Έχετε νιώσει ποτέ μετά από μια συζήτηση εξαντλημένοι, μπερδεμένοι ή υπόλογοι – ενώ ξέρετε ότι δεν ήσασταν; Μπορεί να μιλούσατε με έναν ναρκισσιστή – κάποιον που είναι ικανός να διαστρεβλώνει τα λόγια σας, να μεταθέτει τις ευθύνες και να μετατρέπει κάθε συζήτηση σε παιχνίδι εξουσίας.
Τα 9 σημάδια που μπορεί να δείχνουν ότι κάποιος είναι ναρκισσιστής, σύμφωνα με το Cleveland
Πώς να διαχειριστείτε τις συζητήσεις με ναρκισσιστές
Οι ναρκισσιστές συχνά καθοδηγούνται από το αίσθημα ανωτερότητας, τη σημασία του εαυτού τους και την ανάγκη να νιώθουν ανώτεροι – κάνοντας την επικοινωνία μαζί τους απογοητευτική και εξαντλητική. Αυτό που ξεκινά σαν μια απλή συζήτηση μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε έναν καβγά που δεν περιμένατε. Η κατανόηση των μοτίβων επικοινωνίας που είναι συνηθισμένα στη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να σας βοηθήσει να προστατεύσετε την ψυχική σας υγεία.
«Το ένα εξαιρετικό πράγμα με τους ναρκισσιστές είναι ότι είναι ιδιαίτερα προβλέψιμοι», λέει σύμφωνα με το Time η Carrie Ann Cleveland, θεραπεύτρια γάμου και οικογένειας που ειδικεύεται στην κακοποίηση από ναρκισσιστές. «Μόλις καταφέρετε να δείτε πίσω από τη μάσκα, μπορείτε εύκολα να προβλέψετε τι πρόκειται να πουν και τι θα τους πυροδοτήσει».
Αυτή η επίγνωση σας επιτρέπει να προετοιμαστείτε και να παραμείνετε ψύχραιμοι. «Όλοι αυτοί οι τύποι επικοινωνίας έχουν σχεδιαστεί για να προκαλέσουν αντίδραση σε εσάς», λέει η ειδικός. Η ψυχραιμία είναι απαραίτητη. «Δεν θέλετε ποτέ να δικαιολογηθείτε, να τσακωθείτε, να υπερασπιστείτε ή να εξηγήσετε με έναν ναρκισσιστή, γιατί τότε απλώς παγιδεύεστε σε αυτόν τον φαύλο κύκλο». Με αυτό κατά νου, ιδού τι λένε οι ειδικοί ότι μπορείτε να περιμένετε – και πώς να παραμείνετε σταθεροί – όταν μιλάτε με έναν ναρκισσιστή.
Πόσο δύσκολο είναι να καταλάβει κανείς αν κάποιος έχει ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά;
Σύμφωνα με μελέτη του 2023 με τίτλο «Predicting narcissistic personality traits from brain and psychological features: A supervised machine learning approach», οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου μπορούσαν να προβλέψουν με ακρίβεια ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά. Διαπίστωσαν επίσης ότι τόσο τα φυσιολογικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας όπως η ανοιχτότητα και η ευγένεια, όσο και πιο προβληματικά όπως ο μακιαβελισμός ή η ανασφάλεια, συνέβαλλαν στην πρόβλεψη των ναρκισσιστικών τάσεων.
Η κατανόηση του αν κάποιος έχει ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά μπορεί να είναι αρκετά δύσκολη. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι ο ναρκισσισμός εκδηλώνεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους – από κραυγαλέα αυτοπεποίθηση έως προσωπικές και κρυφές ευαισθησίες. Δεν είναι πάντα προφανής, και τα άτομα με αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να μοιάζουν γοητευτικά ή σίγουρα για τον εαυτό τους. Ο ναρκισσισμός υπάρχει σε ένα φάσμα και μόνο εκπαιδευμένοι επαγγελματίες με αξιόπιστα εργαλεία μπορούν πραγματικά να τον εντοπίσουν.
Γιατί είναι δύσκολο να εντοπιστεί:
- Διαφορετικά πρόσωπα: Κάποιοι είναι φανερά μεγαλόπνοοι, άλλοι είναι ευάλωτοι ή αποτραβηγμένοι.
- Όρια στη μέτρηση: Τεστ όπως το Narcissistic Personality Inventory (NPI) δεν αποτυπώνουν όλη την εικόνα.
- Ρίζες στην παιδική ηλικία: Υπερπροστατευτικοί ή υπερβολικά θαυμαστικοί γονείς μπορεί να ενισχύσουν ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά.
- Κρυμμένα μοτίβα: Μελέτες εγκεφάλου και προσωπικότητας δείχνουν διαφορές που δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν.
- Αυταπάτη: Οι ναρκισσιστές συχνά βλέπουν τον εαυτό τους διαφορετικά απ’ ό,τι οι άλλοι.
Ακρωνύμιο DARVO και ναρκισσισμός
Όταν άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας νιώθουν ότι απειλούνται, συχνά χρησιμοποιούν μια τακτική χειραγώγησης που λέγεται DARVO, η οποία σημαίνει deny (άρνηση), attack (επίθεση) και reverse victim and offender (αντιστροφή θύματος και θύτη). «Είναι το μεγαλύτερο red flag που πρέπει να προσέξετε όταν μιλάτε με έναν ναρκισσιστή», λέει ο Αμερικανός ψυχίατρος και συγγραφέας, David Hawkins.
1. Άρνηση (D: Denial)
Το πρώτο βήμα στη διαδικασία DARVO είναι η άρνηση. Τα άτομα με ναρκισσισμό τείνουν να «υπερασπίζονται σθεναρά τον εαυτό τους απέναντι σε κάθε κατηγορία ή κριτική», λέει ο Hawkins. «Αρνούνται οποιαδήποτε κακή συμπεριφορά και απορρίπτουν τις κατηγορίες ως ψευδείς». Μπορεί να σας πουν, για παράδειγμα, «είστε γελοίοι» ή ότι «υπερβάλλετε». Θα αρνηθούν ξεκάθαρα συμπεριφορές και γεγονότα που ξέρετε ότι συνέβησαν – ξαναγράφοντας την ιστορία και επιμένοντας ότι τα θυμάστε λάθος.
2. Επίθεση (A: Attack)
Στη συνέχεια, άτομα με ναρκισσισμό συχνά περνούν στη φάση της επίθεσης, χτυπώντας την προσωπικότητα και την αξιοπιστία του αγαπημένου τους προσώπου. Είναι σύνηθες να ακούσετε φράσεις όπως «Είσαι τρελός. Έχεις φάει κόλλημα. Πάντα εσύ ξεκινάς τους καβγάδες», λέει η λέει η Cleveland. Ο ναρκισσιστής μπορεί να φέρει στο φως παλιά λάθη για να δυσφημήσει το άτομο που τον καλεί σε λογοδοσία ή να στοχεύσει γνωστές του ανασφάλειες.
4 τύποι ναρκισσιστικής προσωπικότητας και πώς να τους αναγνωρίσετε – Νέα μελέτη
3. Αντιστροφή θύματος και θύτη (RVO: Reverse Victim and Offender)
Το τελευταίο στάδιο του μοτίβου DARVO περιλαμβάνει την αντιστροφή των ρόλων – ο ναρκισσιστής παρουσιάζει τον εαυτό του ως θύμα. Προκειμένου να προκαλέσει συμπάθεια και να αποσπάσει την προσοχή από τη δική του συμπεριφορά, ισχυρίζεται ότι εκείνος είναι αυτός που δέχεται άδικη μεταχείριση. Για παράδειγμα, όπως λέει η Cleveland, μπορεί να πει κάτι σαν «Δεν μπορώ να πιστέψω ότι μου φέρεσαι έτσι μετά από όλα όσα έχω κάνει για σένα».
«Παρουσιάζουν τον εαυτό τους ως αυτόν που αδικείται, οπότε εσείς είστε αυτός που επιτίθεται», λέει. «Πηδάτε από το ένα σημείο στο άλλο προσπαθώντας να αμυνθείτε απέναντι σε ψευδείς κατηγορίες», κάτι που σας αποσπά από το να καλέσετε τον ναρκισσιστή να λογοδοτήσει για τη συμπεριφορά που προκάλεσε την αρχική σύγκρουση.
Άλλες συνηθισμένες τακτικές
Όταν οι ειδικοί στην ψυχική υγεία συνεργάζονται με φίλους και μέλη οικογενειών ναρκισσιστών, τους μαθαίνουν πώς να αναγνωρίζουν μια ποικιλία τακτικών χειραγώγησης. Ιδού τι πρέπει να γνωρίζετε για κάποιες από τις πιο συχνές:
4. Υποτίμηση
Αυτή η τακτική επιτρέπει στους ναρκισσιστές να υποβαθμίζουν τη ζημιά που προκαλούν. «Είναι συνήθως από τις πρώτες τακτικές που εμφανίζονται», λέει η Cleveland. «Παρουσιάζουν τα προσβλητικά ή πληγωτικά λόγια και τις συμπεριφορές τους ως “τίποτα σοβαρό”, μειώνοντας έτσι τα συναισθήματά σας». Μπορεί να ακούσετε φράσεις όπως «είσαι πολύ ευαίσθητη», «υπερβάλλεις πάλι» ή «το σκέφτεσαι πολύ». Ο στόχος, εξηγεί, είναι να σας κάνουν να αμφισβητήσετε τα συναισθήματά σας. Με την υποβάθμιση ενός ζητήματος, «εκπαιδεύουν διακριτικά τους άλλους να πιστεύουν ότι δεν είναι τόσο σοβαρό όσο το αντιλαμβάνεστε», προσθέτει η Cleveland. Αν «δεν είναι κάτι σημαντικό», τότε δεν χρειάζεται ούτε να απολογηθούν ούτε να αλλάξουν.
5. Αποπροσανατολισμός
Όταν αντιμετωπίζονται με κάποια κατηγορία, οι ναρκισσιστές μετατοπίζουν συχνά την ευθύνη αλλού για να αποφύγουν να λογοδοτήσουν. Για παράδειγμα, αν τους επισημάνετε ένα λάθος σε μια αναφορά, μπορεί να απαντήσουν με το να πουν «εσύ δεν είσαι αυτός που την περασμένη εβδομάδα δεν έστειλες εκείνο το μέιλ στην ώρα του;». «Ντρέπονται τόσο πολύ σχετικά με την απόκρυψη οποιουδήποτε “συνηθισμένου” χαρακτηριστικού – ακόμα και ελαττώματα που όλοι έχουμε – που κάθε είδους αντιπαράθεση τους προκαλεί άγχος και φόβο», λέει η J.J. Kelly, κλινική ψυχολόγος και συγγραφέας. «Δεν πιστεύουν καν αυτά που λένε – απλώς πρέπει να μετατοπίσουν την ευθύνη και να τη ρίξουν σε άλλους».
6. Προσποιητή σύγχυση
Μερικές φορές οι ναρκισσιστές προσποιούνται ότι δεν σας καταλαβαίνουν. «Οι ναρκισσιστές χρησιμοποιούν προσποιητή σύγχυση για να αποφύγουν την ευθύνη», λέει η Cleveland. Μπορεί να ζητούν επανειλημμένα διευκρινίσεις, να απαιτούν περιττά αποδεικτικά ή να απαντούν με ασάφειες του τύπου «θα το σκεφτώ», «δεν θυμάμαι να συμφώνησα σε αυτό», ή «γιατί δεν μου το είπες;». «Είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο γιατί καθυστερεί την πρόοδο», προσθέτει. Ο στόχος είναι να σας απογοητεύσουν μέχρι να τα παρατήσετε. «Σκοπός είναι να σας αποσταθεροποιήσουν συναισθηματικά ώστε να χάσετε την ψυχραιμία σας».
7. Επίθεση με γοητεία
Κάποιοι ναρκισσιστές χειραγωγούν μέσω κολακείας και ζεστασιάς. «Αν κάποιος είναι υπερβολικά καλός, μπορεί να είναι σημάδι ότι είναι προσποιητό», λέει η Kelly. Δεν αντέχουν την ιδέα να μην τους συμπαθούν, οπότε χρησιμοποιούν τη γοητεία για να ελέγξουν τους άλλους. «Σας κάνει να θέλετε να είστε γενναιόδωροι μαζί τους» και να παραβλέψετε κακή συμπεριφορά, εξηγεί. Φανταστείτε έναν γοητευτικό ναρκισσιστή που σας δυσφημεί στους κοινούς σας φίλους – η γοητεία του κερδίζει τον κόσμο. «Κερδίζουν τους ανθρώπους με επιθέσεις γοητείας», λέει η Kelly. «Έτσι, όταν κάποιος τους φέρνει αντιμέτωπους με την πραγματικότητα και την ευθύνη, έχουν δημιουργήσει ήδη ένα “στρατόπεδο” υποστήριξης».
8. Προβολή
Η προβολή σημαίνει ότι σας κατηγορούν για πράγματα για τα οποία είναι ένοχοι οι ίδιοι – ψέματα, απιστία, έλεγχο. «Αν έχουν εξωσυζυγική σχέση, μπορεί να σας κατηγορήσουν ότι είστε εσείς άπιστοι», λέει η Cleveland. «Έτσι απομακρύνουν τις υποψίες από τον εαυτό τους και θολώνουν τα νερά, ώστε να βρεθείτε εσείς σε αμυντική θέση».
6 φράσεις-παγίδες που χρησιμοποιούν οι ναρκισσιστές για να σας ελέγξουν
9. Ειρωνεία μεταμφιεσμένη σε χιούμορ
Οι ναρκισσιστές συχνά κρύβουν τις προσβολές πίσω από «αστεία». Μπορεί να πουν κάτι σαν «Ουάου! Θέλει πολύ αυτοπεποίθηση για να φορέσεις τέτοιο ρούχο!» ή «Μη ζορίζεσαι – μπορεί να χρειαστεί να δουλέψεις». Όταν τους αντιμετωπίζετε, θα ισχυριστούν ότι απλώς αστειεύονταν. «Είναι ένας τρόπος να επιτίθενται, να υποτιμούν ή να σας μειώνουν, ενώ ταυτόχρονα προστατεύονται από την ευθύνη», λέει η Cleveland. Με τον καιρό, αυτά τα «αστεία» φθείρουν την αυτοπεποίθησή σας και τους κρατούν σε θέση ελέγχου.
Πηγές: Time, PMC, PMC, BMC Borderline Personality Disorder and Emotion Dysregulation, Frontiers, University of California Press, University of Plymouth Pearl