Ενώ κάποτε ήταν βασικό τρόφιμο σε πολλούς πολιτισμούς, ο καρπός του Δία επανέρχεται στο προσκήνιο χάρη στα πλούσια θρεπτικά του συστατικά, τα ισχυρά αντιοξειδωτικά του και — αρκεί να προετοιμαστεί σωστά για να απομακρυνθεί η φυσική τους πικράδα. Σήμερα, η έρευνα δείχνει ότι ο καρπός, καθώς και το έλαιό του μπορεί να υποστηρίξει την καρδιαγγειακή υγεία, την πέψη και την υγεία του δέρματος. Ποιος είναι;
Ποιος είναι ο καρπός του Δία και ποια τα οφέλη του για την υγεία
Ο καρπός του Δία καταναλώνεται με ασφάλεια εδώ και χιλιάδες χρόνια, αν και πλέον είναι λιγότερο διαδεδομένος στη συνήθη διατροφή μας. Κάποτε ήταν βασικό τρόφιμο σε πολλούς πολιτισμούς, καθώς περιέχει ωφέλιμες ενώσεις όπως ακόρεστα λιπαρά οξέα, αντιοξειδωτικά και πολυφαινόλες, αλλά περιέχει και ταννίνες — πικρές φυτικές ενώσεις που σε μεγάλες ποσότητες ενδέχεται να επηρεάσουν την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών και να προκαλέσουν βλάβες στο ήπαρ ή τα νεφρά.
Ευτυχώς, οι παραδοσιακές μέθοδοι προετοιμασίας, όπως το μούλιασμα ή το βράσιμο, απομακρύνουν τις περισσότερες ταννίνες, καθιστώντας τον γενικά ασφαλές για κατανάλωση. Η σύγχρονη έρευνα αναδεικνύει και τις πιθανές ωφέλειες του έλαιού του, χάρη στη μοναδική σύνθεσή του με ελαϊκό και λινελαϊκό οξύ, βιταμίνη Ε και φυτοστερόλες. Παρότι οι κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους είναι ακόμη περιορισμένες, τα πρώιμα ευρήματα δείχνουν ότι η χρήση του ελαίου μπορεί να γίνει μια πολύτιμη φυσική θεραπευτική επιλογή τόσο για τη διατροφή όσο και για την περιποίηση του δέρματος.
Ιατρικές χρήσεις του ελαίου βελανιδιού (τοπικά και από το στόμα)
Σύμφωνα με δημοσίευση του 2018 με τίτλο «Antioxidant activity, tocopherols and polyphenols of acorn oil obtained from Quercus species grown in Algeria», οι συγγραφείς διερεύνησαν τόσο τις υδρόφιλες όσο και τις λιπόφιλες φαινολικές ενώσεις, τις χρωστικές και τα αντιοξειδωτικά σε υλικά που προέρχονται από βελανίδια, αξιολογώντας το περιεχόμενο και την ποιότητά τους. Η μελέτη χαρακτήρισε αυτά τα βιοδραστικά συστατικά με σκοπό την αξιολόγηση των αντιοξειδωτικών ιδιοτήτων και του προφίλ σύνθεσης του βελανιδιού.
Το έλαιο βελανιδιού προσελκύει το ενδιαφέρον της σύγχρονης έρευνας για τις θεραπευτικές και υγειονομικές του ιδιότητες, τόσο όταν λαμβάνεται από το στόμα όσο και όταν εφαρμόζεται τοπικά. Ακριβώς επειδή είναι πλούσιο σε ακόρεστα λιπαρά οξέα, αντιοξειδωτικά και πολυφαινόλες, υπόσχεται πολλά για την καρδιαγγειακή υγεία, την περιποίηση του δέρματος και την παραδοσιακή θεραπευτική χρήση.
Παρότι οι κλινικές μελέτες σε ανθρώπους είναι ακόμη περιορισμένες, τα εργαστηριακά αποτελέσματα και οι επισκοπήσεις αναδεικνύουν αρκετές βασικές δράσεις:
- Από του στόματος χρήση: υποστηρίζει την υγεία της καρδιάς, ενδέχεται να μειώνει τον κίνδυνο διαβήτη και καρκίνου, και χρησιμοποιείται παραδοσιακά για τη διάρροια και την επούλωση πληγών.
- Τοπική χρήση: βελτιώνει την ενυδάτωση του δέρματος, μειώνει τη φλεγμονή και μπορεί να βοηθήσει σε παθήσεις όπως το έκζεμα.
- Σύνθεση: υψηλή περιεκτικότητα σε ελαϊκό και λινελαϊκό οξύ, τοκοφερόλες (βιταμίνη Ε) και φυτοστερόλες που προστατεύουν από την οξειδωτική βλάβη.
Διατροφική αξία
Αν και το ακριβές διατροφικό προφίλ εξαρτάται από το είδος του βελανιδιού, όλα είναι πλούσια σε βασικά θρεπτικά συστατικά. Επιπλέον, αυτοί οι καρποί έχουν λίγες θερμίδες. Οι περισσότερες από τις θερμίδες τους προέρχονται από υγιεινά ακόρεστα λιπαρά.
Μία μερίδα αποξηραμένων βελανιδιών βάρους 28 γραμμαρίων περιέχει τα εξής θρεπτικά συστατικά:
- Θερμίδες: 144
- Πρωτεΐνη: 2 γραμμάρια
- Λίπος: 9 γραμμάρια
- Υδατάνθρακες: 15 γραμμάρια
- Μαγγάνιο: 17% της ΣΗΠ
- Κάλιο: 4% της ΣΗΠ
- Βιταμίνη B6: 12% της ΣΗΠ
- Φυλλικό οξύ: 8% της ΣΗΠ
Οι επιστήμονες έχουν επίσης εντοπίσει πολλά ωφέλιμα φυτικά συστατικά στα βελανίδια, όπως κατεχίνες, ρεσβερατρόλη, κερκετίνη και γαλλικό οξύ — ισχυρά αντιοξειδωτικά που μπορούν να προστατεύσουν τα κύτταρά σας από βλάβες. Αυτά τα αντιοξειδωτικά συνδέονται με πολυάριθμα οφέλη για την υγεία, όπως η μείωση του κινδύνου για καρδιακές παθήσεις, καρκίνο και διαβήτη.
Πιθανά οφέλη των βελανιδιών
Τα βελανίδια μπορεί να προσφέρουν αρκετά οφέλη για την υγεία, αρκεί να έχουν προετοιμαστεί σωστά και να μην καταναλωθούν ωμά.
Ο καλύτερος ξηρός καρπός για τη μείωση της φλεγμονής – Είναι νόστιμος και θρεπτικός
1. Μπορεί να βελτιώσουν την υγεία του εντέρου
Τα βακτήρια του εντέρου παίζουν καθοριστικό ρόλο στη συνολική υγεία σας. Η ανισορροπία αυτών των βακτηρίων έχει συνδεθεί με την παχυσαρκία, τον διαβήτη και τις παθήσεις του εντέρου. Τα βελανίδια αποτελούν εξαιρετική πηγή φυτικών ινών, οι οποίες θρέφουν τα ευεργετικά βακτήρια του εντέρου. Επιπλέον, τα βελανίδια χρησιμοποιούνται εδώ και καιρό ως φυτικό φάρμακο για την ανακούφιση από στομαχικό πόνο, φούσκωμα, ναυτία, διάρροια και άλλες κοινές πεπτικές ενοχλήσεις.
Σε μελέτη διάρκειας 2 μηνών με 23 ενήλικες που είχαν επίμονη δυσπεψία, εκείνοι που έλαβαν 100 mg εκχυλίσματος βελανιδιού για 10 ημέρες είχαν λιγότερο στομαχικό πόνο από αυτούς που πήραν κάψουλα με άμυλο, όταν αξιολογήθηκαν ξανά δύο μήνες αργότερα. Ωστόσο, η μελέτη αυτή χρησιμοποίησε ένα ιδιαίτερα συμπυκνωμένο εκχύλισμα. Δεν είναι γνωστό αν τα ολόκληρα βελανίδια έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Χρειάζεται περισσότερη έρευνα για τις πεπτικές τους ιδιότητες.
2. Πλούσια σε αντιοξειδωτικά
Τα αντιοξειδωτικά είναι ενώσεις που προστατεύουν τα κύτταρα από βλάβες που προκαλούνται από δυνητικά επιβλαβή μόρια που ονομάζονται ελεύθερες ρίζες. Τα βελανίδια είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά όπως οι βιταμίνες A και E, καθώς και σε πολλές άλλες φυτικές ενώσεις. Μελέτη σε ζώα παρατήρησε ότι το εκχύλισμα βελανιδιού, πλούσιο σε αντιοξειδωτικά, μείωσε το οξειδωτικό στρες σε αρουραίους με αναπαραγωγική βλάβη. Παρ’ όλα αυτά, χρειάζονται μελέτες σε ανθρώπους για να επιβεβαιωθούν οι αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις επιδράσεις των βελανιδιών και των εκχυλισμάτων τους.
3. Είναι άφθονα στη φύση
Περισσότερα από 450 είδη βελανιδιάς παγκοσμίως παράγουν βελανίδια. Βρίσκονται κυρίως στο βόρειο ημισφαίριο. Από το φθινόπωρο έως τις αρχές της άνοιξης, μπορεί να δείτε εκατοντάδες — αν όχι χιλιάδες — ώριμα βελανίδια στο έδαφος κάτω από αυτά τα δέντρα. Αυτοί οι καρποί θεωρούνται ασφαλείς για συλλογή, αλλά πρέπει να αποφεύγονται τα σάπια. Επίσης, δεν πρέπει να συλλέγετε πράσινα, άγουρα βελανίδια. Αν τα συλλέξετε από τη φύση, τα βελανίδια μπορούν να αποτελέσουν μια δωρεάν, θρεπτική και βιώσιμη τοπική διατροφική επιλογή.
Πιθανά μειονεκτήματα
Αν και τα βελανίδια προσφέρουν πολλά οφέλη, έχουν και κάποια πιθανά μειονεκτήματα.
1. Τα ωμά μπορεί να είναι μη ασφαλή
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι ταννίνες στα ωμά βελανίδια λειτουργούν ως αντιθρεπτικά, καθώς μειώνουν την απορρόφηση ορισμένων θρεπτικών συστατικών. Παλαιότερες μελέτες έχουν συνδέσει τις ταννίνες με ορισμένους τύπους καρκίνου και ενδέχεται να προκαλέσουν βλάβη στο ήπαρ όταν καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες. Ωστόσο, πιο πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι οι ταννίνες μπορεί στην πραγματικότητα να έχουν αντικαρκινική δράση. Παρ’ όλα αυτά, δεν συνιστάται η κατανάλωση ωμών βελανιδιών.
Ορισμένοι αναφέρουν ναυτία και δυσκοιλιότητα από την κατανάλωση ωμών βελανιδιών, αν και αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί επιστημονικά. Επιπλέον, οι ταννίνες δίνουν στους καρπούς μια πικρή γεύση. Το βράσιμο ή το μούλιασμα των βελανιδιών μπορεί να απομακρύνει εύκολα τις ταννίνες. Αυτή η διαδικασία εξαλείφει την πικράδα και τα καθιστά ασφαλή προς κατανάλωση.
2. Μπορεί να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις
Τα βελανίδια είναι ξηροί καρποί δέντρου — μία από τις πιο κοινές αλλεργίες παγκοσμίως. Στην πραγματικότητα, μεταξύ 0,5% και 1% του πληθυσμού των ΗΠΑ είναι αλλεργικό σε έναν ή περισσότερους ξηρούς καρπούς δέντρων. Οι αλλεργικές αντιδράσεις στους ξηρούς καρπούς κυμαίνονται από ήπια φαγούρα, ερεθισμό στον λαιμό και υγρά μάτια έως αναφυλαξία — μια απειλητική για τη ζωή αντίδραση που μπορεί να προκαλέσει σοβαρή δυσκολία στην αναπνοή. Αν είστε αλλεργικοί σε άλλους ξηρούς καρπούς δέντρων, θα πρέπει να αποφεύγετε τα βελανίδια, εκτός αν σας τα έχει εγκρίνει ο γιατρός σας.
3. Μπορεί να είναι δύσκολα στην προετοιμασία
Η συλλογή και η προετοιμασία των βελανιδιών μπορεί να είναι χρονοβόρα. Αν και αφθονούν στη φύση, δεν πωλούνται εύκολα στα σούπερ μάρκετ. Καλύτερα να τα παραγγείλετε διαδικτυακά – μην τα συλλέξετε μόνοι σας αν τα δείτε. Πρέπει επίσης να αφαιρέσετε τις ταννίνες που περιέχουν, για να μειώσετε την πικράδα τους και να διασφαλίσετε ότι είναι ασφαλή για κατανάλωση. Αυτό μπορεί να γίνει με βράσιμο ή μούλιασμα. Αν και αυτή η διαδικασία είναι αρκετά απλή, μπορεί να φανεί κουραστική — ειδικά όταν άλλοι ξηροί καρποί είναι εύκολα διαθέσιμοι και πιο εύκολοι στην κατανάλωση.
Πώς να τα προετοιμάσετε
Τα ωμά βελανίδια περιέχουν υψηλές ποσότητες ταννινών — μια χημική ουσία που τα καθιστά πικρά και πιθανόν μη ασφαλή όταν καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες.
Ωστόσο, είναι δυνατόν να αφαιρεθούν οι ταννίνες με διάφορους τρόπους. Μία από αυτές τις μεθόδους είναι το βράσιμο. Οι συλλέκτες και οι καλλιεργητές συχνά προτείνουν τα εξής βήματα:
- Αναζητήστε πλήρως ώριμα, καφέ βελανίδια με το καπάκι τους ακόμη προσαρτημένο. Αποφύγετε τα πράσινα, άγουρα βελανίδια, καθώς περιέχουν περισσότερες ταννίνες.
- Ξεπλύνετε καλά τα βελανίδια για να αφαιρέσετε ρύπους όπως χώμα και μικρά έντομα. Στη συνέχεια, απορρίψτε όσα είναι σάπια.
- Αφαιρέστε το σκληρό κέλυφος με τη βοήθεια σπαστήρα ξηρών καρπών.
- Βράστε τα ωμά βελανίδια σε μια κατσαρόλα για 5 λεπτά ή μέχρι το νερό να γίνει σκούρο καφέ. Σουρώστε τους καρπούς με ένα σουρωτήρι και πετάξτε το σκούρο νερό.
- Επαναλάβετε αυτό το βήμα μέχρι το νερό να βράζει καθαρό.
Αφού απομακρυνθούν οι ταννίνες, οι καρποί θεωρούνται ασφαλείς για κατανάλωση. Μπορείτε να τους ψήσετε στον φούρνο στους 190°C για 15–20 λεπτά για ένα γρήγορο και θρεπτικό σνακ. Για να ικανοποιήσετε τη γλυκιά σας διάθεση, δοκιμάστε να τους ψήσετε με μέλι ή να τους πασπαλίσετε με κανέλα και ζάχαρη μετά το ψήσιμο. Τα αποξηραμένα βελανίδια μπορούν επίσης να αλεστούν και να γίνουν αλεύρι για χρήση σε ψωμιά και γλυκίσματα.
Πηγές: Healthline, MDPI, WILEY Online Library, ScienceDirect, ResearchGate, ResearchGate, ResearchGate, MDPI, ScienceDirec