Μια μελέτη δείχνει ότι η αποχή από την αναπαραγωγή μπορεί να παρατείνει τη ζωή στα ζώα, γεννώντας το ερώτημα αν κάτι αντίστοιχο ισχύει και για τους ανθρώπους. Τι απαντούν οι επιστήμονες;
Η αποχή από την αναπαραγωγή βοηθά τα ζώα να ζήσουν περισσότερο
Σύμφωνα με μια εκτενή νέα μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Nature, τα ζώα που αποφεύγουν ή τουλάχιστον σταματούν την παραγωγή, τείνουν να ζουν περισσότερο. Και όχι απλώς λίγο περισσότερο. Είτε πρόκειται για λιοντάρι, λεμούριο ή πειραματόζωο, το μπλοκάρισμα της αναπαραγωγής μέσω στείρωσης ή αντισύλληψης προσθέτει περίπου 10 έως 20% στο προσδόκιμο ζωής τους.
Ο εξελικτικός βιολόγος Shinichi Nakagawa, συγγραφέας της μελέτης και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Alberta, εντυπωσιάστηκε ιδιαίτερα από τα αποτελέσματα. Δήλωσε: «Αυτή είναι η πρώτη απόδειξη ότι μια εξωτερική παρέμβαση, πέραν του διατροφικού περιορισμού, μπορεί να παρατείνει τη ζωή των σπονδυλωτών». Η ορμονική ώθηση προς την αναπαραγωγή, καταλήγουν οι συγγραφείς, «περιορίζει την επιβίωση των ενηλίκων σε όλα τα σπονδυλωτά, ανεξάρτητα από το περιβάλλον στο οποίο ζει το ζώο».
Το φαινόμενο εμφανίζεται και στα αρσενικά και στα θηλυκά. Ωστόσο, οι μηχανισμοί που ευθύνονται για την αύξηση της επιβίωσης διαφέρουν ριζικά ανά φύλο.
Παλαιότερα, οι επιστήμονες υποστήριζαν ότι η αναπαραγωγή «στραγγίζει» το σώμα, μειώνοντας το προσδόκιμο ζωής. Η νέα αυτή έρευνα επιβεβαιώνει αυτή τη σύνδεση.
«Η αναπαραγωγή είναι εγγενώς δαπανηρή», δήλωσε ο Fernando Colchero από το Ινστιτούτο Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Max Planck σε ανακοίνωση του Πανεπιστημίου του Otago. «Το περιβάλλον μπορεί να αμβλύνει ή να επιδεινώσει αυτά τα κόστη, ιδιαίτερα τα ανθρώπινα περιβάλλοντα, τα οποία μπορούν να τα εξισορροπήσουν χάρη στην υγειονομική περίθαλψη, τη διατροφή και το κοινωνικό δίχτυ προστασίας».
Φαρμακογονιδιωματική: Το μέλλον της αντιγήρανσης
Μετα-αναλύσεις και δεδομένα από ζωολογικούς κήπους
Μετα-αναλύσεις δεδομένων από δημοσιευμένες μελέτες δείχνουν ότι μόνιμες μέθοδοι στείρωσης σχετίζονται με βελτιωμένη επιβίωση στα σπονδυλωτά και καλύτερη ποιότητα ζωής σε τρωκτικά.
Η ερευνητική ομάδα ανέλυσε δεδομένα από 117 είδη που διατηρούνται σε ζωολογικούς κήπους και ενυδρεία παγκοσμίως. Επιπλέον, διεξήγαγαν μετα-ανάλυση 71 προηγούμενων μελετών, συνδυάζοντας στοιχεία από τρωκτικά, πρωτεύοντα, ψάρια και ερπετά. Σε όλα τα σύνολα δεδομένων, τα ζώα που στειρώθηκαν ή έλαβαν ορμονική αντισύλληψη έζησαν περισσότερο από εκείνα που αναπαράγονταν.
Στείρωση και ορμόνες: το «κλειδί» στη μακροζωία των αρσενικών ζώων
Για τα αρσενικά, το «κλειδί» για μεγαλύτερη διάρκεια ζωής είναι η διακοπή της συνεχούς παραγωγής σεξουαλικών ορμονών. Ο κύριος συγγραφέας, αναπληρωτής καθηγητής Mike Garratt, εξηγεί ότι «μόνο ο ευνουχισμός παρατείνει τη ζωή — όχι η βασεκτομή». Ο ευνουχισμός, δηλαδή η αφαίρεση των όρχεων, εξαλείφει την παραγωγή ορμονών. Η βασεκτομή σταματά τη ροή του σπέρματος, αλλά αφήνει την παραγωγή ορμονών ανέπαφη.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σε είδη όπου προτιμάται η βασεκτομή αντί του ευνουχισμού, όπως το λιοντάρι και ο μανδρίλλος, δεν παρατηρήθηκε διαφορά στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ στειρωμένων και μη αρσενικών. Συνεπώς, η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής που παρατηρήθηκε σε άλλα αρσενικά ζώα οφείλεται στην ορμονική αλλαγή που προκάλεσε ο ευνουχισμός.
Η χειρουργική επέμβαση μετά την εφηβεία αύξησε το προσδόκιμο ζωής κατά περίπου 9%. Αυτό το ποσοστό ανέβηκε στο 14% όταν η επέμβαση πραγματοποιήθηκε πριν από τη σεξουαλική ωρίμανση του ζώου.
Ο Garratt πρόσθεσε: «Αυτές οι ορμόνες πιθανόν να επηρεάζουν μονοπάτια που ρυθμίζουν τη βιολογία της γήρανσης, ειδικά κατά την πρώιμη ανάπτυξη, καθώς ο πρώιμος ευνουχισμός έχει τη μεγαλύτερη επίδραση στο προσδόκιμο ζωής».
Άδωνις Γεωργιάδης: Δωρεάν έλεγχος γονιμότητας από το 2026-Ποιες γυναίκες αφορά
Για τα θηλυκά, το όφελος είναι συνολικότερο
Στα θηλυκά, το πρότυπο ήταν πιο γενικό. «Η διάρκεια ζωής αυξάνεται μετά από διάφορες μορφές στείρωσης, γεγονός που υποδηλώνει ότι τα οφέλη προκύπτουν από τη μείωση του σημαντικού ενεργειακού και φυσιολογικού κόστους της εγκυμοσύνης, του θηλασμού και της φροντίδας των απογόνων», δήλωσε ο Garratt.
Ορμόνες και προσδόκιμο ζωής
Σύμφωνα με τη νέα μελέτη, τα ευνουχισμένα αρσενικά είχαν λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από καυγάδες ή άλλες επιθετικές συμπεριφορές. Οι ερευνητές αποδίδουν αυτό στη μείωση της τεστοστερόνης, η οποία σχετίζεται με τη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά. Η αναστολή της αναπαραγωγής μείωσε τη θνησιμότητα από τέτοιες συμπεριφορικές αλληλεπιδράσεις κατά 12,8% στους ηλικιωμένους αρσενικούς.
Τα θηλυκά είχαν διαφορετικά οφέλη: η παύση της αναπαραγωγής μείωσε τους θανάτους από λοιμώξεις, πιθανώς επειδή η εγκυμοσύνη και ο θηλασμός καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η παρεμπόδιση της αναπαραγωγής μείωσε σταθερά τη θνησιμότητα από λοιμώδη νοσήματα στα θηλυκά. Αυτό μεταφράστηκε σε 13,4% μείωση του κινδύνου θανάτου σε σύγκριση με τις ομάδες ελέγχου.
Προσδόκιμο ζωής σε τρωκτικά
Στα τρωκτικά, η αφαίρεση των γονάδων βελτίωσε ορισμένα μέτρα “ποιότητας ζωής” κατά τη γήρανση, ιδιαίτερα στα αρσενικά, τα οποία εμφάνισαν καλύτερη γνωστική λειτουργία και ισορροπία. Τα θηλυκά που υποβλήθηκαν σε αφαίρεση των ωοθηκών είχαν μικρότερες πιθανότητες εμφάνισης αναπαραγωγικών όγκων, αλλά μερικές φορές παρουσίασαν χειρότερες επιδόσεις σε τεστ δραστηριότητας και γνωστικών δεξιοτήτων.
Τα ευρήματα επεκτείνονται σε όλο το ζωικό βασίλειο, δείχνοντας ότι η ίδια η ώθηση για αναπαραγωγή περιορίζει τη μακροζωία. Το φαινόμενο ήταν ακόμη εντονότερο σε άγρια ζώα, όπου η ενέργεια είναι πιο περιορισμένη και ο ανταγωνισμός πιο έντονος.
Τι συμβαίνει στους ανθρώπους;
Οι συγγραφείς αναφέρουν ότι τα αποτελέσματά τους έχουν σαφείς επιπτώσεις και για τους ανθρώπους, καθώς «μοιραζόμαστε παρόμοια φυσιολογικά συστήματα» με τα είδη που μελετήθηκαν. Οι γυναίκες τείνουν να ζουν περισσότερο από τους άνδρες, αλλά παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευθραυστότητα μετά την εμμηνόπαυση. Η μελέτη υποστηρίζει την ιδέα ότι η εμμηνόπαυση, δηλαδή η παύση της αναπαραγωγής στη μέση ηλικία, μπορεί να είναι μια εξελικτική προσαρμογή.
«Η μη αναπαραγωγή κατά την ενήλικη ζωή, ακόμη και μετά την απόκτηση απογόνων, μπορεί να προσφέρει πλεονεκτήματα επιβίωσης αργότερα στη ζωή των γυναικών», σημείωσε ο Garratt.
Το φαινόμενο της “γιαγιάς”
Αυτό το πλεονέκτημα επιβίωσης, υποστηρίζουν οι ερευνητές, μπορεί να έχει μεταβιβαστεί εξελικτικά μέσω του λεγόμενου «φαινομένου της γιαγιάς»: οι ηλικιωμένες γυναίκες αυξάνουν τις πιθανότητες επιβίωσης των απογόνων τους όχι μέσω της συνέχισης της αναπαραγωγής, αλλά μέσω της παρατεταμένης παρουσίας και φροντίδας.
Και ναι, η μελέτη συμπεριέλαβε δεδομένα για ευνουχισμένους ανθρώπους. Ιστορικά στοιχεία δείχνουν ότι οι ευνούχοι ζούσαν περισσότερο από τους υπόλοιπους άνδρες της εποχής τους.
Στην πραγματικότητα, οι ερευνητές διαπίστωσαν μια αύξηση 18% στην επιβίωση μεταξύ των καστραρισμένων ανδρών, επαναλαμβάνοντας αυτό που παρατήρησαν σε όλα τα είδη, από ποντίκια έως πρόβατα. Ο ίδιος κανόνας φαίνεται να ισχύει: όταν οι σεξουαλικές ορμόνες σιωπούν, η γήρανση επιβραδύνεται.
Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιος συστήνει τον ευνουχισμό ως στρατηγική παράτασης ζωής. Όμως είναι μια εντυπωσιακή υπενθύμιση ότι η βιολογία μας βασίζεται σε συμβιβασμούς. Η δύναμη που κινητοποιεί την αναπαραγωγή ίσως επιταχύνει και τη φθορά.
Ένα σταθερό μοτίβο σε όλα τα είδη
Σε όλα τα είδη, η ιστορία είναι η ίδια: η αναπαραγωγή έχει κόστος. Αποσπά ενέργεια που διαφορετικά θα διοχετευόταν στη συντήρηση και επισκευή του οργανισμού, για να καλυφθούν οι απαιτήσεις της δημιουργίας και ανατροφής απογόνων.
Φυσικά, αυτά τα ευρήματα δεν σημαίνουν ότι η αναπαραγωγή πρέπει να αποφεύγεται στους ανθρώπους. Αντίθετα, δείχνουν απλώς πώς η βιολογία και οι ορμόνες που σχετίζονται με την αναπαραγωγή μπορούν να επηρεάσουν τη μακροζωία, χωρίς να μειώνεται η σημασία της απόκτησης απογόνων ή της οικογένειας.
Μετάγγιση αίματος: Μπορεί να σχετίζεται με υπογονιμότητα στις γυναίκες;
Η μελέτη δεν βρήκε ενδείξεις ότι αυτά τα πρότυπα περιορίζονται στα θηλαστικά. Ακόμα και ψάρια, μαρσιποφόρα και ερπετά που έχουν ευνουχιστεί, έζησαν περισσότερο από τους γόνιμους ομοειδείς τους.