Η Ελλάδα αντιμετωπίζει μία από τις σοβαρότερες υγειονομικές απειλές του 21ου αιώνα: τη μικροβιακή αντοχή. Η υπερβολική και συχνά ακατάλληλη χρήση αντιβιοτικών έχει οδηγήσει σε σημαντική αύξηση της ανθεκτικότητας των βακτηρίων, με αποτέλεσμα η χώρα μας να κατατάσσεται πλέον στις πρώτες θέσεις της Ευρώπης σε ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις και σε κατανάλωση αντιβιοτικών.
Μικροβιακή αντοχή: Η κατάσταση είναι κρίσιμη-Ευθύνεται για 1,3 εκατ. θανάτους
Όπως ανέφερε στο πλαίσιο δημοσιογραφικής εκδήλωσης για το θέμα, ο Καθηγητής Παθολογίας – Λοιμωξιολογίας Νικόλαος Σύψας, αρκεί η λήψη ενός μόνο αντιβιοτικού χαπιού για να αποικιστεί ο λάρυγγας μας με ανθεκτικά μικρόβια για διάστημα έως και έξι μηνών, γεγονός που καταδεικνύει πόσο εύκολα και γρήγορα δημιουργούνται εστίες ανθεκτικότητας στον ανθρώπινο οργανισμό. Μάλιστα ο καθηγητής περιέγραψε την κατάσταση ως ένα «τέλος εποχής» για τα αντιβιοτικά.
Ηχηρό «καμπανάκι» από το ECDC
Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) έχει χαρακτηρίσει την Ελλάδα ως «μη ασφαλή χώρα για ασθενείς» εξαιτίας του υψηλού επιπολασμού πολυανθεκτικών παθογόνων. Η κατάσταση κρίθηκε τόσο σοβαρή, ώστε το ECDC προχώρησε σε αυτοψία σε ελληνικά νοσοκομεία και συνέστησε την απομόνωση ασθενών που επιστρέφουν από νοσηλεία στη χώρα μας, ώστε να αποφευχθεί η εξάπλωση επικίνδυνων μικροβίων στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
Η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε κατανάλωση αντιβιοτικών στην κοινότητα και έκτη στην ενδονοσοκομειακή κατανάλωση.
Από το 2000 έως το 2018, η αντοχή των παθογόνων στα αντιβιοτικά στη χώρα μας αυξήθηκε κατά 46%. Το 2020 καταγράφηκαν περίπου 41.000 λοιμώξεις από πολυανθεκτικά μικρόβια, σημειώνοντας αύξηση 76% σε σύγκριση με το 2016. Το 2023, η Ελλάδα παρέμεινε αρνητική πρωταθλήτρια στις Λοιμώξεις Σχετιζόμενες με τη Φροντίδα Υγείας (ΛΣΦΥ), με ποσοστά διπλάσια του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Τα πιο επικίνδυνα μικρόβια στα ελληνικά νοσοκομεία
Στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας καταγράφεται κυριαρχία μικροοργανισμών με εξαιρετικά υψηλά ποσοστά αντοχής, όπως:
- Acinetobacter baumannii: με αντοχή έως 95% στις καρβαπενέμες,
- Klebsiella pneumoniae: με υψηλή αντοχή στις κεφαλοσπορίνες και τις φθοριοκινολόνες,
- Pseudomonas aeruginosa: που εμφανίζει διασταυρούμενη αντοχή σε πολλές κατηγορίες φαρμάκων.
Οι γιατροί αναγκάζονται να χρησιμοποιούν παλαιότερα, πιο τοξικά και λιγότερο αποτελεσματικά αντιβιοτικά, καθώς τα ισχυρά «όπλα» της ιατρικής εξαντλούνται.Τα βακτήρια και τα μικρόβια υπερέχουν στον εξελικτικό «αγώνα» επιβίωσης, χάρη στην εξαιρετική τους ικανότητα να προσαρμόζονται και να αναπτύσσουν αντοχή απέναντι στα φάρμακα. Όπως εξήγησε ο Καθηγητής, η δύναμή τους πηγάζει από το γεγονός ότι πρόκειται για οργανισμούς που υπάρχουν στον πλανήτη εδώ και περίπου 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια, ενώ ο άνθρωπος εμφανίστηκε μόλις πριν από 300.000 χρόνια.
ΠΟΥ: Τα οκτώ πιο επικίνδυνα βακτήρια στον κόσμο
«Τα μικρόβια έχουν μάθει να επιβιώνουν μέσα από ακραίες συνθήκες και εξελικτική πίεση για δισεκατομμύρια χρόνια. Συγκριτικά, ο άνθρωπος είναι ένας “νεοφερμένος” και σε πολύ πιο ευάλωτη θέση», υπογράμμισε. Τόνισε επίσης πως εδώ και δεκαετίες δεν έχει αναπτυχθεί νέα κατηγορία αντιβιοτικών, ενώ οι φαρμακευτικές εταιρείες αποθαρρύνονται από την επένδυση λόγω του υψηλού κόστους και των χαμηλών κερδών.Είναι χαρακτηριστικό ότι η ανάπτυξη ενός νέου αντιβιοτικού κοστίζει περίπου 1,5 δισεκατομμύριο δολάρια, ενώ τα αναμενόμενα έσοδα είναι ελάχιστα, εξαιτίας των περιορισμών στη χρήση τους.
Απαιτούνται άμεσα συστημικά μέτρα
Στην Ευρώπη, η μικροβιακή αντοχή ευθύνεται για περίπου 35.000 θανάτους ετησίως, αριθμός συγκρίσιμος με τη γρίπη, τη φυματίωση και τον HIV/AIDS μαζί. Το συνολικό κόστος για τα συστήματα υγείας και την παραγωγικότητα εκτιμάται σε 1,5 δισ. ευρώ ετησίως. Στην Ελλάδα, το κόστος αυτό ξεπερνά τα 42 εκατομμύρια ευρώ.Ο κ. Σύψας προτείνει τη θεσμοθέτηση υποχρεωτικού αντιβιογράμματος πριν από κάθε χορήγηση αντιβιοτικού στα νοσοκομεία, ως εργαλείο ελέγχου και στοχευμένης θεραπείας.
Επιπλέον, είναι αίτημα η εκπόνηση εθνικού στρατηγικού σχεδίου που να ενισχύει την πρόσβαση σε καινοτόμα και αποτελεσματικά αντιβιοτικά. Σήμερα, πολλά από αυτά είτε δεν κυκλοφορούν στην Ελλάδα, είτε εισάγονται με καθυστέρηση μέσω του ΙΦΕΤ και του ΕΟΦ με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η ζωή του ασθενή.
Οικονομικά κίνητρα για την φαρμακευτική καινοτομία
Από την πλευρά του ο Βασίλης Γραμμέλης, Medical Lead της Pfizer, επισήμανε ότι τα σύγχρονα αντιβιοτικά συμβάλλουν ουσιαστικά στη μείωση της θνησιμότητας. Ωστόσο, επεσήμανε πως από τη δεκαετία του 1980 και μετά δεν έχει αναπτυχθεί κάποια νέα κατηγορία αντιβιοτικών με πρωτοποριακό μηχανισμό δράσης, γεγονός που επιτρέπει στα μικρόβια να αποκτούν διασταυρούμενη ανθεκτικότητα στα υπάρχοντα φάρμακα.
Υπογράμμισε επίσης πως τα νεότερης γενιάς αντιβιοτικά αποτελούν θεμελιώδες εργαλείο στην αντιμετώπιση της μικροβιακής αντοχής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπως ανέφερε, είναι η μελέτη ALARICO που πραγματοποιήθηκε στην Ιταλία, όπου η χρήση καινοτόμων αντιβιοτικών οδήγησε σε εντυπωσιακή μείωση της θνητότητας, από 35% σε μόλις 5%. Δηλαδή, τρεις στους δέκα ασθενείς που προηγουμένως θα έχαναν τη ζωή τους λόγω πολυανθεκτικών λοιμώξεων, πλέον μπορούν να σωθούν.
Ο κύριος Γραμμέλης κατέληξε τονίζοντας ότι πρέπει να αλλάξει το ισχύον καθεστώς των μελετών, προκειμένου να προστεθούν νέα αντιβιοτικά στην ιατρική φαρέτρα, ενώ επεσήμανε τον πολύτιμο ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης στην εξεύρεση μορίων για αντιβιοτική χρήση.
Την ανάγκη να δοθούν οικονομικά κίνητρα για τη φαρμακευτική καινοτομία τόνισε από την πλευρά του ο Αντώνης Φουστέρης, Διευθυντής Πολιτικής της Pfizer, ο οποίος αναφέρθηκε στην υιοθέτηση νέων οικονομικών μοντέλων, γνωστών ως pull incentives, που προσφέρουν αποζημίωση στις φαρμακευτικές εταιρείες για την ανάπτυξη ενός νέου αντιβιοτικού, ανεξάρτητα από τις πωλήσεις του. Πιλοτικά προγράμματα σε Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα.
Μία ακόμη προτεινόμενη λύση, όπως ανέφερε ο κ. Φουστέρης, και η οποία εξετάζεται στο πλαίσιο της επικείμενης αναθεώρησης της φαρμακευτικής νομοθεσίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι η καθιέρωση του λεγόμενου «voucher».Το «voucher» λειτουργεί ως κίνητρο προς τις φαρμακευτικές εταιρείες που ανακαλύπτουν ένα νέο αντιβιοτικό, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να παρατείνουν τη διάρκεια της πατέντας είτε για το συγκεκριμένο σκεύασμα είτε για κάποιο άλλο φάρμακο του χαρτοφυλακίου τους.
Πήρατε αντιβιοτικά; Οι 5 καλύτεροι τρόποι για να προστατέψετε το έντερό σας
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει η παράταση αυτή να διαρκεί 12 μήνες. Σύμφωνα με τον ίδιο, πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ενθαρρυντικό μέτρο που θα μπορούσε να δώσει ώθηση στην καινοτομία.