Το να ζει κανείς πάνω από 100 χρόνια δεν είναι πλέον ένα σπάνιο φαινόμενο. Αλλά αυτό που τους ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους μπορεί να μην είναι τα γονίδια ή οι «μαγικές» τους ρουτίνες, αλλά η χημεία του αίματός τους. Νέα έρευνα αποκαλύπτει ότι τα μακροβιότερα άτομα τείνουν να μοιράζονται ορισμένους βιοδείκτες στη μέση ηλικία. Ποιοι είναι και τι δείχνουν;
Τι κοινά μοιράζονται όσοι ζουν πάνω από τα 100 – Ποια αιματολογικά τεστ το αποκαλύπτουν;
Τις τελευταίες δεκαετίες, το να φτάσει κανείς τα 100 έχει μετακινηθεί από σπάνιο φαινόμενο σε μια αυξανόμενη επιστημονική πραγματικότητα: ο αριθμός των αιωνόβιων σχεδόν διπλασιάζεται κάθε δέκα χρόνια από το 1950 και αναμένεται να αυξηθεί πενταπλάσια μεταξύ 2022 και 2050. Αυτή η αύξηση γεννά ένα ενδιαφέρον ερώτημα: γιατί τα σώματα ορισμένων ανθρώπων αντέχουν πολύ περισσότερο από ό,τι των υπολοίπων;
Ερευνητές επισημαίνουν σταθερά ένα ντουέτο γονιδίων και καθημερινών συνηθειών – όπως η διατροφή, η άσκηση και η διαχείριση του στρες – αλλά το πώς ακριβώς αυτοί οι παράγοντες συνδυάζονται για να καθορίσουν ποιος γίνεται αιωνόβιος παραμένει σε μεγάλο βαθμό μυστηριώδες και αφήνει ακόμα και τους ειδικούς να αναρωτιούνται.
Πώς μπορούμε να προβλέψουμε τη μακροζωία;
Σε άρθρο του 2025 με τίτλο «Biomarkers of aging: functional aspects still trump molecular parameters», οι ερευνητές τονίζουν ότι ενώ τα σύγχρονα «ρολόγια γήρανσης» (όπως σημάδια DNA, πρωτεΐνες ή μεταβολίτες) είναι υποσχόμενα, παραμένουν επιστημονικά ως απλοί συσχετιστικοί. Αντίθετα, οι παραδοσιακές μετρήσεις – όπως το επίπεδο φυσικής κατάστασης, η μυϊκή δύναμη, η ταχύτητα βάδισης και η σύσταση σώματος – έχουν αποδειχθεί ότι προβλέπουν ασθένειες και θάνατο σε μεγάλες ανθρώπινες μελέτες, είναι οικονομικές, μη επεμβατικές και αντικατοπτρίζουν άμεσα την υγεία των οργάνων.
Άλλες έρευνες προτείνουν ότι οι δείκτες που προβλέπουν τη μακροζωία είναι:
- Ρολόγια πρωτεϊνών στο αίμα (πρωτεωμική): Μετρώντας εκατοντάδες πρωτεΐνες στο αίμα, οι ερευνητές ανέπτυξαν ένα «πρωτεωμικό ρολόι ηλικίας» που ταιριάζει στενά με τη χρονολογική ηλικία και προβλέπει τον κίνδυνο 18 σημαντικών ασθενειών και θανάτου σε διάφορες ομάδες.
- Εξειδικευμένα τεστ ηλικίας οργάνων: Οι πρωτεωμικές δοκιμές μπορούν τώρα να εκτιμήσουν πόσο γρήγορα γερνούν συγκεκριμένα όργανα όπως η καρδιά, ο εγκέφαλος ή τα νεφρά. Αυτές χρησιμοποιούνται ήδη σε κορυφαίες κλινικές, με στόχο να καθοδηγήσουν εξατομικευμένες παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής ή ιατρικές.
- Μεταβολομική ανάλυση και πολυ-οργανικά ρολόγια: Νέα μοντέλα χρησιμοποιούν μεταβολίτες (χημικές ουσίες από τα κύτταρά μας) στο αίμα για να υπολογίσουν ξεχωριστούς δείκτες γήρανσης για όργανα όπως το ήπαρ ή ο εγκέφαλος – με ακρίβεια περίπου ±6 χρόνια – και συνδέουν αυτούς τους δείκτες με ασθένειες όπως η υπέρταση.
- Επιδιαγενετικά (DNA) ρολόγια: Αυτοί οι εκτιμητές ηλικίας εξετάζουν σημάδια DNA (μεθυλίωση ή ιστόνες) για να πουν πόσο παλιά φαίνονται τα κύτταρά σας. Οι πρόσφατες εκδόσεις μπορούν ακόμη να εστιάσουν σε συγκεκριμένους τύπους κυττάρων (όπως νευρώνες) και να διακρίνουν μεταξύ αλλαγών που σχετίζονται με βλάβες και προστατευτικών αλλαγών.
- Κλινικοί δείκτες υγείας οργάνων: Χρησιμοποιώντας μόνο 8 τυπικές μετρήσεις υγείας και εργαστηριακές, το «Health Octo Tool» του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον εκτιμά την ηλικία συγκεκριμένων οργάνων και προβλέπει την έκπτωση ή το θάνατο με ακρίβεια πάνω από 90%.
Ποια είναι τα κοινά στοιχεία
Αυτό το αίνιγμα ώθησε μια ομάδα στο Karolinska Institutet, που δημοσίευσε στο GeroScience, να παρακολουθήσει 44.000 Σουηδούς ηλικίας 64–99 ετών των οποίων το αίμα είχε εξεταστεί δεκαετίες πριν στο πλαίσιο της ομάδας AMORIS. Μεταξύ αυτών, 1.224 συμμετέχοντες – περίπου το 2,7% – έζησαν μέχρι τα 100, και ένα εντυπωσιακό 85% αυτής της ομάδας ήταν γυναίκες.
Ο επιστήμονας που αντέστρεψε τη βιολογική ηλικία του κατά 10 χρόνια – Πώς τα κατάφερε
Πολύ πριν το γκριζάρισμα των μαλλιών και τα μπαστούνια, αυτοί οι μελλοντικοί αιωνόβιοι ξεχώριζαν ήδη. Οι νοσηλείες ήταν σπανιότερες, η μνήμη διατηρούνταν πιο οξεία, και οι τακτικές εργαστηριακές εξετάσεις υπέδειξαν ότι τα σώματά τους γερνούσαν πιο αργά. Η εξαιρετική μακροζωία, όπως αποδεικνύεται, συχνά έχει τις ρίζες της στη μέση ηλικία, όχι μόνο στα τελευταία στάδια της ζωής.
Ποιοι είναι οι κοινοί βιοδείκτες αίματος
Οι γιατροί βασίζονται σε «βιοδείκτες» – χημικές φωτογραφίες που αποκαλύπτουν πόσο σκληρά δουλεύουν τα όργανα. Οι δείκτες φλεγμονής συχνά αυξάνονται με την ηλικία. Σε Ιαπωνική μελέτη, οι άνθρωποι με τη χαμηλότερη φλεγμονή είχαν περισσότερες πιθανότητες να φτάσουν τα 100. Παρόμοια μοτίβα εμφανίζονται για τη χοληστερίνη, την ινσουλίνη και τις πρωτεΐνες που σχετίζονται με τα νεφρά.
Η χρονική στιγμή έχει σημασία. Οι φωτογραφίες που λαμβάνονται σε μια μόνο επίσκεψη σε κλινική, γνωστές ως «διατομικές μελέτες», δεν μπορούν να ξεχωρίσουν την αιτία από το αποτέλεσμα. Είναι τα καλά νούμερα που σας προστατεύουν ή απλώς το αποτύπωμα της πιο αργής γήρανσης; Χρειάζονται μακροχρόνια αρχεία για να βγει το συμπέρασμα του ποιο έρχεται πρώτο.
Ανεκτίμητα τα δεδομένα από τη Σουηδία
Επειδή τα αρχεία AMORIS εκτείνονταν σε 35 χρόνια, η ομάδα του Karolinska μπορούσε να παρακολουθεί τάσεις αντί για μεμονωμένες στιγμές. Εξέτασαν δώδεκα αιματολογικούς δείκτες που σχετίζονται με το μεταβολισμό, τη λειτουργία του ήπατος και των νεφρών, τη διατροφή, τη φλεγμονή και την αναιμία. Οι μελλοντικοί αιωνόβιοι πέρασαν τα εξήντα τους με χαμηλότερα επίπεδα γλυκόζης, κρεατινίνης και ουρικού οξέος.
Οι ακραίες τιμές ήταν σπάνιες: σχεδόν κανείς δεν κατέγραψε επίπεδο γλυκόζης πάνω από 6,5 mmol/L ή τιμή κρεατινίνης πάνω από 125 µmol/L. Με απλά λόγια, ο έλεγχος του σακχάρου και οι δείκτες νεφρικής λειτουργίας παρέμειναν σταθερά σε μέτρια επίπεδα.
Ποια μοτίβα εμφανίστηκαν στους συμμετέχοντες
Όταν οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε πέντε ομάδες για κάθε βιοδείκτη, άρχισαν να εμφανίζονται μοτίβα. Οι άνθρωποι στην πιο χαμηλή κατηγορία για τη ολική χοληστερίνη και το σίδηρο είχαν λιγότερες πιθανότητες να φτάσουν τα 100 σε σύγκριση με όσους βρίσκονταν στη μεσαία ή υψηλότερη κατηγορία.
Ταυτόχρονα, αυξανόμενα επίπεδα βιοδεικτών όπως η γλυκόζη, η κρεατινίνη, το ουρικό οξύ και διάφορα ηπατικά ένζυμα μείωναν σιωπηρά τις πιθανότητες να ενταχθούν στο κλαμπ των αιωνόβιων. Το ουρικό οξύ ίσως ήταν ο πιο ξεκάθαρος δείκτης. Στην ομάδα με τις πιο μέτριες τιμές, το 4% έφτασε σε ηλικία 100+. Στην υψηλότερη ομάδα, μόνο το 1,5%. Μια διαφορά 2,5 ποσοστιαίων μονάδων μπορεί να φαίνεται μικρή, αλλά σε ολόκληρους πληθυσμούς μεταφράζεται σε χιλιάδες επιπλέον γενέθλια.
Διαφορετικοί δρόμοι προς τους ίδιους βιοδείκτες
Μελέτες από την Ιταλία, τη Δανία και τη Γερμανία υπογραμμίζουν ότι δεν ακολουθεί κάθε αιωνόβιος τον ίδιο δρόμο. Κάποιοι φτάνουν στο ορόσημο αυτό αρκετά ζωηροί για να ασχολούνται με τον κήπο τους όλο το πρωί, άλλοι είναι πιο αδύναμοι και διαχειρίζονται πολλά προβλήματα με την υγεία τους. Η σουηδική ομάδα ελπίζει τώρα να δει αν αυτά τα διαφορετικά μέλλοντα είχαν ήδη γραφτεί στα πρώιμα αιματολογικά δεδομένα.
Η κατανόηση της διαίρεσης αυτής είναι κάτι περισσότερο από ακαδημαϊκό ζήτημα. Οι σχεδιαστές δημόσιας υγείας χρειάζεται να γνωρίζουν πόσοι ηλικιωμένοι θα απαιτήσουν εντατική φροντίδα έναντι εκείνων που πιθανότατα θα παραμείνουν ανεξάρτητοι, και οι οικογένειες θέλουν πιο σαφείς ενδείξεις για το τι να περιμένουν στα δικά τους μελλοντικά κεφάλαια.
Γονίδια, τρόπος ζωής και τύχη
Η μελέτη δεν μπορεί να αποδώσει τα τακτοποιημένα εργαστηριακά αποτελέσματα στις σαλάτες ή στις σπάνιες αλληλουχίες DNA. Τονίζει όμως ότι ο μεταβολισμός και η υγεία των οργάνων έχουν σημασία πολύ πριν φτάσουμε την έβδομη δεκαετία της ζωής μας. Οικογενειακά χαρακτηριστικά, διατροφικές επιλογές, συνήθειες αλκοόλ, άσκηση και απλή τύχη συνδυάζονται για να διαμορφώσουν αυτές τις εργαστηριακές τιμές.
Παρατηρήσεις από τις λεγόμενες «μπλε ζώνες»– περιοχές όπως η Οκινάουα, η Ικαρία και η Σαρδηνία όπου οι ενενηντάρηδες γεμίζουν την πλατεία του χωριού – αντικατοπτρίζουν τα σουηδικά ευρήματα: μέτρια γεύματα, σταθερή δραστηριότητα και χαμηλή χρόνια φλεγμονή συχνά συνυπάρχουν.
Βιοδείκτες και η επιστήμη της μακροζωίας
Οι ερευνητές ετοιμάζονται να προσθέσουν γενετική αλληλουχία πάνω σε παλιά αιματολογικά αρχεία, αναζητώντας παραλλαγές που μπορεί να κρατούν τα όργανα σε λειτουργία. Μοντέλα μηχανικής μάθησης, εκπαιδευμένα σε δεκαετίες δεδομένων βιοδεικτών, θα μπορούσαν σύντομα να εντοπίσουν άτομα με κίνδυνο δυσκολότερης γήρανσης ενώ υπάρχει ακόμα αρκετός χρόνος για δράση.
Μεγάλο σχέδιο, ο στόχος είναι να μετατοπιστεί η ιατρική από το κυνήγι της ασθένειας στη διεύρυνση της υγιούς ζωής. Αν τα πρώιμα εργαστηριακά σημάδια μπορούν να προβλέψουν ποιος θα ευημερήσει μέχρι τα ενενήντα, οι γιατροί θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτές τις πληροφορίες για να προσαρμόσουν στόχους θεραπείας δεκαετίες νωρίτερα.
Ξεκινήστε να χτίζετε βιοδείκτες τώρα
Κανένα τεστ αίματος δεν εγγυάται αλάθητα αποτελέσματα, αλλά η παρακολούθηση των ενζύμων νεφρών και ήπατος, της γλυκόζης νηστείας και του ουρικού οξέος με τα χρόνια μπορεί να προσφέρει πρώιμα προειδοποιητικά σημάδια. Μικρές αλλαγές – περισσότερο περπάτημα, λιγότερα ζαχαρούχα ποτά, ποικιλία πρωτεϊνών, συνειδητή ανακούφιση από το στρες – ωθούν αυτούς τους αριθμούς προς την ασφαλέστερη μέση ζώνη.
Η πλήρης μελέτη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό GeroScience.
Πηγές: Earth, SpringerNature, PubMed, MNT, PubMed, Nature, Nature