Η συναναστροφή με έναν ναρκισσιστή μπορεί να σας κάνει να αμφιβάλλετε για την πραγματικότητα, την αξία σας και ακόμα και τη λογική σας. Κάποιοι κρύβονται πίσω από γοητεία και επιτυχία, ενώ άλλοι κριτικάρουν επιθετικά και παίρνουν τον ρόλο του θύματος για να διατηρήσουν τον έλεγχο. Όμως, δεν είναι όλοι οι ναρκισσιστές ίδιοι. Μάθετε πώς να αναγνωρίζετε τους διαφορετικούς τύπους και πώς να αντιμετωπίσετε την τοξική συμπεριφορά τους.
Η συνήθεια στο κινητό που σας βοηθάει να εντοπίσετε έναν ναρκισσιστή, σύμφωνα με ειδικό
Ποιος είναι ο τύπος του πιο επικίνδυνου και τοξικού ναρκισσισμού — Πώς να τον αντιμετωπίσετε
Είναι αρκετά δύσκολο να αντιμετωπίσετε τους συνηθισμένους ναρκισσιστές — αυτούς που ζητούν προσοχή, στερούνται ενσυναίσθησης και έχουν φουσκωμένη αίσθηση αυτοεκτίμησης. Αλλά ειδικοί προειδοποιούν για έναν πολύ πιο επικίνδυνο τύπο ναρκισσιστή – έναν τύπο του οποίου τα χαρακτηριστικά ξεπερνούν την αυταρέσκεια και περιλαμβάνουν σκληρότητα, χειραγώγηση και ακόμα και σαδισμό.
Σε αντίθεση με τους τυπικούς ναρκισσιστές, δεν θέλουν απλώς θαυμασμό — θέλουν έλεγχο, συχνά μέσω του φόβου. Τι ακριβώς ορίζει αυτόν τον ακραίο τύπο προσωπικότητας και πώς μπορείτε να τον αναγνωρίσετε και να προστατευτείτε; Ειδικοί εξηγούν τι τον κάνει τόσο επιβλαβή.
Οι πολλές όψεις του ναρκισσισμού, σύμφωνα με έρευνες
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι ο ναρκισσισμός δεν είναι ένα ενιαίο φαινόμενο — έχει διάφορες μορφές, καθεμία με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με το άρθρο του 2019 με τίτλο «The many faces of narcissism: Phenomenology, antecedents, and consequences», ο μεγαλοπρεπής ναρκισσισμός περιλαμβάνει χαρακτηριστικά όπως αυτοπεποίθηση, εξωστρέφεια και ισχυρή αίσθηση αυτοεκτίμησης. Αντίθετα, ο ευάλωτος ναρκισσισμός συνδέεται με ντροπαλότητα, αμυντικότητα και χαμηλή αυτοεκτίμηση, δείχνοντας πόσο διαφορετικοί είναι αυτοί οι δύο τύποι στη σκέψη και τη συμπεριφορά.
Τύποι ναρκισσιστών:
- Μεγαλοπρεπής: αυτοπεποίθηση, κυριαρχικός, αναζητά προσοχή
- Ευάλωτος: ανασφαλής, αμυντικός, συναισθηματικά ευαίσθητος
- Κοινοτικός: αυτοαντίληψη ως ηθικά ανώτερος ή αλτρουιστής
- Κακοήθης: εχθρικός, χειραγωγικός, χωρίς ενσυναίσθηση
- Συλλογικός: υπεροχή και αμυντικότητα βασισμένη σε ομάδα
- Κατά περίσταση: εμφανίζεται με φήμη/επιτυχία
- Ανταγωνιστικός: ανταγωνιστικός, επικριτικός προς άλλους
- Ενεργητικός: εστιασμένος στην προσωπική επιτυχία
- Νευρωτικός: συναισθηματικά ασταθής, χρειάζεται συνεχή επιβεβαίωση
- Υψηλής λειτουργικότητας: γοητευτικός, επιτυχημένος, αλλά εγωκεντρικός
Κακοήθης ναρκισσισμός: Ο χειρότερος τύπος ναρκισσιστή, σύμφωνα με ειδικό
«Αν ο ναρκισσισμός υπάρχει σε ένα φάσμα, ο κακοήθης ναρκισσιστής βρίσκεται στο πιο ακραίο άκρο», είπε η Αμερικανή Virginia Gilbert, θεραπεύτρια ζεύγους και οικογένειας. «Έχουν αντικοινωνικά χαρακτηριστικά — δηλαδή αγνόηση κανόνων και νόμων — και μπορεί να είναι σαδιστές».
Όπως και ο φανερός ναρκισσισμός, ο κακοήθης περιλαμβάνει αλαζονεία, αίσθημα δικαιώματος, χαμηλή ενσυναίσθηση, ασταθή αυτοεκτίμηση και ανάγκη για προσοχή. Αλλά είναι πιο έντονος και σκοτεινός.
«Ο κακοήθης ναρκισσισμός βρίσκεται στην κορυφή της σκοτεινής τετράδας — το σημείο όπου συγκρούονται ναρκισσισμός, σαδισμός, ψυχοπάθεια και μακιαβελισμός», είπε η Αμερικανή Chelsey Brooke Cole, ψυχοθεραπεύτρια με εξειδίκευση στην κακοποίηση από ναρκισσιστές. «Δεν νιώθουν απλώς δικαίωμα να κάνουν ό,τι θέλουν — απολαμβάνουν να σας πληγώνουν, βλέποντας τον πόνο σας ως απόδειξη της δύναμής τους».
Ο κακοήθης ναρκισσισμός είναι η πιο σοβαρή και επικίνδυνη μορφή, συχνά με επιθετικότητα, κακοποίηση, παράνοια και απειλές για ασφάλεια. «Κάτω από τη μάσκα, οι κακοήθεις ναρκισσιστές είναι συχνά βαθιά δυστυχισμένοι και μοναχικοί, με ανάγκη να προστατευτούν από έναν κόσμο που θεωρούν εχθρικό», είπε η Αμερικανή Marie-Line Germain, καθηγήτρια και συγγραφέας.
12 σημάδια ότι οι γιαγιάδες και οι παππούδες των παιδιών σας είναι ναρκισσιστές
Ποια είναι τα σημάδια ενός κακοήθους ναρκισσιστή;
«Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή είναι συχνά χειριστικά, απατηλά, εκμεταλλευτικά και επιθετικά, και συνήθως στερούνται ενσυναίσθησης και μεταμέλειας», είπε η Germain. «Ένα χαρακτηριστικό τους είναι η αδυναμία ή απροθυμία να εκτιμήσουν τα συναισθήματα των άλλων, ειδικά την ευαλωτότητα, την οποία θεωρούν αδυναμία». Αυτό ενισχύει την υπερβολική αυτοεκτίμηση και την ανάγκη για προσοχή.
«Υπάρχουν πολλά σημάδια ότι έχετε να κάνετε με κακοήθη ναρκισσιστή», είπε η Cole. «Απολαμβάνουν να σας πληγώνουν και να σας εκμεταλλεύονται, κάνουν απειλές όπως ‘Αν προσπαθήσεις να με αφήσεις, θα το μετανιώσεις,’ βάζουν κάμερες, σας παρακολουθούν ή ξέρουν πάντα πού βρίσκεστε».
Είναι υπολογιστικοί και εκδικητικοί, χρησιμοποιώντας εκφοβισμό, ταπείνωση και καταναγκασμό για να πετύχουν τους στόχους τους. «Είναι ικανοί χειριστές που χρησιμοποιούν γοητεία, κολακείες, απάτη και έλεγχο για να κυριαρχήσουν — συμπεριφορές που πηγάζουν από βαθιά ανάγκη για δύναμη και συχνά παιδικά αισθήματα αδυναμίας», είπε η Germain.
«Όταν τους προκαλείτε, μπορεί να αντιδράσουν με λεκτική, συναισθηματική ή ακόμα και σωματική επιθετικότητα για να αποφύγουν την ευθύνη και να επαναφέρουν την κυριαρχία τους». Αγνοούν τις συνέπειες, ψεύδονται για να διατηρήσουν την εικόνα τους και δυσφημούν άλλους.
Παραδείγματα είναι η κατάθεση ψευδών μηνύσεων ή η χρήση παιδιών ως πιόνια σε δικαστικές διαμάχες. Μπορεί να είναι ακόμα πιο σκοτεινό. «Σκεφτείτε τον γονιό που διατηρεί τέλεια δημόσια εικόνα ενώ κακοποιεί τα παιδιά του στο σπίτι, ρίχνοντας ευθύνες και τρομοκρατώντας όποιο παιδί μιλάει», είπε η Gilbert.
Πώς να αντιμετωπίσετε έναν κακοήθη ναρκισσιστή;
«Όταν έχετε να κάνετε με κακοήθη ναρκισσιστή, είναι κρίσιμο να καταλάβετε πόσο επικίνδυνος είναι και να πάρετε όλα τα μέτρα για να προστατεύσετε την ψυχική σας υγεία. Θα προσπαθήσουν να υπονομεύσουν την αίσθηση του εαυτού σας μέσω χειριστικών τακτικών», είπε η Αμερικανή Hannah Alderete, ψυχολόγος και συγγραφέας.
Συνιστά να αποφεύγετε την εμπλοκή μαζί τους όσο μπορείτε. Για όσους σχεδιάζετε να φύγετε, η Cole συμβουλεύει:
- Να το κάνετε σιωπηλά.
- Να συγκεντρώστε αργά και μεθοδικά σημαντικά έγγραφα, αντικείμενα και κωδικούς.
- Να μην δώσετε κανένα σημάδι ότι σκοπεύετε να φύγετε.
- Να κρατήστε μια τσάντα με τα απαραίτητα έτοιμη για γρήγορη αποχώρηση.
Είναι πολύ σημαντικό να χτίσετε ένα υποστηρικτικό δίκτυο ανθρώπων που εμπιστεύεστε. Αν δεν μπορείτε να τους αποφύγετε τελείως, θέστε αυστηρά όρια και καταγράφετε όλες τις επαφές, ειδικά σε νομικά θέματα.
«Μείνετε προσγειωμένοι στα γεγονότα, αποφύγετε συναισθηματικές αντιδράσεις και αναζητήστε νομική ή υποστηρικτική βοήθεια με γνώση τραύματος. Η εξαντλητική τεκμηρίωση και τα νομικά όρια είναι απαραίτητα», είπε η Αμερικανή Tina Swithin, συγγραφέας.
Πώς να κάνετε τους ναρκισσιστές να πουν την αλήθεια, σύμφωνα με τους ψυχολόγους
Τέλος:
- Αποφύγετε να μοιράζεστε προσωπικές ή ευάλωτες πληροφορίες, κρατήστε τις επαφές επιφανειακές.
- «Δώστε τους ελάχιστες συναισθηματικές αντιδράσεις», είπε η Cole. «Μείνετε όσο πιο ήρεμοι μπορείτε γιατί τρέφονται από τις αντιδράσεις σας».
- «Μάθετε να αποδέχεστε ριζικά ποιοι είναι. Η άγνοια γι’ αυτούς μπορεί να είναι επικίνδυνη, γιατί χρησιμοποιούν γοητεία και χειραγώγηση για να σας απομονώσουν και να σας ελέγξουν».
- Εστιάστε στον εαυτό σας και χτίστε αυτοεκτίμηση: «Δημιουργήστε μια σταθερή αίσθηση του εαυτού σας», πρόσθεσε η Cole. «Οι κακοήθεις ναρκισσιστές θα προσπαθήσουν να σας εξαντλήσουν μέχρι να νιώσετε σαν κέλυφος ανθρώπου».
Πηγές: HuffPost, PsyPost, ScienceDirect, PMC, ResearchGate, VeryWell Mind, Taylor&Francis