Οι άφθες είναι μία συχνή στοματική πάθηση που ενίοτε υποκρύπτει κάποιο γενικό νόσημα. Συνηθέστερα αποτελεί μεμονωμένο αίτιο δυσφορίας και στοματικής δυσανεξίας για πολλά άτομα παγκοσμίως, καθώς διατηρεί καλά κρυμμένα τα μυστικά της ακόμη και σήμερα.
Οι άφθες συνιστούν το συχνότερο ίσως στοματολογικό πρόβλημα που αναφέρεται από τους ιπποκρατικούς ακόμη χρόνους και το οποίο παρά την ιατρική πρόοδο που έχει συντελεστεί παραμένει μυστηριώδες και αδιευκρίνιστο ως προς το αίτιο που το προκαλεί.
Τι είναι οι άφθες
Οι άφθες είναι έλκη (πληγές) που αναπτύσσονται στο στοματικό βλεννογόνο και σχεδόν αποκλειστικά σε μη κερατινοποιημένες περιοχές όπως είναι τα χείλη, οι παρειές, η μαλθακή υπερώα, τα πλαϊνά τμήματα και η κάτω επιφάνεια της γλώσσας.
Μπορεί να αναπτυχθούν μία ή περισσότερες άφθες, οι οποίες επουλώνονται από μόνες τους μέσα 1-2 εβδομάδες συνήθως. Τα άτομα που βγάζουν άφθες μπορεί είτε να μην αναφέρουν κάποια ενόχληση είτε να παραπονεθούν για έντονο πόνο και καύσο του στόματος, που επιδεινώνεται με την πρόσληψη όξινων τροφίμων όπως είναι τα πορτοκάλια, τα λεμόνια, τα καρυκεύματα κλπ.
Οι άφθες μπορεί να εκδηλωθούν για πρώτη φορά στην παιδική ηλικία ή μεταγενέστερα και ο ασθενής συνήθως εμφανίζει υποτροπές σε ποικίλο βαθμό και συχνότητα.
Πού οφείλονται οι άφθες;
Φαίνεται ότι υπάρχουν διάφορες ομάδες ασθενών που βγάζουν άφθες για διαφορετικό λόγο. Μολονότι η αιτιολογία των αφθών δεν έχει διευκρινιστεί εντούτοις γνωρίζουμε ότι πρόκειται για μία ανοσολογική διαταραχή που μπορεί να προκληθεί από ποικίλους παράγοντες. Οι κυριότεροι προδιαθεσικοί παράγοντες για την ανάπτυξη αφθών περιλαμβάνουν:
- αλλεργίες,
- κληρονομικότητα (ισχύει στο 40% των ασθενών με άφθες),
- αιματολογικές και ορμονικές διαταραχές (π.χ χαμηλά επίπεδα σιδήρου, ουδετεροπενία κ.ά),
- ανοσολογικούς και λοιμώδεις παράγοντες,
- έκθεση σε μικρόβια,
- διατροφικές ανεπάρκειες (π.χ μειωμένη πρόσληψη κρέατος, φρούτων και λαχανικών που μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπάρκεια βιταμινών συνηθέστερα του συμπλέγματος Β),
- διακοπή του καπνίσματος,
- στρες
- και τραυματισμός της περιοχής.
Συχνά παρατηρείται ανάπτυξη αφθών σε αλλεργικά άτομα ή σε γυναίκες που βρίσκονται σε έμμηνο ρύση ή κύηση και μπορεί να παρουσιάζουν έλλειψη των βιταμινών του συμπλέγματος Β ή του φυλλικού οξέος.
Επίσης, άτομα με σιδηροπενική αναιμία (π.χ χορτοφάγοι, σε περίοδο νηστείας κλπ) ή άτομα που διάγουν μία έντονη περίοδο στρες (π.χ μαθητές σε περίοδο εξετάσεων, φόρτος εργασίας, κόπωση κλπ) μπορεί να βγάλουν άφθες.
Επίσης, η χρήση ορισμένων σκευασμάτων οδοντόκρεμας, ποικίλα φάρμακα (π.χ μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, β-αναστολείς κλπ), ιοί (π.χ ερπητοϊοί) και ορισμένα τρόφιμα (π.χ τυρί, σοκολάτα, καφές, γλουτένη, φράουλες, τομάτες, συντηρητικά τροφίμων κ.α) έχουν συσχετισθεί με την ανάπτυξη αφθών.
Υπάρχουν όμως και γενικά συστηματικά νοσήματα που χαρακτηρίζονται από την εμφάνιση αφθών όπως το σύνδρομο Αδαμαντιάδη-Behcet, το σύνδρομο Magic, το σύνδρομο PFAPA (περιοδικός πυρετός, αδενίτιδα, φαρυγγίτιδα και τραχηλική λεμφαδενοπάθεια), η κυκλική ουδετεροπενία, διατροφικές ανεπάρκειες, η κοιλιάκη, η νόσος Crohn, ποικίλες ανοσοανεπάρκειες όπως η μόλυνση από τον HIV και η ανάπτυξη AIDS.
Άφθες: Τα είδη τους
Κλινικά, οι άφθες διακρίνονται στις κοινές (μικρές), τις μεγάλες και τις ερπητόμορφες.
Οι μικρές
αποτελούν το 80% περίπου του συνόλου και υποχωρούν πιο σύντομα συγκριτικά με τις υπόλοιπες, συνήθως μέσα σε 7-14 ημέρες. Εμφανίζονται ως μία καλά περιγραμμένη έλκωση που περιβάλλεται από ερυθρή άλω και καλύπτεται από κιτρινωπή ψευδομεμβράνη. Αναπτύσσεται συνηθέστερα στα χείλη και στις παρειές (μάγουλα).
Οι μεγάλες άφθες
μπορεί να φτάσουν και τα 3 εκατοστά σε διάμετρο ή ακόμη και παραπάνω και απαιτούν 2-6 βδομάδες για να υποχωρήσουν. Είναι οι μόνες που κατόπιν συχνών προσβολών μπορούν να καταλείψουν ουλή στην αντίστοιχη περιοχή του στοματικού βλεννογόνου ή και να περιορίσουν ακόμη και τη διάνοιξη του στόματος.
Οι ερπητόμορφες άφθες
είναι πολλαπλές μικρές άφθες (όσο η κεφαλή μιας καρφίτσας) που μπορεί να φτάσουν και τις 100 σε μία και μόνο προσβολή. Υποχωρούν σε 7-10 μέρες αλλά παρουσιάζουν το συχνότερο ποσοστό υποτροπών συγκριτικά με τις άλλες δύο μορφές αφθών.
Αντιμετώπιση για τις άφθες: 5 εύκολοι τρόποι
Η διάγνωση τίθεται βάσει της κλινικής εικόνας και του ιστορικού δια του αποκλεισμού άλλων νοσημάτων που μπορεί να προκαλούν έλκη. Δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν υπάρχει αιτιολογική θεραπεία των αφθών καθώς δεν έχει γνωστοποιηθεί η αιτιολογία της.
Η αντιμετώπισή της παραμένει συμπτωματική και για το σκοπό αυτό έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς πολλά φαρμακευτικά σκευάσματα.
- Η τοπική ή η συστηματική εφαρμογή κορτικοστεροειδών έχει αποδειχθεί πολύ αποτελεσματική στον έλεγχο των αφθών και των συνοδών συμπτωμάτων τους.
- Η χορήγηση αντιβίωσης σε περίπτωση επιμόλυνσης μπορεί να κριθεί απαραίτητη.
- Η τήρηση καλής στοματικής υγιεινής, σε ασυμπτωματικές περιπτώσεις όπου υπάρχουν περιορισμένες άφθες σε μέγεθος και αριθμό.
- Οι πλύσεις με χαμομήλι ή κάποιο αντισηπτικό του στόματος όπως είναι η χλωρεξιδίνη.
- Η χρήση προστατευτικών σκευασμάτων κάλυψης και απομόνωσης των βλαβών του στοματικού βλεννογόνου μπορεί να επαρκεί σε ήπιες καταστάσεις.
Γενικά, η θεραπευτική αντιμετώπιση των αφθών είναι εξατομικευμένη και στηρίζεται στο μέγεθος, τον αριθμό και την εντόπιση των αφθών, στη συχνότητα υποτροπής τους και στην πρόκληση οξέων συμπτωμάτων, καθώς και στο ιατρικό ιστορικό του ασθενούς.
Όλοι οι ασθενείς με άφθες δεν εμπίπτουν στην ίδια κατηγορία και συνεπώς δεν ανταποκρίνονται ισότιμα σε μία συγκεκριμένη θεραπευτική αγωγή.
Αυτό που πρέπει να τονιστεί, είναι η αναγκαιότητα αποκλεισμού υποκείμενων νοσημάτων που εκδηλώνονται με τη μορφή αφθών και η διερεύνηση των αντίστοιχων προδιαθεσικών παραγόντων.
Για παράδειγμα ένα έλκος (πληγή) που μοιάζει με άφθα αλλά δεν υποχωρεί μετά από περίπου 2 βδομάδες πρέπει να ελεγχθεί ιατρικά προς αποκλεισμό άλλων νοσημάτων όπως π.χ ο καρκίνος του στόματος.
Επομένως, η ανάπτυξη ελκών όχι μόνο στο στόμα αλλά και σε άλλα μέρη του σώματος (οφθαλμοί, δέρμα, γεννητικά όργανα) και η επιμονή μιας πληγής στο στόμα για περισσότερο από 2 βδομάδες θα πρέπει να μας οδηγήσουν άμεσα στον ειδικό Ιατρό.