Η αρτηριακή πίεση δεν παραμένει σταθερή όλη την ημέρα – αυξάνεται και μειώνεται σε απόκριση στο εσωτερικό ρολόι του σώματος και τις καθημερινές σας συνήθειες. Η κατανόηση του πότε συμβαίνουν αυτές οι αυξήσεις, και τι τις επηρεάζει, μπορεί να αποκαλύψει σημαντικά στοιχεία για την υγεία της καρδιάς.
Γιατί μπορεί να αλλάζει η αρτηριακή πίεση κατά τη διάρκεια της ημέρας;
Η αρτηριακή πίεση ακολουθεί έναν καθημερινό ρυθμό που ελέγχεται από το εσωτερικό ρολόι του σώματος. Συνήθως αυξάνεται γύρω στις 6:00 π.μ. κατά την αφύπνιση και κορυφώνεται περίπου στις 10:00 π.μ., ένα μοτίβο που ονομάζεται «πρωινή αύξηση». Ωστόσο, δεν ακολουθούν όλοι αυτή την τάση. Κάποιοι παρουσιάζουν το φαινόμενο του «αντίστροφου βυθίσματος», κατά το οποίο η αρτηριακή πίεση είναι στην πραγματικότητα υψηλότερη τη νύχτα απ’ ό,τι την ημέρα.
Αυτή η διακύμανση καθοδηγείται από τους κιρκάδιους ρυθμούς, οι οποίοι ρυθμίζουν τον κύκλο ύπνου–αφύπνισης και επηρεάζονται κυρίως από τις αλλαγές στο φως:
- Μετά τη δύση του ηλίου: Λιγότερο φως ενεργοποιεί την απελευθέρωση μελατονίνης, προάγοντας τον ύπνο και μειώνοντας την αρτηριακή πίεση.
- Κατά την ανατολή του ηλίου: Περισσότερο φως ενεργοποιεί την απελευθέρωση κορτιζόλης, προάγοντας την εγρήγορση και αυξάνοντας την πίεση.
Το αυτόνομο νευρικό σύστημα (ANS) παίζει επίσης βασικό ρόλο, εναλλάσσοντας την κυριαρχία μεταξύ δύο κλάδων:
- Παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα – Υποστηρίζει την κατάσταση «ξεκούρασης και πέψης» τη νύχτα. Η μελατονίνη προκαλεί διαστολή των αγγείων (αγγειοδιαστολή), μειώνοντας την πίεση κατά 10–20%.
- Συμπαθητικό νευρικό σύστημα – Προετοιμάζει το σώμα για δραστηριότητα το πρωί. Η κορτιζόλη προκαλεί στένωση των αγγείων (αγγειοσυστολή), οδηγώντας στην πρωινή αύξηση.
Τι μπορεί να αυξήσει την αρτηριακή πίεση κατά τη διάρκεια της ημέρας;
Η αρτηριακή πίεση τείνει να αυξάνεται κατά τη διάρκεια της ημέρας λόγω τόσο των βιολογικών ρυθμών όσο και παραγόντων τρόπου ζωής. Σύμφωνα με επιστημονική δημοσίευση του 2020 με τίτλο «Prognostic value of daytime and nighttime blood pressure in treated hypertensives: One size does not fit all», η αρτηριακή πίεση κατά τη διάρκεια της ημέρας ήταν καλύτερος προγνωστικός δείκτης καρδιολογικών προβλημάτων σε νεότερους ασθενείς με υπέρταση. Σε ηλικιωμένους και γυναίκες, η νυχτερινή πίεση ήταν συχνά πιο σημαντική για την πρόβλεψη του κινδύνου.
Άλλες έρευνες δείχνουν ότι το κιρκάδιο σύστημα, το στρες, το χρονοδιάγραμμα των γευμάτων και η διαταραχή ύπνου παίζουν σημαντικό ρόλο.
- Κιρκάδιος ρυθμός και ορμόνες: Το εσωτερικό ρολόι του σώματος και η πρωινή κορτιζόλη ανεβάζουν φυσικά την πίεση μετά το ξύπνημα.
- Στρες και απαιτήσεις εργασίας: Το άγχος στη δουλειά και το καθημερινό στρες αυξάνουν την πίεση την ημέρα.
- Χρονοδιάγραμμα γευμάτων και κιρκάδια δυσαρμονία: Η κατανάλωση τροφής σε λάθος ώρες (όπως σε βραδινές βάρδιες) επιδεινώνει τον έλεγχο της πίεσης.
- Παράγοντες τρόπου ζωής: Σωματική δραστηριότητα, καφεΐνη, κάπνισμα, αλκοόλ και αυξημένη πρόσληψη νατρίου αυξάνουν την πίεση κατά τη διάρκεια της ημέρας.
- Διαταραχή ύπνου και χρόνιος πόνος: Κακός ύπνος ή χρόνιος πόνος μπορεί να εξασθενήσουν τη φυσιολογική νυχτερινή μείωση της πίεσης, αφήνοντάς την υψηλή γενικά.
Τι μπορεί να επηρεάζει τις διακυμάνσεις;
Άλλοι παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν στις κυκλικές μεταβολές της αρτηριακής πίεσης, συμπεριλαμβανομένου του βαθμού αύξησης της πίεσης κατά την πρωινή κορύφωση.
Αυτοί περιλαμβάνουν:
- Προχωρημένη ηλικία: Η σκλήρυνση των αρτηριών και οι αλλαγές στο αυτόνομο νευρικό σύστημα με την ηλικία μπορεί να ενισχύσουν την πρωινή αύξηση στους ηλικιωμένους.
- Υπέρταση: Η προϋπάρχουσα υψηλή αρτηριακή πίεση υπερενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, οδηγώντας σε υπερβολική αύξηση της πίεσης.
- Διαβήτης: Η ανεξέλεγκτη υπεργλυκαιμία επίσης υπερδιεγείρει τα συμπαθητικά νεύρα, προκαλώντας υψηλότερη πίεση το πρωί.
- Χρόνια νεφρική νόσος (CKD): Η μειωμένη λειτουργία των νεφρών προκαλεί κατακράτηση υγρών, γεγονός που αυξάνει ανεξάρτητα την πίεση.
- Αλκοόλ: Η επίδραση του αλκοόλ στην πρωινή αύξηση είναι εξαρτώμενη από τη δόση – τα βραδινά επεισόδια υπερβολικής κατανάλωσης προκαλούν πιο έντονες αυξήσεις στην πίεση.
- Στρες: Το άγχος, η κατάθλιψη και το γενικό ψυχολογικό στρες προκαλούν απελευθέρωση κορτιζόλης ως μέρος της αντίδρασης του σώματος στο στρες.
- Προβλήματα ύπνου: Η αϋπνία, η υπνική άπνοια και η διαταραχή εναλλαγής βάρδιας (SWD) διαταράσσουν τους κιρκάδιους ρυθμούς και μπορούν επίσης να αυξήσουν τη σκλήρυνση των αρτηριών με την πάροδο του χρόνου.
- Θερμοκρασία περιβάλλοντος: Οι πρωινές αυξήσεις τείνουν να εντείνονται τον χειμώνα, καθώς το κρύο προκαλεί αγγειοσυστολή, και να μειώνονται το καλοκαίρι, λόγω αγγειοδιαστολής από τη ζέστη.
Πότε είναι ανησυχητική η πρωινή αύξηση;
Σε υγιή άτομα, μια παροδική αύξηση της πρωινής πίεσης είναι φυσιολογική και γενικά δεν προκαλεί ανησυχία. Ωστόσο, μη φυσιολογικές, επίμονες αυξήσεις μπορεί να αποτελούν ένδειξη σοβαρού καρδιαγγειακού κινδύνου, ακόμη και σε άτομα με φυσιολογική πίεση.
Η «συγκαλυμμένη υπέρταση» εμφανίζεται όταν οι μετρήσεις πίεσης στο ιατρείο είναι φυσιολογικές (κάτω από 120/80 mmHg), αλλά είναι αυξημένες στο σπίτι. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν οι πρωινές μετρήσεις είναι σταθερά 130/80 mmHg ή πάνω (η κλινική οριοθέτηση της υπέρτασης).
Αυτό προκαλεί σοβαρή ανησυχία, δεδομένου ότι ο κίνδυνος θανάτου από έμφραγμα ή εγκεφαλικό επεισόδιο είναι σχεδόν ο ίδιος με εκείνον της «κανονικής» επίμονης υπέρτασης. Σύμφωνα με δεδομένα του 2023 του ΠΟΥ, περίπου 2,5 εκατ. Έλληνες 30-79 ετών έχουν υπέρταση.
Σε άτομα με υπέρταση, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι ακόμη σοβαρότερες. Σύμφωνα με μελέτη του 2023, οι ενήλικες με υπέρταση που παρουσιάζουν αύξηση 10 mmHg στη συστολική (ανώτερη) αρτηριακή πίεση το πρωί διατρέχουν:
- 177% μεγαλύτερο κίνδυνο νοσηλείας λόγω καρδιακής ανεπάρκειας
- 192% μεγαλύτερο κίνδυνο εμφράγματος
- 194% μεγαλύτερο κίνδυνο κολπικής μαρμαρυγής
- 232% μεγαλύτερο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου
- 270% μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιαγγειακού θανάτου
Έχουν όλοι αυξήσεις το πρωί;
Δεν παρουσιάζουν όλοι αύξηση της αρτηριακής πίεσης το πρωί. Κάποιοι παρουσιάζουν το αντίθετο – πτώση της πίεσης το πρωί και σταθερά ή υψηλότερα επίπεδα κατά τη διάρκεια του ύπνου. Το αντίστροφο βύθισμα επηρεάζει περίπου το 13% των ενηλίκων και προκαλεί ανησυχία είτε υπάρχει υπέρταση είτε όχι.
Η συνεχής έκθεση του σώματος σε υψηλή πίεση κατά τη διάρκεια της νύχτας μπορεί να προκαλέσει σημαντική βλάβη σε πολλά όργανα με την πάροδο του χρόνου, αυξάνοντας τον κίνδυνο για:
- Καρδιαγγειακή νόσο: Όσοι κάνουν αντίστροφα βυθίσματα έχουν διπλάσιο κίνδυνο για καρδιοπάθεια σε σύγκριση με όσους έχουν φυσιολογική πρωινή αύξηση.
- Διαβητική καρδιοπάθεια: Το αντίστροφο βύθισμα σε άτομα με διαβήτη σχετίζεται με τριπλάσιο κίνδυνο για αυτόνομη νευροπάθεια της καρδιάς (CAN) και διπλάσιο κίνδυνο θανάτου από κάθε αιτία.
- Άνοια: Το αντίστροφο βύθισμα σε ηλικιωμένους άνδρες αυξάνει τον κίνδυνο για άνοια οποιασδήποτε αιτίας κατά 1,64 φορές και για νόσο Αλτσχάιμερ κατά 1,67 φορές.
- Βλάβη στα νεφρά: Το αντίστροφο βύθισμα σε άτομα με χρόνια νεφρική νόσο αυξάνει τον κίνδυνο σοβαρού νεφρικού επεισοδίου κατά τρεις φορές και τον κίνδυνο θανάτου από κάθε αιτία κατά πέντε φορές.
Τι μπορείτε να κάνετε;
Εάν έχετε υπερβολική πρωινή αύξηση της πίεσης, ορισμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορεί να βοηθήσουν, όπως:
- Επιλογή ισορροπημένης διατροφής με χαμηλή περιεκτικότητα σε νάτριο
- Ύπνος 7 έως 9 ωρών συνεχόμενα κάθε βράδυ
- Σωματική δραστηριότητα τουλάχιστον 150 λεπτών μέτριας έντασης την εβδομάδα
- Μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ
- Εφαρμογή τεχνικών διαχείρισης του στρες όπως ο διαλογισμός ή η γιόγκα
Υπέρταση: 5 τρόποι να ρίξετε την αρτηριακή πίεση πριν πάτε για ύπνο
Μπορείτε επίσης να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας για πιθανές ρυθμίσεις φαρμακευτικής αγωγής ή για να αποκλείσετε υποκείμενες αιτίες. Εάν έχετε υπέρταση, φροντίστε να μετράτε την αρτηριακή πίεση αρκετές φορές την ημέρα και όχι μόνο το πρωί, καθώς το αντίστροφο βύθισμα μπορεί να δώσει την ψευδή εντύπωση ότι η πίεσή σας είναι ελεγχόμενη. Αν χρειαστεί, ο γιατρός σας μπορεί επίσης να σας χορηγήσει 24ωρη παρακολούθηση της πίεσης.
Πηγές: VeryWell Health, PMC, AHAIASA Journals Circulation Research, Journal of Hypertension, Nature Communications, Nature Hypertension Research, PMC, MDPI