Καθώς οι διαγνώσεις Αλτσχάιμερ αυξάνονται και οι θεραπευτικές επιλογές παραμένουν περιορισμένες, ερευνητές εξετάζουν νέες μεθόδους για να αντιμετωπίσουν τη γνωστική έκπτωση. Δύο αντικαρκινικά φάρμακα, παίρνουν έγκριση από τον FDA, καθώς επιβράδυναν και σε ορισμένες περιπτώσεις αντέστρεψαν τα συμπτώματα της νόσου σε πρώιμες μελέτες.
Πάρκινσον: Ελπίδα για αναστροφή των συμπτωμάτων – Επιστήμονες «ανασταίνουν» εγκεφαλικά κύτταρα
Φάρμακα για τον καρκίνο παίρνουν έγκριση από τον FDA, ως νέα θεραπεία για το Αλτσχάιμερ
Καθώς η επικράτηση της νόσου Αλτσχάιμερ συνεχίζει να αυξάνεται παγκοσμίως, παράλληλα με την αύξηση μέσης ηλικίας του γενικού πληθυσμού, οι ερευνητές αντιμετωπίζουν την πρόκληση των περιορισμένων θεραπευτικών επιλογών για την αναστολή και την αναστροφή της γνωστικής έκπτωσης.
Αν και μόνο δύο φάρμακα αντισωμάτων είναι εγκεκριμένα από τον FDA –η λεκανεμάμπη και η δονανεμάμπη–, μπορούν να επιβραδύνουν σε μέτριο βαθμό την ανάπτυξη της νόσου Αλτσχάιμερ στα πρώιμα στάδια αλλά η επίδρασή τους παραμένει περιορισμένη.
Καθώς πολλές φαρμακευτικές εταιρείες διακόπτουν την ανάπτυξη νέων φαρμάκων για τη νόσο Αλτσχάιμερ λόγω επανειλημμένων αποτυχιών σε δοκιμές, οι επιστήμονες διερευνούν πλέον εναλλακτικές στρατηγικές — όπως η επανάχρηση αντικαρκινικών φαρμάκων και άλλων θεραπειών — για να βρουν πιο αποτελεσματικούς τρόπους επιβράδυνσης της εξέλιξης της νόσου.
Μπορούν φάρμακα για τη θεραπεία του καρκίνου να χρησιμοποιηθούν και για τη θεραπεία άλλων παθήσεων; Ισχύει και το αντίστροφο;
Σύμφωνα με εργασία του 2023 με τίτλο «Editorial: Investigating drugs used off‑label in various cancers», οι ερευνητές ανέλυσαν 11 μελέτες όπου εγκεκριμένα μη αντικαρκινικά φάρμακα — όπως ψυχιατρικά φάρμακα, αναισθητικά, αντιπαρασιτικά, μαγνήσιο και βιταμίνη D — έδειξαν σε εργαστηριακές και κλινικές συνθήκες ότι προκαλούν βλάβες στα μιτοχόνδρια ή τα λυσοσώματα των καρκινικών κυττάρων, προκαλούν κυτταρικό θάνατο και επιβραδύνουν την ανάπτυξη όγκων. Οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η επανάχρηση υπαρχόντων φαρμάκων μπορεί να προσφέρει ταχύτερη και πιο οικονομική ανάπτυξη νέων θεραπειών για τον καρκίνο, αλλά τόνισαν ότι απαιτούνται προσεκτικός έλεγχος των παρενεργειών και επίσημες κλινικές δοκιμές.
Αρκετά αντικαρκινικά φάρμακα εξετάζονται για άλλες ασθένειες, σύμφωνα με άλλες πρόσφατες μελέτες:
- Η νιλοτινίμπη (για λευχαιμία) βρίσκεται τώρα σε δοκιμές Φάσης ΙΙ για τη νόσο Πάρκινσον. Είναι ασφαλές σε μικρές μελέτες και ενδέχεται να επηρεάζει τις χημικές ουσίες του εγκεφάλου και τη φλεγμονή, αλλά δεν έχει δείξει ακόμη σαφή οφέλη για την υγεία.
- Η ιματινίμπη (άλλο φάρμακο για λευχαιμία) έχει δοκιμαστεί για την πνευμονική αρτηριακή υπέρταση (υψηλή αρτηριακή πίεση στους πνεύμονες). Σε μελέτη του 2025, μια ημερήσια δόση 200 mg μείωσε την πίεση στους πνεύμονες και βοήθησε στα τεστ βάδισης, ενώ γενικά θεωρήθηκε ασφαλές — ωστόσο, υψηλότερες δόσεις προκάλεσαν παρενέργειες.
- Άλλοι TKI (αναστολείς κινασών εγκεκριμένοι για τον καρκίνο) εξετάζονται σε πρώιμα εργαστηριακά και μικρής κλίμακας μελέτες για ίνωση, φλεγμονή, εγκεφαλικές παθήσεις και άλλα — αλλά το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας αυτής βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο.
Ο FDA διευρύνει τη λίστα εγκεκριμένων αντικαρκινικών φαρμάκων ως πιθανή θεραπεία για τη νόσο Αλτσχάιμερ
Με βάση τα παραπάνω, οι ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο πραγματοποίησαν μια εκτεταμένη αναζήτηση για φάρμακα που θα μπορούσαν να επαναχρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία της νευροεκφυλιστικής νόσου — θεωρητικά μειώνοντας τον χρόνο που θα χρειαζόταν για να γίνουν διαθέσιμα στους ασθενείς. Εξέτασαν βάση δεδομένων με περισσότερα από 1.300 φάρμακα που ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες, όπως αντιψυχωτικά, αντιβιοτικά, αντιμυκητιασικά και φάρμακα χημειοθεραπείας. Έπειτα μελέτησαν πώς επηρέαζαν την έκφραση γονιδίων.
Η νέα τους μελέτη, που δημοσιεύτηκε στις 21 Ιουλίου 2025 στο περιοδικό Cell, εντόπισε δύο αντικαρκινικά φάρμακα ως τις καλύτερες επιλογές για να μειώσουν τον κίνδυνο νόσου Αλτσχάιμερ στους ασθενείς. Όταν συνδυάστηκαν, τα φάρμακα φάνηκαν να επιβραδύνουν ή ακόμα και να αντιστρέφουν τα συμπτώματα της νόσου Αλτσχάιμερ σε ποντίκια. Το ένα από τα φάρμακα χρησιμοποιείται συνήθως για τη θεραπεία του καρκίνου του μαστού, ενώ το άλλο είναι αποτελεσματικό κατά του καρκίνου του παχέος εντέρου και των πνευμόνων.
Η νόσος Αλτσχάιμερ σχετίζεται με σημαντικές αλλαγές στον τρόπο που εκφράζονται τα γονίδια στον εγκέφαλο, οδηγώντας στην αυξημένη παραγωγή ορισμένων πρωτεϊνών και στη μειωμένη παραγωγή άλλων. Αυτές οι ανισορροπίες ενδέχεται να διαταράξουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και να συμβάλουν σε συμπτώματα όπως η απώλεια μνήμης.
Λιγότερα από 90 φάρμακα στη βάση δεδομένων των ερευνητών ανέστρεψαν την έκφραση των χαρακτηριστικών γονιδίων που σχετίζονται με τη νόσο Αλτσχάιμερ σε ανθρώπινα εγκεφαλικά κύτταρα. Και πέντε φάρμακα συγκεκριμένα φάνηκαν να μειώνουν τον κίνδυνο νόσου Αλτσχάιμερ σε πραγματικούς ασθενείς, βάσει ηλεκτρονικών ιατρικών αρχείων. Οι συγγραφείς επέλεξαν τελικά δύο από αυτά τα φάρμακα, και τα δύο εγκεκριμένα από τον FDA για θεραπεία καρκίνου, για δοκιμές σε ποντίκια.
«Δεν περιμέναμε τα αντικαρκινικά φάρμακα να είναι τα πιο ελπιδοφόρα», δήλωσε η αμερικανή ερευνήτρια Marina Sirota, συγγραφέας της μελέτης και προσωρινή διευθύντρια του UCSF Bakar Computational Health Sciences Institute, σύμφωνα με το NBC News.
Η λετροζόλη και η ιρινοτεκάνη είναι αποτελεσματικές στην αναστροφή των εγκεφαλικών αλλαγών από το Αλτσχάιμερ
Οι συγγραφείς ανέφεραν ότι το φάρμακο για τον καρκίνο του μαστού λετροζόλη φάνηκε να αλλάζει την έκφραση γονιδίων στα νευρικά κύτταρα. Και το φάρμακο για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και των πνευμόνων ιρινοτεκάνη φάνηκε να αλλάζει την έκφραση γονιδίων στα νευρογλοιακά κύτταρα, τα οποία υποστηρίζουν το νευρικό σύστημα. Η νόσος Αλτσχάιμερ μπορεί να καταστρέψει τα νευρικά κύτταρα και να προκαλέσει τον πολλαπλασιασμό των νευρογλοιακών κυττάρων, δημιουργώντας φλεγμονή στον εγκέφαλο.
Σε μελέτη του 2020, ασθενείς με καρκίνο του μαστού που έλαβαν λετροζόλη ήταν λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν νόσο Αλτσχάιμερ από ασθενείς που δεν έλαβαν το φάρμακο. Οι επιζώντες του καρκίνου του παχέος εντέρου που υποβλήθηκαν σε θεραπεία με ιρινοτεκάνη είχαν επίσης μειωμένο κίνδυνο για Αλτσχάιμερ, σύμφωνα με μελέτη του 2021.
Μετά τη δοκιμή των φαρμάκων σε ποντίκια, οι συγγραφείς της μελέτης διαπίστωσαν ότι ο συνδυασμός των δύο φαρμάκων ανέστρεψε τον εκφυλισμό του εγκεφάλου και βελτίωσε τη μνήμη σε ποντίκια που είχαν αναπτύξει χαρακτηριστικά της νόσου Αλτσχάιμερ καθώς μεγάλωναν. Επειδή τα αποτελέσματα στα ποντίκια συχνά δεν μεταφέρονται και στον άνθρωπο, οι ερευνητές ελπίζουν να δοκιμάσουν τα φάρμακα σε κλινική δοκιμή με ασθενείς που πάσχουν από Αλτσχάιμερ.
«Η ανάπτυξη ενός νέου φαρμάκου μπορεί να κοστίσει εκατοντάδες εκατομμύρια, ή και δισεκατομμύρια δολάρια, και κατά μέσο όρο να διαρκέσει πάνω από 10 χρόνια. Έτσι, για ένα φάρμακο που επαναχρησιμοποιείται, συνήθως χρειάζονται μόνο δύο ή τρία χρόνια, και μετά μπορεί να περάσει σε κλινικές δοκιμές και το κόστος είναι πολύ, πολύ χαμηλότερο», δήλωσε ο Dr. Yadong Huang, συγγραφέας της μελέτης και καθηγητής νευρολογίας στο UCSF.
«Ακόμη δεν έχουμε δημιουργήσει ή παράξει ένα πραγματικά αποτελεσματικό φάρμακο που να μπορεί να επιβραδύνει σημαντικά τη γνωστική έκπτωση», πρόσθεσε.
Πολύπλοκοι οι μηχανισμοί πίσω από τη δράση των αντικαρκινικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του Αλτσχάιμερ
Μέρος της δυσκολίας στην ανάπτυξη φαρμάκων για τη νόσο Αλτσχάιμερ είναι η πολυπλοκότητα της ασθένειας. Η ακριβής της αιτία παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστη.
Προς το παρόν, οι συγγραφείς ανέφεραν ότι δεν είναι σαφές γιατί τα αντικαρκινικά φάρμακα φαίνεται να δρουν ενάντια στη νόσο Αλτσχάιμερ. Μια θεωρία είναι ότι το φάρμακο για τον καρκίνο του μαστού εμποδίζει την παραγωγή οιστρογόνων, μιας ορμόνης που ρυθμίζει την έκφραση μεγάλου αριθμού γονιδίων.
Το φάρμακο για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και των πνευμόνων ενδέχεται επίσης να εμποδίζει τη φλεγμονή στον εγκέφαλο, αποτρέποντας τον πολλαπλασιασμό των νευρογλοιακών κυττάρων — αν και ο Huang σημείωσε ότι υπάρχουν και άλλες πιθανότητες.
Η αμερικανή Dr. Melanie McReynolds, επίκουρη καθηγήτρια βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη, πρότεινε μια άλλη θεωρία.
Δική της έρευνα έχει δείξει ότι ένας διαφορετικός τύπος αντικαρκινικού φαρμάκου θα μπορούσε να βοηθήσει στη θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ ρυθμίζοντας τον μεταβολισμό της γλυκόζης — τη διαδικασία με την οποία τα κύτταρα παράγουν ενέργεια. Η McReynolds δήλωσε ότι η διαδικασία αυτή είναι απαραίτητη για την επικοινωνία των διαφόρων κυττάρων του εγκεφάλου μεταξύ τους.
«Με τη γήρανση, το στρες, τις ασθένειες, αυτή η γραμμή επικοινωνίας διαταράσσεται», δήλωσε. Η McReynolds είπε ότι ο συνδυασμός των φαρμάκων που δοκιμάστηκαν στη νέα μελέτη μπορεί να αντιστρέψει την πτώση του μεταβολισμού — κάτι που αποκάλεσε «το μυστικό για την επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων στη νόσο Αλτσχάιμερ».
Ωστόσο, η αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο οι ασθενείς με Αλτσχάιμερ ανέχονται τον συνδυασμό των αντικαρκινικών φαρμάκων θα είναι σημαντική. Η λετροζόλη μπορεί να προκαλέσει εξάψεις και η ιρινοτεκάνη μπορεί να προκαλέσει σοβαρή διάρροια. Και τα δύο φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν ναυτία και εμετούς.
Πρωτοποριακή θεραπεία για διαβήτη και παχυσαρκία: Φάρμακο για το άσθμα αντικαθιστά τις ενέσεις
«Αυτά τα φάρμακα έχουν έντονες παρενέργειες, οπότε πάντα πρέπει να τα “βάζουμε κάτω” και να εξετάζουμε αν αυτού του είδους οι παρενέργειες είναι διαχειρίσιμες για κάποιον με Αλτσχάιμερ», δήλωσε η Sirota. «Δεν είναι δεδομένο ότι θα λειτουργήσουν».
Πηγές: NBC News, ISRCTN, ATS, JAMA, PubMed, AJRCCM, PubMed, Frontiers