Τα πρώτα κακά ενός μωρού κρύβουν πολλά στοιχεία για τη μελλοντική του υγεία. Οι επιστήμονες πλέον γνωρίζουν ότι το μικροβίωμα του εντέρου μπορεί να διαμορφώσει το ανοσοποιητικό σύστημα, τον μεταβολισμό και ακόμη και τον κίνδυνο χρόνιων νοσημάτων. Τι μπορεί να δείχνουν;
Η Φαινυλκετονουρία (PKU) στο επίκεντρο δύο σημαντικών συνεδρίων σε Ελλάδα και εξωτερικό
Τα πρώτα μικρόβια στη μικροχλωρίδα του εντέρου ενός μωρού είναι σημαντικά για τη μελλοντική του υγεία
Η έρευνα αποκαλύπτει πόσο έντονα μπορούν τα πρώτα εντερικά μικρόβια ενός μωρού να επηρεάσουν την υγεία του σε όλη του τη ζωή. Το 2017, δύο τεχνικοί στο εργαστήριο παθολογίας του Queen’s Hospital στο Λονδίνο περίμεναν καθημερινά έως και 50 μικροσκοπικά δείγματα από πάνες νεογνών – μέρος της μελέτης Baby Biome, η οποία ανέλυσε δείγματα κοπράνων από 3.500 βρέφη ώστε να κατανοήσει πώς το μικροβίωμα του εντέρου επηρεάζει τη μελλοντική υγεία. Τα ευρήματα ήταν εντυπωσιακά.
«Μόλις περίπου τρεις ή τέσσερις ημέρες μετά τη γέννηση αρχίζουμε να αποκτούμε μια ξεκάθαρη “υπογραφή” μικροβίων στο έντερο», λέει ο Nigel Field, καθηγητής επιδημιολογίας μολυσματικών νόσων στο UCL και επικεφαλής του έργου, σύμφωνα με το BBC. «Όταν γεννιόμαστε, ουσιαστικά είμαστε στείροι – είναι μια εξαιρετική στιγμή για το ανοσοποιητικό σύστημα». Όταν φτάσουν τα πρώτα μικρόβια, σχηματίζουν μια κοινότητα που επηρεάζει την υγεία για όλη τη ζωή – βοηθώντας τους ενήλικες να χωνεύουν τις φυτικές ίνες, να παράγουν βιταμίνες, να καταπολεμούν παθογόνους οργανισμούς και ακόμη και να δημιουργούν φυσικά αντιβιοτικά.
Ένα υγιές μικροβίωμα του εντέρου σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο άγχους, κατάθλιψης και νόσων όπως το Αλτσχάιμερ, ενώ ένα μη υγιές μικροβίωμα σχετίζεται με παθήσεις όπως καρδιαγγειακή νόσος, διαβήτης, φλεγμονώδης νόσος του εντέρου και παχυσαρκία.
Αποτελεσματικότητα των κοπράνων ως βιοδείκτη και προβλεπτικού παράγοντα υγείας
Σύμφωνα με έρευνα του 2025 με τίτλο «Fecal Microbiota and Metabolites Predict Metabolic Health Features across Various Dietary Patterns in Adults», τα βακτήρια και οι μεταβολίτες που βρέθηκαν σε δείγματα κοπράνων βοήθησαν τους ερευνητές να προβλέψουν με μεγαλύτερη ακρίβεια σημαντικούς δείκτες μεταβολικής υγείας. Η μελέτη έδειξε επίσης πως ο συνδυασμός δεδομένων από τα κόπρανα με πληροφορίες για τη διατροφή του ατόμου ενίσχυσε περαιτέρω τις προβλέψεις.
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι τα κόπρανα μπορούν να προσφέρουν μια μη επεμβατική εικόνα της ανθρώπινης υγείας, αποκαλύπτοντας σημάδια μεταβολισμού, φλεγμονής και ακόμη και κινδύνου για καρκίνο. Αν και οι βιοδείκτες κοπράνων είναι πολλά υποσχόμενοι, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι τα αποτελέσματα μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τις μεθόδους συλλογής, οπότε απαιτείται καλύτερη τυποποίηση. Παρ’ όλα αυτά, οι ενδείξεις δείχνουν ότι η ανάλυση κοπράνων εξελίσσεται σε αξιόπιστο εργαλείο για την πρόβλεψη και την παρακολούθηση ιατρικών παθήσεων.
Βασικά ευρήματα από πρόσφατες έρευνες του 2023–2025 δείχνουν:
- Μεταβολική υγεία: Το μικροβίωμα και οι μεταβολίτες των κοπράνων μπορούν να προβλέψουν την αντίσταση στην ινσουλίνη και άλλους μεταβολικούς δείκτες.
- Φλεγμονή του εντέρου (IBD): Η μη στοχευμένη μεταβολομική ανάλυση κοπράνων βοηθά στον εντοπισμό νέων βιοδεικτών για τη φλεγμονώδη νόσο του εντέρου.
- Καθιερωμένοι βιοδείκτες: Η καλπροτεκτίνη κοπράνων παραμένει ισχυρός δείκτης εντερικής φλεγμονής, παρ’ ότι υπάρχουν ζητήματα τυποποίησης.
- Μεταβλητότητα δειγμάτων: Οι βιοδείκτες κοπράνων μπορεί να μεταβάλλονται καθημερινά, και η μέθοδος συλλογής επηρεάζει την αξιοπιστία.
- Ανίχνευση καρκίνου: Ανάλυση 3.741 μεταγενωμάτων κοπράνων δείχνει υψηλή ακρίβεια για την ανίχνευση καρκίνου του παχέος εντέρου.
Πώς τα πρώιμα μικρόβια διαμορφώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα ενός μωρού
Μέχρι πρότινος, οι επιστήμονες γνώριζαν πολύ λιγότερα για το πώς αυτά τα μικρόβια επηρεάζουν την παιδική ηλικία. «Τα πρώτα μικρόβια που αποικίζουν το έντερο ενός μωρού είναι σαν τους αρχιτέκτονες του ανοσοποιητικού συστήματος», λέει η Archita Mishra, ανώτερη λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ. «Βοηθούν να “εκπαιδευτεί” το σώμα να ξεχωρίζει τον φίλο από τον εχθρό, διδάσκοντας στα ανοσοκύτταρα πώς να ανέχονται τα αντιγόνα των τροφών, τα ακίνδυνα μικρόβια και πώς να ενεργοποιούν άμυνες ενάντια σε παθογόνους οργανισμούς».
Σύμφωνα με τη Mishra, οι μικροβιακές κοινότητες που σχηματίζονται τους πρώτους 6–12 μήνες επηρεάζουν τον κίνδυνο αλλεργιών, την απόκριση στα εμβόλια και τη δύναμη του εντερικού φραγμού, ο οποίος διαχωρίζει το περιεχόμενο του εντέρου από το υπόλοιπο σώμα. «Οι πρώτες χίλιες ημέρες της ζωής φαίνεται να αποτελούν ένα “παράθυρο” στο οποίο το μικροβίωμα του εντέρου αφήνει ένα αποτύπωμα που διαρκεί δεκαετίες», προσθέτει. Η φύση έχει επίσης έναν μοναδικό τρόπο να εισάγει αυτά τα μικρόβια. Όπως το περιγράφει ο ερευνητής Steven Leach από το UNSW. «Όταν γεννιέται το μωρό, έρχεται “πρόσωπο με πρόσωπο” με τα κακά». Από κοινού, αυτή η έρευνα δείχνει ότι ό,τι μπαίνει στο έντερο του μωρού τις πρώτες ημέρες μπορεί να διαμορφώσει την υγεία του για όλη του τη ζωή.
Πώς μπορεί να διαμορφώσει η γέννη το μικροβίωμα του εντέρου και τα πρώτα κακά του μωρού
Ο πλακούντας θεωρείται ευρέως μια ζώνη χωρίς μικρόβια, οπότε τα μωρά δεν έχουν μικροβίωμα στο έντερο μέσα στη μήτρα. Αντί γι’ αυτό, τα περισσότερα μικρόβια προέρχονται από το πεπτικό σύστημα της μητέρας – όχι από τον κόλπο. «Η φύση έχει έναν εξαιρετικά προσεγμένο τρόπο να εγκαθιστά το μικροβίωμα του εντέρου σε ένα νεογέννητο βρέφος», λέει ο κ. Leach. «Το βρέφος γεννιέται με το κεφάλι προς τα κάτω, σπρώχνοντας έξω το περιεχόμενο του εντέρου της μητέρας. Οπότε, ουσιαστικά, όταν γεννιέται το μωρό, έρχεται “πρόσωπο με πρόσωπο” με τα κακά».
Από εκείνη τη στιγμή, τα βακτήρια αρχίζουν να διαμορφώνουν την υγεία. Η ομάδα του Nigel Field δείγματα κοπράνων από 600 μωρά και διαπίστωσε ότι τα πρώιμα μικρόβια μπορεί να προσφέρουν προστασία ενάντια σε ιογενείς λοιμώξεις. «Η μεγαλύτερη διαφορά στην πραγματικότητα είναι ο τρόπος γέννησης», λέει. «Τα μωρά που γεννιούνται με καισαρική φαίνονται αρκετά διαφορετικά από εκείνα που γεννιούνται με φυσιολογικό τοκετό». Τα μωρά που γεννιούνται με καισαρική χάνουν αυτήν την έκθεση στα μικρόβια και μπορεί να τους λείπουν συγκεκριμένα προστατευτικά βακτήρια.
Μελέτη του 2019 διαπίστωσε ότι την πρώτη εβδομάδα ζωής, τα μωρά συνήθως αποκτούν ένα από τρία «πρωτοποριακά είδη» μικροβίων:
- B. longum
- B. breve
- E. faecalis
«Ανάλογα με ποιο αποκτούν, καθορίζεται η πορεία και για τα υπόλοιπα είδη», λέει ο Field.
Μέχρι την έβδομη ημέρα:
- Τα βρέφη που γεννήθηκαν με φυσιολογικό τοκετό έχουν κυρίως B. longum ή B. breve
- Τα βρέφη που γεννήθηκαν με καισαρική τομή έχουν περισσότερα E. faecalis, ένα βακτήριο που σχετίζεται με τα νοσοκομεία
«Το E. faecalis σχετίζεται με ευκαιριακές λοιμώξεις», σημειώνει ο Field. Οι διαφορές εξισώθηκαν μέχρι την ηλικία του ενός έτους, αλλά τα πρώιμα πρότυπα παρέμειναν σημαντικά. Σε παρακολούθηση άνω των 1.000 μωρών, εκείνα με κυρίαρχο το B. longum είχαν περίπου τις μισές πιθανότητες να νοσηλευτούν λόγω αναπνευστικών λοιμώξεων. Αυτό μπορεί να βοηθά να εξηγηθεί γιατί η καισαρική συνδέεται με ελαφρώς αυξημένο κίνδυνο για άσθμα, αλλεργίες, αυτοάνοσα νοσήματα και παχυσαρκία.
Μία θεωρία είναι ότι τα Bifidobacterium (όπως το B. longum) διασπούν τα ολιγοσάκχαρα του μητρικού γάλακτος σε λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας (SCFAs), τα οποία βοηθούν στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος. Στις δυτικές κοινωνίες, προσθέτει ο Leach, «δεν εκτιθέμεθα πια σε θανατηφόρα βακτήρια. Τα προβλήματα υγείας που βλέπουμε έχουν περισσότερο να κάνουν με μια υπερδραστήρια ανοσολογική απόκριση».
Τα Bifidobacterium κάνουν επίσης το έντερο των νεογνών λιγότερο φιλόξενο για επιβλαβή μικρόβια, καταναλώνοντας το οξυγόνο και μειώνοντας το pH. «Αυτό περιορίζει την ανάπτυξη πιθανώς επιβλαβών βακτηρίων», λέει ο Leach. Παρόλα αυτά, οι ερευνητές προειδοποιούν να μην καταλήγουμε σε απλοϊκά συμπεράσματα. «Ίσως είναι πιο περίπλοκο από το “η καισαρική είναι χειρότερη και ο φυσιολογικός τοκετός καλύτερος”», λέει ο Field.
Ποια παράξενη αντίδραση μπορεί να προκαλέσει στο σώμα μας το κλάμα ενός μωρού – Τι αποκάλυψε μελέτη
Με λίγα λόγια: τα πρώτα μικρόβια –συμπεριλαμβανομένων αυτών των πρώτων «κακών στο πρόσωπο»– μπορεί να επηρεάσουν την υγεία ενός μωρού για χρόνια.
Πηγές: BBC, ScienceDirect, BMJ Journals, SageJournals, Nature Scientific Reports, Nature Medicine