Σε παιδιά με αμβλυωπία -κοινώς, τεμπέλικο μάτι, το ένα μάτι είναι πιο αδύναμο από το άλλο. Επίσης, μπορεί να μην εστιάζει, να μην ευθυγραμμίζεται λόγω στραβισμού ή να παρεμποδίζεται η όρασή του από καταρράκτη ή πεσμένο βλέφαρο.
Ως αποτέλεσμα, ο εγκέφαλος αρχίζει να ευνοεί την όραση από το πιο δυνατό μάτι, με αποτέλεσμα το αδύναμο να χάνει τελικά την όρασή του. Εάν το τεμπέλικο μάτι εντοπιστεί αρκετά νωρίς, η τοποθέτηση ενός εμπλάστρου πάνω από το υγιές μάτι διδάσκει τον εγκέφαλο να δίνει προσοχή στο πιο αδύναμο μάτι, ενισχύοντας την όρασή του.
Δυστυχώς, αυτή η στρατηγική λειτουργεί καλύτερα μέχρι την ηλικία των 5-6 ετών περίπου. Μετά από αυτή, η κρίσιμη περίοδος κατά την οποία ο εγκέφαλος μπορεί να επανασυνδέσει τα οπτικά του κυκλώματα αρχίζει να κλείνει και η απώλεια όρασης είναι δύσκολο να αντιστραφεί. Αλλά αποδεικνύεται ότι ορισμένα φάρμακα μπορούν να ξανανοίξουν αυτήν την κρίσιμη περίοδο.
Το 2010, ο νευροεπιστήμονας Takao Hensch, από το F.M. Kirby Neurobiology Center του Παιδιατρικού Νοσοκομείου της Βοστώνης, ανέφερε στο περιοδικό Science ότι φάρμακα όπως η δονεπεζίλη, που χρησιμοποιείται για τη νόσο Αλτσχάιμερ, ανέστρεψαν το τεμπέλικο μάτι σε μοντέλο ποντικού πολύ μετά το τέλος της κρίσιμης για την όραση περιόδου.
Αυτό ενέπνευσε μια μικρή ανοιχτή κλινική δοκιμή της δονεπεζίλης στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Βοστώνης, η οποία εγείρει ελπίδες για την αποκατάσταση τουλάχιστον κάποιας από τη χαμένη όραση σε μεγαλύτερα παιδιά —ακόμα και ενήλικες— με αμβλυωπία.
Αν και οι βελτιώσεις στην όραση ήταν μέτριες και όχι καθολικές, ήταν σταθερές και θα μπορούσαν να ανοίξουν το δρόμο για μεγαλύτερες, ελεγχόμενες με εικονικό φάρμακο δοκιμές, που πιθανώς θα δοκιμάσουν διαφορετικά φάρμακα και ταυτόχρονα οπτική διέγερση.
«Αυτή η μελέτη ήταν μια απόδειξη της ιδέας ότι η πλαστικότητα του εγκεφάλου μπορεί να αναζωπυρωθεί. Ελπίζουμε ότι θα εμπνεύσει μια μεγαλύτερης κλίμακας, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο δοκιμή», λέει ο Δρ. Hensch. Τα αποτελέσματα της δοκιμής δημοσιεύτηκαν στο Scientific Reports.
Πώς διεξήχθη η μελέτη
Στη δοκιμή συμμετείχαν 16 συμμετέχοντες μέσης ηλικίας 16 ετών, από εννέα έως 37. Όλοι είχαν υποβληθεί σε θεραπεία με επιθέματα ματιών στο παρελθόν και είχαν σταματήσει τη θεραπεία λόγω μη περαιτέρω βελτίωσης της όρασης.
Πριν από τη λήψη δονεπεζίλης, τα παιδιά κάτω των 18 ετών φόρεσαν επίθεμα στο αδύναμο μάτι τους για τέσσερις εβδομάδες, τουλάχιστον δύο ώρες την ημέρα. Μετά από αυτήν την περίοδο, τα παιδιά λάμβαναν 2,5 mg δονεπεζίλης ημερησίως ενώ συνέχιζαν να φορούν το επίθεμα, ενώ οι ενήλικες έλαβαν 5 mg.
Εάν, στις τέσσερις εβδομάδες, η όραση δεν είχε βελτιωθεί κατά τουλάχιστον μία γραμμή (ή πέντε γράμματα) στο διάγραμμα ματιών, η δόση αυξήθηκε. Οι δόσεις περιορίστηκαν στα 7,5 mg για τα παιδιά και τα 10 mg για τους ενήλικες.
Δεύτερη ευκαιρία για την αμβλυωπία;
Μετά από 12 εβδομάδες θεραπείας, οι συμμετέχοντες μπορούσαν να διαβάσουν, κατά μέσο όρο, 1,2 περισσότερες γραμμές σε έναν διάγραμμα ματιών από ό,τι όταν ξεκίνησαν.
Ενώ ορισμένοι δεν ανταποκρίθηκαν, τέσσερις από τους 16 είχαν βελτίωση κατά δύο γραμμές ή παραπάνω. Οι οπτικές βελτιώσεις παρέμειναν 10 εβδομάδες μετά τη διακοπή της δονεπεζίλης, τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες.
«Τα καλά νέα είναι ότι υπήρξαν κέρδη στην οπτική οξύτητα για ορισμένους ασθενείς, κανένας δεν είχε σημαντικές παρενέργειες και οι βελτιώσεις διατηρήθηκαν ακόμη και μετά τη διακοπή της θεραπείας», λέει η Δρ. Wu.
Τώρα, οι επιστήμονες διερευνούν επιλογές για τη διεξαγωγή μιας μεγαλύτερης δοκιμής. Μια μεγαλύτερης κλίμακας δοκιμή θα μπορούσε ενδεχομένως να διερευνήσει άλλες δόσεις ή σκευάσματα δονεπεζίλης, φάρμακα που ανοίγουν ξανά την οπτική πλαστικότητα ή συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και παρεμβάσεων όπως βιντεοπαιχνίδια που ενισχύουν τα επίπεδα ακετυλοχολίνης.
Η ελπίδα είναι να επιτευχθούν μεγαλύτερες, πιο κλινικά σημαντικές βελτιώσεις -όπως οι τέσσερις έως πέντε γραμμές στο διάγραμμα των ματιών.