Συχνά πιστεύουμε ότι μπορούμε να αναγνωρίσουμε έναν ναρκισσιστή αμέσως – όμως ο ναρκισσισμός δεν είναι πάντα φανερός, θορυβώδης ή εύκολα αναγνωρίσιμος. Ειδικοί λένε ότι κάποια σημάδια είναι τόσο διακριτικά, που μπορεί να περάσουν απαρατήρητα για χρόνια, ειδικά όταν εμφανίζονται σε άτομα που εμπιστευόμαστε περισσότερο.
Ναρκισσισμός: Πώς να εντοπίσετε τα διακριτικά σημάδια του
Ο ναρκισσισμός έχει γίνει ένα δημοφιλές αλλά συχνά παρεξηγημένο θέμα στα social media. Ωστόσο, η αναγνώριση των διακριτικών σημαδιών ναρκισσιστικής συμπεριφοράς από νωρίς είναι ουσιαστική για την προστασία της ψυχικής σας ηρεμίας. «Οι πραγματικοί ναρκισσιστές μπορεί να είναι δύσκολοι στην αντιμετώπιση, οπότε η επίγνωση οποιωνδήποτε σημαδιών μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή μελλοντικών προβλημάτων», εξηγεί η Αμερικανή Dr. Beth Pausic, PsyD., αντιπρόεδρος κλινικής αριστείας στην Kooth Digital Health, σύμφωνα με το Parade.
«Όταν αναγνωρίζετε τα σημάδια, μπορεί να σας βοηθήσει να είστε πιο προετοιμασμένοι για να διαχειριστείτε την αβεβαιότητα – ειδικά εάν η σχέση συνεχίζεται, όπως με έναν συνάδελφο ή μέλος της οικογένειας», προσθέτει. Η Dr. Pausic προειδοποιεί ότι η σύγχυση γύρω από τον κλινικό ορισμό του ναρκισσισμού έχει αυξηθεί, καθιστώντας πιο δύσκολη την αναγνώριση του πότε κάποιος είναι πραγματικά ναρκισσιστής.
«Μία από τις μεγαλύτερες παρανοήσεις σχετικά με τον ναρκισσισμό είναι τι ακριβώς σημαίνει όταν λέμε ότι κάποιος είναι ναρκισσιστής», σημειώνει. «Ο όρος μπορεί να κατανοηθεί μέσα από ένα κλινικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο πρίσμα, αλλά έχει γίνει εξαιρετικά διαδεδομένος, έχει εμπλουτιστεί με νέους όρους και έχει αποκτήσει διαφορετικές σημασίες, γεγονός που καθιστά τη κατανόησή του πιο δύσκολη».
Τι είναι ένας ναρκισσιστής;
Ο ναρκισσισμός είναι ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας, αλλά μπορεί επίσης να εκδηλωθεί ως πάθηση γνωστή ως ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD), εξηγεί ο Αμερικανός Dr. Ernesto Lira de la Rosa, Ph.D., ψυχολόγος και σύμβουλος μέσων για το Hope for Depression Research Foundation.
Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας υπάρχει σε ένα φάσμα, αλλά τα άτομα που πληρούν τα κλινικά κριτήρια συνήθως έχουν κοινά χαρακτηριστικά, όπως το να είναι απορροφημένα με τον εαυτό τους, να έχουν υπερβολικά ανυψωμένη αυτοεκτίμηση και να δείχνουν πλήρη αδιαφορία για τους άλλους. «Αν και αυτά τα άτομα παρουσιάζονται ως γεμάτα αυτοπεποίθηση, στην πραγματικότητα είναι πολύ ανασφαλή και δεν αντέχουν την κριτική», προσθέτει ο Dr. Lira de la Rosa.
Γιατί είναι κάποιοι ναρκισσιστές;
Σύμφωνα με μελέτη του 2018 με τίτλο “The etiology of narcissism: A review of behavioral genetic studies”, ο ναρκισσισμός επηρεάζεται έντονα από τη γενετική, πράγμα που σημαίνει ότι κάποια άτομα μπορεί να γεννιούνται με τάση προς ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά. Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι οι προσωπικές εμπειρίες ζωής παίζουν σημαντικό ρόλο, ενώ οι ερευνητές προτείνουν ότι απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να κατανοηθεί πώς τα γονίδια και το περιβάλλον συνεργάζονται.
Άλλες πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι ο ναρκισσισμός αναπτύσσεται από έναν συνδυασμό κληρονομικών χαρακτηριστικών, εγκεφαλικής δομής, εμπειριών ζωής και του τρόπου αντίδρασης των ανθρώπων:
- Ισχυρή γενετική επιρροή: Μελέτες σε δίδυμα δείχνουν ότι το 40–70% των ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών οφείλεται στα γονίδια.
- Διαφορές στη δομή του εγκεφάλου: Ο μεγαλόπνοος ναρκισσισμός σχετίζεται με μεγαλύτερη φαιά ουσία σε περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με την αυτοαναφορά και την ανταμοιβή, ενώ ο ευάλωτος ναρκισσισμός δείχνει μειωμένο όγκο σε μερικές από τις ίδιες περιοχές.
- Το περιβάλλον στην παιδική ηλικία έχει σημασία: Τραύματα όπως παραμέληση ή κακοποίηση σχετίζονται με τον ευάλωτο ναρκισσισμό, ενώ η υπερτίμηση ή υπερβολικός έπαινος από γονείς σχετίζεται με μεγαλόπνοα χαρακτηριστικά.
- Επιγενετικές επιδράσεις: Οι εμπειρίες ζωής – ειδικά το πρώιμο στρες – μπορούν να μεταβάλλουν την έκφραση των γονιδίων (μέσω επιγενετικής), ενισχύοντας ναρκισσιστική συμπεριφορά.
- Κοινωνικοί κύκλοι ανατροφοδότησης: Η προσοχή ή η κοινωνική αναγνώριση ενισχύει τις ναρκισσιστικές πεποιθήσεις, ενώ η κοινωνική απόρριψη μπορεί να ενισχύσει την αμυντική εγωκεντρικότητα.
Οπότε, ο ναρκισσισμός δεν είναι απλώς αποτέλεσμα «κακής ανατροφής» ή «ματαιοδοξίας» – είναι ένας πολύπλοκος συνδυασμός βιολογίας και εμπειριών που διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα βλέπουν τον εαυτό τους και τους άλλους.
Μπορεί ο ναρκισσισμός να είναι κρυφός;
Οι ψυχολόγοι εξηγούν ότι ο ναρκισσισμός μπορεί να είναι είτε φανερός είτε συγκαλυμμένος. «Το φάσμα της ναρκισσιστικής συμπεριφοράς σημαίνει ότι δεν εμφανίζουν όλοι φανερά μεγαλόπνοη ή εκμεταλλευτική συμπεριφορά», σημειώνει ο Αμερικανός ψυχολόγος Dr. Ray Christner, Psy.D.
Πώς να κάνετε τους ναρκισσιστές να πουν την αλήθεια, σύμφωνα με τους ψυχολόγους
Πολλοί άνθρωποι δείχνουν μια πιο διακριτική μορφή ναρκισσισμού στις κοινωνικές και προσωπικές τους σχέσεις, κάτι που μπορεί να είναι πιο δύσκολο να εντοπιστεί και ενίοτε απογοητευτικό επειδή δεν είναι προφανές. Ωστόσο, μόνο και μόνο επειδή αυτά τα σημάδια είναι διακριτικά δεν σημαίνει ότι είναι ακίνδυνα – γι’ αυτό είναι σημαντικό να τα αναγνωρίζουμε.
Τα 11 διακριτικά σημάδια του ναρκισσισμού που είναι πιθανό να μην τα αντιληφθούμε
1. Κάθε συζήτηση περιστρέφεται γύρω από αυτούς
Οι συζητήσεις μπορεί να είναι αμφίδρομες, αλλά όταν πρόκειται για κάποιον με ναρκισσισμό, πάντα καταλήγουν στο ίδιο σημείο.«Δεδομένης της μεγαλόπνοης εικόνας που έχουν για τον εαυτό τους, τα άτομα με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά συνήθως βρίσκουν τρόπο να κάνουν οποιαδήποτε συζήτηση να περιστραφεί γύρω από αυτούς», λέει ο Dr. Lira de la Rosa. «Μπορεί να σας ακούν προσεκτικά όταν μοιράζεστε μια ιστορία, αλλά θα βρουν τρόπο να εμπλέξουν τον εαυτό τους μέσω της δικής τους οπτικής και εμπειριών. Με τον καιρό, παρατηρείτε αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς».
2. Έχουν υπερβολική αυτοπεποίθηση
Η αυτοπεποίθηση μπορεί να είναι θετική. Ωστόσο, ο Dr. Christner λέει ότι οι ναρκισσιστές το παρακάνουν. «Ενώ η αυτοπεποίθηση είναι θέμα σιγουριάς, ένα διακριτικό σημάδι ναρκισσισμού είναι όταν κάποιος υπερβαίνει τα όρια και αφήνει να εννοηθεί ότι είναι ανώτερος από τους άλλους», εξηγεί. «Για παράδειγμα, σε μια ομαδική εργασία, κάποιο άτομο μπορεί να υπονομεύσει διακριτικά τις ιδέες των άλλων, παρουσιάζοντας τις δικές του ως πιο διορατικές ή πολύτιμες, ακόμα και όταν δεν είναι».
3. Ψάχνουν διαρκώς κομπλιμέντα
Αν και δείχνουν αυτοπεποίθηση, οι ναρκισσιστές φαίνεται να ψάχνουν συνέχεια για επιβεβαίωση. «Αυτό μπορεί να φανεί με φαινομενικά αθώους τρόπους, όπως όταν κατευθύνουν συζητήσεις προς τα επιτεύγματά τους ή στήνουν σενάρια στα οποία οι άλλοι αισθάνονται υποχρεωμένοι να τους κάνουν κομπλιμέντα», λέει ο Dr. Christner. «Σκεφτείτε κάποιον που συνεχώς διηγείται λεπτομερείς ιστορίες επιτυχίας με πρόσχημα ότι ζητά συμβουλές, ενώ στην πραγματικότητα ψάχνει για έπαινο».
4. Αδιαφορούν για τα συναισθήματα των άλλων
Η ενσυναίσθηση είναι επιθυμητό χαρακτηριστικό σε φίλους και συντρόφους – βοηθά στην κάλυψη των αναγκών και των δύο. Οι ναρκισσιστές όμως δεν τη διαθέτουν. «Μπορεί να εκφράζετε τις ανησυχίες σας σε έναν ναρκισσιστή φίλο, κι αντί να σας ακούσει πραγματικά, να σας διακόψει και να σας δώσει αδιάφορες ή άχρηστες συμβουλές όπως “Θα είσαι καλά” ή “Δεν είναι και τόσο σοβαρό – απλώς ξεπέρασέ το”», λέει η Dr. Pausic.
5. Καταλογίζουν συνέχεια ευθύνες σε άλλους
Κανείς δεν είναι τέλειος. Όμως, όταν συναναστρέφεστε με έναν ναρκισσιστή, μοιάζει σαν να πιστεύει πως εκείνος είναι. «Ένας συνάδελφος μπορεί να μην τα πήγε καλά σε μια παρουσίαση και αντί να αναγνωρίσει τα δικά του λάθη, να ρίξει την ευθύνη στους άλλους για μη επαρκή έρευνα ή για το ότι δεν έλεγξαν σωστά τη δουλειά του», εξηγεί η Dr. Pausic.
6. Δεν ζητούν ποτέ συγγνώμη
Αυτό σχετίζεται με το προηγούμενο σημείο. Αναρωτηθείτε: έχετε ποτέ ακούσει αυτό το άτομο να λέει «συγγνώμη» ή να εκφράζει μεταμέλεια; «Αν κάνουν κάτι που δεν σας αρέσει ή ζητήσετε μια συγγνώμη, πιθανότατα δεν θα την πάρετε», λέει ο Dr. Lira de la Rosa. «Αυτό συμβαίνει γιατί ίσως να μην θεωρούν ότι έκαναν κάτι λάθος – μπορεί μάλιστα να φτάσουν στο σημείο να σας κάνουν gaslighting».
7. Δεν σέβονται τα όρια
Τα όρια είναι βασικά για τη σωματική και ψυχική σας υγεία. Οι ναρκισσιστές δυσκολεύονται να τα σεβαστούν. «Τα άτομα με διακριτικές ναρκισσιστικές τάσεις μπορεί να μην σέβονται προσωπικά όρια – όχι επειδή τα αρνούνται ευθέως, αλλά επειδή τα ξεχνούν ή τα αγνοούν», λέει η Dr. Pausic. «Για παράδειγμα, ένας φίλος ή συγγενής μπορεί να σας τηλεφωνεί ή να σας στέλνει μηνύματα επανειλημμένα σε ώρες που του έχετε πει ότι δεν είστε διαθέσιμοι, αλλά να το παρουσιάζει λέγοντας “απλώς ήθελα να μιλήσουμε”».
8. Δεν έχουν μακροχρόνιες φιλίες (ή φιλίες γενικά)
Αν το καλοσκεφτείτε, ο κοινωνικός κύκλος αυτού του ατόμου είναι αρκετά περιορισμένος – στην ουσία περιλαμβάνει μόνο εσάς. Γιατί συμβαίνει αυτό; «Συχνά συμβαίνει επειδή οι άνθρωποι κουράζονται και βρίσκουν τρόπο να διακόψουν τη φιλία», λέει ο Dr. Lira de la Rosa. «Αν και παρουσιάζονται ως δημοφιλείς και σημαντικοί, όταν τους γνωρίσετε καλύτερα, καταλαβαίνετε ότι δεν έχουν ή δεν μπορούν να διατηρήσουν φιλίες».
9. Απαιτούν το «καλύτερο» – αλλιώς θυμώνουν
Το να θέλετε το καλύτερο είναι φυσιολογικό. Το να εξοργίζεστε κάθε φορά που δεν το έχετε, είναι σημάδι κινδύνου. Για παράδειγμα, «Αν χρειαστεί να περιμένουν για τραπέζι ενώ έχουν κράτηση ή αν τους βάλουν σε τραπέζι που θεωρούν κακό, αυτό μπορεί να τους πυροδοτήσει, γιατί νιώθουν ότι δεν τους σέβονται αφού δεν τους φέρονται σαν κάτι ξεχωριστό», εξηγεί η Dr. Pausic.
10. Είναι γενναιόδωροι, με όρους και προϋποθέσεις
Οι ναρκισσιστές μπορεί να δείχνουν καλοσύνη – αλλά συνήθως υπάρχει κάποια σκοπιμότητα από πίσω, όπως η προσδοκία ανταλλάγματος ή δημόσιας αναγνώρισης. «Για παράδειγμα, σκεφτείτε κάποιον που δωρίζει σε έναν σκοπό μόνο αν η συνεισφορά του προβληθεί έντονα δημοσίως», λέει ο Dr. Christner. «Ή κάποιον που βοηθά και μετά υπενθυμίζει συνεχώς τη γενναιοδωρία του».
11. Δεν διαχειρίζονται καλά την κριτική
Η κριτική δεν είναι πάντα ευχάριστη, αλλά μπορεί να είναι εποικοδομητική. Δοκιμάστε να το πείτε αυτό σε έναν ναρκισσιστή. «Ακόμα και προτάσεις που υπονοούν ότι δεν είναι τέλειοι μπορεί να προκαλέσουν αντίδραση», λέει η Dr. Pausic. «Είναι δύσκολο για ένα άτομο με αυτά τα χαρακτηριστικά να δεχτεί καλοπροαίρετη ανατροφοδότηση με αξιοπρέπεια».
Τι να κάνετε αν αναγνωρίσετε διακριτικά σημάδια ναρκισσισμού
Η αναγνώριση των διακριτικών σημαδιών ναρκισσισμού είναι μόνο η αρχή. Τι ακολουθεί; Η Dr. Pausic προτείνει πρακτικά βήματα για να προστατευθείτε:
- Καθιερώστε σαφή όρια και ορίστε ποιες συμπεριφορές δεν θα ανεχθείτε.
- Θυμηθείτε ότι οι περισσότεροι ναρκισσιστές δεν έχουν επίγνωση των πράξεών τους – μην παίρνετε προσωπικά τη συμπεριφορά τους.
- Αναζητήστε υποστήριξη από έμπιστους φίλους, οικογένεια ή επαγγελματίες.
- Αν ο ναρκισσιστής είναι σύντροφος ή μέλος της οικογένειας, εξετάστε την περίπτωση θεραπείας – είτε για εσάς, είτε για εκείνον, είτε μαζί ως ζευγάρι ή οικογένεια.
- Αν η συμπεριφορά τους γίνει κακοποιητική ή τοξική, δώστε προτεραιότητα στην ασφάλειά σας αναζητώντας βοήθεια και εξετάζοντας το ενδεχόμενο να τερματίσετε τη σχέση.
Η συνήθεια στο κινητό που σας βοηθάει να εντοπίσετε έναν ναρκισσιστή, σύμφωνα με ειδικό
Ο Dr. Lira de la Rosa συμφωνεί ότι, παρόλο που το τέλος μιας φιλίας ή ρομαντικής σχέσης μπορεί να είναι δύσκολο, ίσως είναι απαραίτητο. «Αν νιώθετε ανασφάλεια ή δυσφορία με κάποιον και αναγνωρίζετε αυτά τα σημάδια, ίσως είναι καιρός να επανεκτιμήσετε τη σχέση σας με το άτομο αυτό», συμβουλεύει.
Πηγές: Parade, ResearchGate, Frontiers, American Behavioral Clinics, ResearchGate