρχικά τον εγκέφαλο. Τοξικές πρωτεΐνες όπως οι πλάκες αμυλοειδούς μπορεί να συσσωρεύονται πρώτα στις περιοχές που επεξεργάζονται τις οπτικές πληροφορίες πριν εξαπλωθούν στα μέρη που σχετίζονται με τη μνήμη.
Άλλες αλλαγές που σχετίζονται με την όραση έχουν επίσης παρατηρηθεί στα πρώιμα στάδια της άνοιας. Αυτές περιλαμβάνουν δυσκολία στην αντίληψη αντιθέσεων, προβλήματα στην αναγνώριση αποχρώσεων του μπλε και του πράσινου, και ακόμη και μια λεπτή αδυναμία να αγνοούνται οι περισπασμοί.
Για παράδειγμα, κάποιος με άνοια μπορεί να αποσπάται εύκολα από ένα φως που αναβοσβήνει ή έναν θόρυβο στο παρασκήνιο – πραγματα που μπορεί να θεωρηθούν ενδείξεις ότι ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να φιλτράρει τις περιττές πληροφορίες.
Κινήσεις των ματιών και αναγνώριση προσώπων
Αποδεικνύεται ότι ο τρόπος με τον οποίο όσοι έχουν άνοια κινούν τα μάτια τους μπορεί να είναι εξίσου αποκαλυπτικός με το τι μπορούν ή τι δεν μπορούν να δουν. Ένα χαρακτηριστικό μοτίβο είναι το πώς «σαρώνουν» τα πρόσωπα. Στα υγιή άτομα, οι κινήσεις των ματιών ακολουθούν συνήθως μια σταθερή διαδρομή – από τα μάτια στη μύτη και μετά στο στόμα – βοηθώντας μας να «καταγράψουμε» τα πρόσωπα και να τα θυμόμαστε αργότερα.
Όμως τα άτομα με άνοια συχνά δεν ακολουθούν αυτό το φυσικό μοτίβο, κάτι που μπορεί να εξηγεί γιατί δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν νέα άτομα, ακόμη και λίγο μετά τη γνωριμία. Δεν πρόκειται πάντα για αποτυχία μνήμης – μπορεί ο εγκέφαλος να μην κατέγραψε σωστά τα χαρακτηριστικά του προσώπου από την αρχή.
Ορισμένοι ειδικοί που εργάζονται στενά με ασθενείς με άνοια αναφέρουν ότι μπορούν συχνά να αντιληφθούν την πάθηση μόνο παρατηρώντας τέτοιου είδους ασυνήθιστη οπτική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας.
Μπορούν οι κινήσεις των ματιών να βελτιώσουν τη μνήμη;
Καθώς η οπτική επεξεργασία και η μνήμη φαίνεται να συνδέονται στενά, οι ερευνητές εξετάζουν τώρα εάν η σκόπιμη κίνηση των ματιών θα μπορούσε πράγματι να βοηθήσει στη βελτίωση της μνήμης. Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι οι κινήσεις των ματιών – ειδικά οι γρήγορες κινήσεις αριστερά-δεξιά – μπορεί να ενισχύσουν τη βιογραφική μνήμη.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι αυτό το φαινόμενο φαίνεται να είναι ισχυρότερο σε δεξιόχειρες, αν και οι επιστήμονες δεν είναι βέβαιοι γιατί. Δραστηριότητες όπως το διάβασμα και η παρακολούθηση τηλεόρασης, που εμπλέκουν φυσικά διαρκή κίνηση των ματιών, ίσως επίσης βοηθούν στην προστασία της μνήμης με την πάροδο του χρόνου.
Όμως οι ερευνητές σημειώνουν ότι αυτά τα οφέλη μπορεί επίσης να σχετίζονται με τα επίπεδα εκπαίδευσης, τα οποία προσφέρουν αυτό που αποκαλείται «εγκεφαλικό απόθεμα» – επιπλέον γνωστική ικανότητα που βοηθά στην καθυστέρηση των επιπτώσεων της νευρολογικής βλάβης.
Διατροφή και άνοια: Η δίαιτα που μειώνει τον κίνδυνο κατά 25%
Ωστόσο, η χρήση τεστ ματιών για την ανίχνευση και την αντιμετώπιση πρώιμων σημαδιών άνοιας βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, καθώς μία από τις κύριες προκλήσεις είναι η πρόσβαση σε κοστοβόρα συστήματα παρακολούθησης των ματιών και σε γιατρούς εκπαιδευμένους να ερμηνεύουν τα δεδομένα όρασης.
Πηγές: Times of India, PMC, Frontiers, UCL, PMC, ScienceDirect, WILEY, PMC