Κάποιες φορές, όσο πιο πολύ προσπαθούμε να νιώσουμε ευτυχισμένοι, τόσο περισσότερο αυτή μας ξεγλιστρά — και η σύγχρονη ζωή κάνει αυτό το κυνήγι ακόμη πιο εξαντλητικό. Ένας ψυχολόγος λέει ότι υπάρχει μια απλή αλλαγή νοοτροπίας που μπορεί να μας βοηθήσει να νιώθουμε πιο ευτυχισμένοι κάθε μέρα, χωρίς να πιέζουμε τον εαυτό μας να βλέπουμε τα πάντα θετικά.
Τι είναι αυτό που υπονομεύει την ευτυχία μας – Το κάνουμε οι περισσότεροι
Γιατί το κυνήγι της ευτυχίας μπορεί να μας απομακρύνει από αυτήν
Όσο πιο έντονα κυνηγάμε την ευτυχία, τόσο περισσότερο φαίνεται να μας ξεγλιστρά. Τόσο η κλινική εμπειρία όσο και η εμπειρική έρευνα συμφωνούν ότι «όσο περισσότερο επικεντρωνόμαστε στην ευτυχία, τόσο πιο άπιαστη γίνεται» και όταν ένα μυαλό μετρά συνεχώς τη δική του χαρά, μπορεί σταδιακά να χάσει την ικανότητα να τη βιώσει. Κι όμως, η απόσταση από αυτό το κυνηγητό είναι πιο δύσκολη από ποτέ – διαρκώς βελτιστοποιούμε συνήθειες, καταγράφουμε τη διάθεσή μας, παρακολουθούμε τον ύπνο μας και δεχόμαστε αδιάκοπες συμβουλές για το πώς να γίνουμε «καλύτεροι».
Η ευτυχία έχει μετατραπεί σε βιομηχανία – και συχνά, σε βάρος. Μέσα σε αυτό το τοπίο, η πρόσφατη εργασία του ψυχολόγου Ole Höffken στο Journal of Happiness Studies προσφέρει μια αναπάντεχη οπτική. Υποστηρίζει ότι «η ευτυχία δεν είναι μια τελική κατάσταση που πρέπει να κατακτηθεί, αλλά μια εξελικτική διεργασία που πρέπει να κατανοηθεί». Μέσα από το πρίσμα της εξέλιξης, η ευτυχία είναι μια εύθραυστη ισορροπία συναισθηματικών καταστάσεων, καθεμία από τις οποίες εξυπηρετεί έναν σκοπό – πράγμα που σημαίνει ότι η «πιο ευτυχισμένη» εκδοχή του εαυτού μας μπορεί απλώς να είναι αυτή της οποίας η εσωτερική οικολογία λειτουργεί όπως την προόρισε η εξέλιξη.
Γιατί κάποιοι δυσκολεύονται να νιώσουν ευτυχείς
Κάποιοι δυσκολεύονται να νιώσουν ευτυχία, όχι επειδή δεν έχουν καλές στιγμές, αλλά επειδή ορισμένα εσωτερικά μοτίβα γίνονται εμπόδιο. Σύμφωνα με εργασία του 2024 με τίτλο «Anhedonia in Youth and the Role of Internet-Related Behavior: A Systematic Review», οι νέοι που δυσκολεύονται να νιώσουν ευχαρίστηση σε κοινωνικές καταστάσεις είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν προβληματική ή εθιστική χρήση του διαδικτύου. Η εργασία δείχνει επίσης ότι η μοναξιά παίζει βασικό ρόλο, καθώς συνδέει την κοινωνική ανηδονία με δυσκολίες στη λειτουργία στις πραγματικές κοινωνικές επαφές.
Άλλη έρευνα δείχνει ότι η υπερβολική επιθυμία για ευτυχία μπορεί στην πραγματικότητα να φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα και να μειώσει τη διάθεση. Άλλοι έχουν την πεποίθηση ότι η ευτυχία είναι επικίνδυνη ή «πολύ καλή για να διαρκέσει», κάτι που μειώνει την συναισθηματική τους διαθεσιμότητα. Υπάρχει επίσης και ο «φόβος της ευτυχίας», όπου κάποιος αποφεύγει τη χαρά για να προλάβει την απογοήτευση. Σε βιολογικό επίπεδο, διαταραχές στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου μπορούν να κάνουν την ευχαρίστηση πιο δύσκολη στην εμπειρία της. Μαζί, αυτοί οι παράγοντες δημιουργούν ένα μοτίβο όπου η ευτυχία μοιάζει απόμακρη, ακόμα κι όταν η ζωή φαίνεται εντάξει.
Η ευτυχία δεν είναι ίδια με το να νιώθει κάποιος καλά συνέχςια
Ο Höffken γράφει ότι η ευτυχία είναι «μια συγκεκριμένη ευνοϊκή ισορροπία ανάμεσα σε ορισμένα θετικά και ορισμένα αρνητικά συναισθήματα», σύμφωνα με το Forbes. Άρα δεν είναι διαρκής ευχαρίστηση ή απουσία πόνου, αλλά μια μεταβαλλόμενη αναλογία συναισθημάτων. Αυτή η οπτική αποκαθιστά το βάθος ενός συναισθήματος που ο πολιτισμός μας έχει απλοποιήσει σε μόνιμη ευχαρίστηση και αναδεικνύει μορφές ευτυχίας που εμφανίζονται μόνο όταν αναμειγνύονται με ορισμένα αρνητικά συναισθήματα.
Πόσα χρήματα μπορούν να φέρουν την ευτυχία; Έρευνες μπορεί να δίνουν την απάντηση
Το πένθος το δείχνει καθαρά: κάποιος μπορεί να είναι λυπημένος για μια απώλεια, αλλά να είναι ταυτόχρονα ευτυχισμένος αν αυτή η θλίψη υπάρχει μέσα σε νόημα και σύνδεση. Το ίδιο ισχύει και για τη νοσταλγία — χαρά αναμεμειγμένη με απώλεια — όπως και για την υπερηφάνεια της ολοκλήρωσης ενός δύσκολου έργου, αναμεμειγμένη με εξάντληση. Αυτές οι «αμφίθυμες συναισθηματικές καταστάσεις», όπως τις αποκαλεί ο Höffken, δείχνουν ότι η ευτυχία προκύπτει από την ενσωμάτωση των συναισθημάτων, όχι από τον εξαγνισμό τους.
Η ευτυχία είναι η διαδικασία, όχι ο στόχος
Όπως όλα στον εσωτερικό μας κόσμο, έτσι και η ευτυχία έχει εξελικτικές ρίζες. Ο Höffken εξηγεί ότι τα θετικά συναισθήματα διευρύνουν την αντίληψή μας και ενισχύουν την εξερεύνηση, τη συνεργασία και τη δημιουργικότητα – χαρακτηριστικά που βοήθησαν τους ανθρώπους να προσαρμοστούν. Τα αρνητικά συναισθήματα είναι πιο οξυμένα και βοηθούν στην άμεση επιβίωση. Τα προβλήματα ξεκινούν όταν επικρατεί η μία πλευρά.
Ο σύγχρονος πολιτισμός μάς ενθαρρύνει να καταπιέζουμε τα αρνητικά συναισθήματα, αντιμετωπίζοντάς τα ως λάθη. Όμως, σύμφωνα με τον Höffken, η απομάκρυνση της δυσφορίας θα δημιουργούσε τις συνθήκες μέσα στις οποίες είμαστε λιγότερο ευτυχισμένοι. Μια ζωή γεμάτη μόνο ευχαρίστηση θα ήταν ασταθής – γι’ αυτό και υποστηρίζει την ισορροπία: ένα συναισθηματικό σύστημα όπου η χαρά και ο πόνος μπορούν να συνυπάρχουν, χωρίς το ένα να διαγράφει το άλλο.
Το εμπόδιο στην ευτυχία
Η διατήρηση αυτής της ισορροπίας είναι πιο δύσκολη σήμερα. Το ανθρώπινο μυαλό εξελίχθηκε για μικρές ομάδες και σπάνιους πόρους – όχι για συνεχή διέγερση και αφθονία. Ο Höffken αποκαλεί αυτό το φαινόμενο «εξελικτική αναντιστοιχία». H βιολογία μας είναι αρχαία, αλλά ο κόσμος μας έχει αλλάξει με «αφύσικη» ταχύτητα. Δείχνει τα υπερφυσικά ερεθίσματα – υπερβολικές ανταμοιβές που καταλαμβάνουν τον εγκέφαλο – ως την κύρια πηγή «εξουθένωσης της ευτυχίας».
Ένα άγριο φρούτο κάποτε φαινόταν σπάνιο – σήμερα η επεξεργασμένη ζάχαρη είναι παντού. Ένα μικρό νεύμα αποδοχής κάποτε σήμαινε ασφάλεια – σήμερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στέλνουν εκατοντάδες τέτοια σήματα μέσα σε ένα λεπτό. Αυτές οι παραμορφώσεις δημιουργούν εθισμό, ωθώντας μας να αναζητούμε μεγαλύτερη ένταση για την ίδια ικανοποίηση. Το ίδιο μοτίβο ισχύει και για το κοινωνικό κύρος και την κατανάλωση: κάποτε σχετίζονταν με την επιβίωση, τώρα συνδέονται με ατέρμονες συγκρίσεις.
Το ειρωνικό είναι ότι οι ανάγκες που είναι πιο ουσιαστικές για τη συναισθηματική ισορροπία – το ανήκειν, η συνεργασία και ο σκοπός – αποδυναμώνονται από αυτήν την υπερδιέγερση. Όπως γράφει ο Höffken, η σύγχρονη ζωή μας έχει «αποξενώσει από τις εξελικτικά διαμορφωμένες ανάγκες μας για ανήκειν και συνεργασία».
Η ευτυχία είναι πυξίδα εξελικτική (και όχι χάρτης)
Βλέποντας την ευτυχία μέσα από την εξέλιξη, αποκτούμε αυτό που ο Höffken αποκαλεί πυξίδα – όχι χάρτη. Η πυξίδα δείχνει προς σταθερή διέγερση, πραγματική σύνδεση και συναισθηματική ισορροπία – αλλά αφήνει χώρο για επιλογή. Το να την ακολουθούμε σημαίνει να αναγνωρίζουμε πότε ο κόσμος μας κατακλύζει τα συστήματα που είναι φτιαγμένα για μέτρο. Μπορεί να σημαίνει αντίσταση στα υπερφυσικά ερεθίσματα, όπως το αδιάκοπο σκρολάρισμα, και επιλογή πιο αργών ικανοποιήσεων που μπορεί να επεξεργαστεί ο νους.
8 σημάδια ότι είστε πιο ευτυχισμένοι από το 90% των ανθρώπων, κι ας μην το πιστεύετε
Μπορεί να σημαίνει την εκτίμηση της συνεργασίας σε μια ατομικιστική κοινωνία και την ενίσχυση σχέσεων που δεν βασίζονται στην απόδοση. Συνολικά, το έργο του Höffken προτείνει να ξανασκεφτούμε τι είναι η ευτυχία. Κι αυτό απαιτεί να αποδεχτούμε ότι η βιολογία μας δεν σχεδιάστηκε για διαρκή ευδαιμονία – και να διαμορφώσουμε το περιβάλλον μας σύμφωνα με αυτό για το οποίο όντως σχεδιάστηκε.
Πηγές: Forbes, PMC, Springer Nature Link, PMC, MDPI