Μπορεί να έχετε κληρονομήσει περισσότερα από το χρώμα των ματιών και το χαμόγελο των γονιών σας — και μάλλον αναρωτιέστε αν κληρονομήσατε και τη χοληστερίνη τους. Αν και η περισσότερη υψηλή χοληστερίνη προκύπτει από συνήθειες τρόπου ζωής, μια γενετική πάθηση που ονομάζεται οικογενής υπερχοληστεριναιμία (FH) μπορεί να αυξήσει σιωπηλά τον κίνδυνο καρδιακής νόσου, ακόμα και από τα 20 σας. Τι να προσέχουμε;
Χοληστερίνη: Τι πρέπει να γνωρίζουν όσοι άνδρες παίρνουν στατίνες
Τι συμβαίνει όταν υπάρχει η υψηλή χοληστερίνη στο οικογενειακό ιστορικό – Είναι κληρονομική; Τι να κάνουμε;
Η γενετική δεν καθορίζει μόνο την εμφάνισή σας – μπορεί και να καθορίσει και την υγεία σας. Μαζί με το χρώμα των ματιών και την ομάδα αίματος, οι γονείς σας ίσως σας μετέδωσαν έναν κρυφό κίνδυνο: την οικογενή υπερχοληστεριναιμία (FH), μια κληρονομική πάθηση που προκαλεί επικίνδυνα υψηλά επίπεδα LDL («κακής») χοληστερόλης. Αυτή η γενετική διαταραχή επηρεάζει περίπου 1 στους 250 ανθρώπους, αυξάνοντας τον κίνδυνο πρόωρης καρδιοπάθειας – μερικές φορές από την ηλικία των 20 ετών.
Τα καλά νέα είναι ότι με τις σωστές επιλογές τρόπου ζωής και την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, τα επίπεδα χοληστερίνης μπορούν να ελεγχθούν. Το κλειδί, λέει σύμφωνα με το Cleveland Clinic η επεμβατική καρδιολόγος Dr. Leslie Cho, είναι «να γνωρίζετε ότι έχετε οικογενή υπερχοληστεριναιμία». Ωστόσο, περίπου το 90% των ανθρώπων με οικογενή υπερχοληστεριναιμία δεν το γνωρίζουν.
Ποιοι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για υψηλή χοληστερίνη;
Οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να έχουν υψηλή χοληστερίνη αν διαθέτουν συγκεκριμένα γονίδια, συνήθειες ή ιατρικές παθήσεις.
Σύμφωνα με εργασία του 2025 με τίτλο «Beyond Cholesterol: Emerging Risk Factors in Atherosclerosis», η υψηλή χοληστερίνη δεν είναι η μόνη αιτία της αθηροσκλήρωσης. Η μελέτη δείχνει ότι η φλεγμονή, τα βακτήρια του εντέρου, το οξειδωτικό στρες και περιβαλλοντικοί παράγοντες αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο.
Άλλες πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι προέρχονται από συνδυασμό γενετικών και καθημερινών παραγόντων που επηρεάζουν το πώς το σώμα μεταβολίζει τα λιπαρά:
- Γενετική: Άτομα με οικογενή υπερχοληστεριναιμία ή ισχυρό οικογενειακό ιστορικό έχουν πολύ υψηλότερα επίπεδα χοληστερίνης σε όλη τους τη ζωή.
- Ηλικία και φύλο: Η χοληστερίνη τείνει να αυξάνεται με την ηλικία και είναι συχνά υψηλότερη στους άνδρες πριν την εμμηνόπαυση των γυναικών.
- Βάρος και μεταβολισμός: Η παχυσαρκία, η ινσουλινοαντίσταση και ο διαβήτης τύπου 2 είναι βασικοί παράγοντες.
- Τρόπος ζωής: Το κάπνισμα, η κακή διατροφή και η έλλειψη άσκησης αυξάνουν τη χοληστερίνη και τα «υπολειμματικά» λιπαρά στο αίμα.
- Χρόνια φλεγμονή: Παθήσεις όπως η παχυσαρκία ή τα αυτοάνοσα νοσήματα μπορούν να επιδεινώσουν τα λιπιδαιμικά επίπεδα.
Αντιστρέφεται η αρτηριακή πλάκα; Πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε φυσικά
Πώς να καταλάβετε αν κληρονομήσατε υψηλή χοληστερίνη
Οι περισσότεροι δεν έχουν γενετικά υψηλή χοληστερίνη. «Αν η χοληστερίνη σας είναι υψηλή, οι πιθανότητες είναι ότι την αποκτήσατε με τον παραδοσιακό τρόπο, μέσω κακής διατροφής, έλλειψης άσκησης και της διαδικασίας της γήρανσης», λέει η ειδικός.
Ωστόσο, η οικογενής υπερχοληστεριναιμία (FH) είναι υπαρκτή και σοβαρή. «Μπορεί άνθρωποι στα 18 τους να πάθουν έμφραγμα εξαιτίας της», λέει. Για να μάθετε αν κινδυνεύετε, ξεκινήστε εξετάζοντας το οικογενειακό σας ιστορικό. Αν οι βιολογικοί σας γονείς έχουν οικογενή υπερχοληστεριναιμία, τότε ίσως έχετε και εσείς.
Άτομα με οικογενή υπερχοληστεριναιμία δεν διαθέτουν ή έχουν ελαττωματικό τον LDL υποδοχέα – την πρωτεΐνη που απομακρύνει την «κακή» χοληστερίνη από το αίμα. Πρόκειται για γενετική πάθηση που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά. Η πιο σοβαρή μορφή, η ομόζυγη οικογενή υπερχοληστεριναιμία, εμφανίζεται όταν και οι δύο γονείς φέρουν το μεταλλαγμένο DNA. Η πιο συνηθισμένη, ετερόζυγη οικογενή υπερχοληστεριναιμία, εμφανίζεται όταν μόνο ο ένας γονιός το φέρει. Η οικογενή υπερχοληστεριναιμία είναι επίσης πιο συχνή σε ορισμένους πληθυσμούς, όπως εκείνους από τον Λίβανο, τη Νότια Αφρική και τη Λιθουανία.
Πότε να ξεκινήσετε τις εξετάσεις
Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής συστήνει τα παιδιά να κάνουν την πρώτη τους εξέταση χοληστερίνης μεταξύ 9 και 11 ετών — ή ακόμα και από τα 2 έτη, αν ο κίνδυνος είναι υψηλός. «Αυτό γίνεται απλώς για να υπάρχει μια αρχική μέτρηση», λέει η Dr. Cho. «Βοηθά να εντοπιστούν άτομα με αυξημένο κίνδυνο, ώστε να παρακολουθούνται πιο στενά και να προσαρμόσουν τη διατροφή τους».
Για τους ενήλικες, η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία και το Αμερικανικό Κολλέγιο Καρδιολογίας συστήνουν εξέταση από την ηλικία των 20. Αν έχετε παράγοντες κινδύνου, κάντε την κάθε χρόνο. Αλλιώς, αρκεί κάθε πέντε χρόνια. «Ξέρω ότι πολλοί νέοι νιώθουν άτρωτοι, αλλά είναι σημαντικό να εξετάζονται», συμβουλεύει η Dr. Cho.
Πρώιμα σημάδια και συμπτώματα
Υπάρχει λόγος που τόσοι άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι έχουν υψηλή χοληστερίνη: η πάθηση δεν εμφανίζεται με μικρά ή απλά σημάδια για να σας ειδοποιήσει ότι υπάρχει, εξηγεί η ειδικός. Η χοληστερίνη είναι μια κηρώδης, λιπώδης ουσία στο αίμα σας. Αν υπάρχει υπερβολική ποσότητα, τείνει να συσσωρεύεται στα αγγεία. (Σκεφτείτε το όπως «βρωμιά» που συσσωρεύεται μέσα σε σωλήνα νερού.)
Τελικά, αυτή η συσσώρευση μπορεί να φράξει τα αγγεία και να εμποδίσει τη ροή του αίματος προς την καρδιά ή τον εγκέφαλο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έμφραγμα ή εγκεφαλικό. Χωρίς προληπτικό έλεγχο, πολλοί μαθαίνουν ότι έχουν υψηλή χοληστερίνη μόνο όταν συμβεί κάτι τέτοιο επεισόδιο. «Γι’ αυτό είναι σημαντικό να κάνετε έναν λιπιδαιμικό έλεγχο, και να τον κάνετε νωρίς», τονίζει η Dr. Cho.
Μπορεί να υπάρχουν ορατά σημάδια οικογενής υπερχοληστεριναιμίας σε ακραίες περιπτώσεις. Αυτά τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Ογκίδια στο δέρμα από συσσώρευση χοληστερίνης στον αχίλλειο τένοντα, τον αγκώνα, το γόνατο ή τα χέρια (ξανθώματα).
- Κίτρινες εναποθέσεις χοληστερίνης γύρω από τα βλέφαρα (ξανθελάσματα).
- Λευκός δακτύλιος γύρω από τον κερατοειδή των ματιών (κερατοειδικός δακτύλιος).
Διαχείριση της οικογενούς υπερχοληστεριναιμίας
Το να γνωρίζετε ότι έχετε οικογενή υπερχοληστεριναιμία ή υψηλή χοληστερίνη είναι το κλειδί για να τη διατηρήσετε υπό έλεγχο. «Υπάρχουν αποδεδειγμένοι τρόποι για να διαχειριστεί κανείς την υψηλή χοληστερίνη», λέει η Dr. Cho. «Και ακόμη κι αν έχετε σημαντικό οικογενειακό ιστορικό, μπορείτε να προλάβετε την καρδιακή νόσο». Τα φάρμακα για τη μείωση της χοληστερίνης και η υγιεινή διατροφή μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο καρδιοπάθειας έως και κατά 80%. «Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το τι μπορεί να γίνει», προσθέτει.
Φαρμακευτική αγωγή για την οικογενή υπερχοληστεριναιμία
Τα φάρμακα που ονομάζονται στατίνες μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα LDL έως και κατά 50% ή και παραπάνω, κάτι που συχνά είναι αρκετό για να επανέλθει η χοληστερίνη σε φυσιολογικά επίπεδα. Οι περισσότεροι με οικογενή υπερχοληστεριναιμία χρειάζονται και άλλα φάρμακα πέρα από τις στατίνες.
Διατροφή για υγιή καρδιά
Το να γεμίζετε το πιάτο σας με τα σωστά τρόφιμα μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο της χοληστερίνης. Ο βασικός στόχος είναι να αποφεύγετε τα κορεσμένα λιπαρά, τα οποία υπάρχουν σε αφθονία σε:
- Κρέατα όπως το μοσχάρι, το αρνί, το χοιρινό και το κοτόπουλο.
- Γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το βούτυρο, το τυρί και το παγωτό.
- Τροπικά έλαια (λάδι καρύδας και φοινικέλαιο).
- Τηγανητά φαγητά.
Πηγές: Cleveland Clinic, JAMA Cardiology, Oxford Academic European Journal of Preventive Cardiology, Frontiers, The Lancet Regional Health Europe, PubMed, MDPI