Οι καθημερινές μικρές διαταραχές στη μνήμη μπορεί να μας ανησυχήσουν, αλλά ειδικοί εξηγούν ότι συχνά οφείλονται σε στρες, άγχος ή ακόμα και περισπάσεις – όχι απαραίτητα σε γνωστική έκπτωση. Ποια είναι τα 7 ύπουλα σημάδια που σχετίζονται με τη γνωστική έκπτωση και πιθανώς και με τον πρόδρομο της άνοιας;
Άνοια: Πώς ο ύπνος δείχνει αν κινδυνεύουμε 10 χρόνια πριν τη διάγνωση, σύμφωνα με μελέτη
Πώς να ξεχωρίζετε τη γνωστική έκπτωση – Ποια είναι τα 7 ύπουλα συμπτώματα
Μπορεί να είναι μια γνώριμη εμπειρία για εσάς ή για κάποιον δικό σας άνθρωπο: ξεκινάτε να διηγείστε μια ιστορία αλλά ξαφνικά χάνετε τη ροή της σκέψης σας, ή μπαίνετε σε ένα δωμάτιο και ξεχνάτε γιατί πήγατε εκεί. Τέτοια νοητικά κενά είναι συνηθισμένα και ανησυχητικά, αλλά δεν είναι πάντα συνώνυμα με τη γνωστική έκπτωση.
«Το αίσθημα ότι “βραχυκυκλώνει” ο εγκέφαλός σας είναι συχνότερα αποτέλεσμα ψυχολογικών διεργασιών», εξηγεί η Αμερικανή Sarah Garcia-Beaumier, Ph.D. σύμφωνα με το Eating Well. Παράγοντες όπως το στρες, οι περισπασμοί, η πολυδιεργασία, το άγχος ή η κατάθλιψη μπορούν να συμβάλουν. Η Garcia-Beaumier τονίζει ότι οι κλινικοί ιατροί πρέπει συχνά να διαπιστώνουν «αν τα γνωστικά συμπτώματα οφείλονται σε πρώιμη άνοια ή σε κάποια αγχώδη ή καταθλιπτική διαταραχή».
Γνωστικά κενά ή γνωστική έκπτωση;
Η γνωστική έκπτωση συχνά εμφανίζεται ως επιδείνωση στη μνήμη, την προσοχή ή τη γλώσσα – όπως το να ξεχνά κανείς να κάνει ένα τηλεφώνημα ή να δυσκολεύεται στην εύρεση λέξεων. Αν αυτά τα προβλήματα αυξάνονται και άλλοι αρχίζουν να τα παρατηρούν, «αυτό είναι συνήθως ένα πρώιμο προειδοποιητικό σημάδι πέρα από τη φυσιολογική γήρανση», λέει η Garcia-Beaumier.
Το να ξεχνάτε μικροπράγματα, όπως το να αργείτε να θυμηθείτε ένα όνομα, είναι φυσιολογικό με την ηλικία και δεν αποτελεί σημάδι άνοιας, λέει ο Dr. Thomas Hammond. «Αλλά το να ξεχνάτε συζητήσεις, να χάνετε ραντεβού ή να χάνεστε σε γνώριμα μέρη είναι πιο ανησυχητικά».
Ορισμένoi με ήπια γνωστική έκπτωση ενδέχεται να σταθεροποιηθούν ή και να παρουσιάσουν βελτίωση, προσθέτει η Garcia-Beaumier. Αλλά το μη αντιμετωπισμένο στρες ή οι προβλήματα υγείας μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο άνοιας – συνεπώς, η έγκαιρη παρέμβαση είναι καθοριστική.
Γιατί όσοι παρατηρούν τα σημάδια γνωστικής έκπτωσης δεν αναγνωρίζουν ότι μπορεί να πρόκειται για γνωστική έκπτωση;
Σύμφωνα με μελέτη του 2024 με τίτλο Studying lack of awareness of cognitive decline in neurodegenerative diseases requires measures of both anosognosia and denial, οι συγγραφείς διαπίστωσαν ότι άτομα με ήπια γνωστική έκπτωση μπορεί είτε να μην έχουν πραγματική επίγνωση της έκπτωσης (ανωσογνωσία) λόγω διαταραχών στα εγκεφαλικά δίκτυα – είτε να αρνούνται συνειδητά τις δυσκολίες τους ως άμυνα απέναντι στο άγχος. Πρότειναν επίσης ένα απλό εργαλείο διαλογής τριών ερωτήσεων για τη διάκριση των δύο προτύπων, εξετάζοντας συναισθηματικές αντιδράσεις, αυτογνωσία για το κατά πόσο ενοχλούν τους άλλους και αντίσταση στην ανατροφοδότηση.
Αν και οι άνθρωποι συχνά παρατηρούν κενά μνήμης ή επιβράδυνση σκέψης, μπορεί να μην τα αναγνωρίζουν ως γνωστική έκπτωση λόγω πολλών αλληλένδετων παραγόντων:
- Ανωσογνωσία: βλάβες στα δίκτυα αυτογνωσίας σε ήπια γνωστική έκπτωση και άνοια συχνά μειώνουν την ικανότητα αντίληψης των ελλειμμάτων – μελέτες δείχνουν ότι περίπου 10 % των ατόμων με ήπια γνωστική έκπτωση και >50 % με Αλτσχάιμερ εμφανίζουν έλλειψη επίγνωσης.
- Ψυχολογική άρνηση: το άγχος ή το στίγμα μπορεί να οδηγήσουν τα άτομα να υποτιμούν ή να αρνούνται συνειδητά τα συμπτώματα, ακόμη και αν άλλοι τα παρατηρούν.
- Λανθασμένη απόδοση και μνημονικές στρεβλώσεις: σφάλματα πηγής μνήμης λόγω ηλικίας, ευκολία στην πειθώ και απόδοση των κενών σε στρες ή φυσιολογική γήρανση συγκαλύπτουν τη γνωστική έκπτωση.
- Υποδιάγνωση και μεταβλητά συμπτώματα: η ήπια γνωστική έκπτωση εμφανίζεται συχνά με ασυνεπή ή λεπτά συμπτώματα, καθιστώντας τη διάγνωση δύσκολη – πάνω από 90 % των περιπτώσεων δεν διαγιγνώσκονται στην πρωτοβάθμια φροντίδα.
Τα 7 ύπουλα σημάδια που δείχνουν ότι μπορεί να έχετε γνωστική έκπτωση
1. Δυσκολεύεστε να ανταποκριθείτε στις υποχρεώσεις σας
Το μεταιχμιακό σύστημα, το οποίο ρυθμίζει το άγχος, υποστηρίζει επίσης βασικές γνωστικές λειτουργίες. «Είναι το ίδιο μέρος του εγκεφάλου που βοηθά στην ταχύτητα επεξεργασίας, την προσοχή, τον σχεδιασμό, την κρίση, την οργάνωση και πολλές δεξιότητες σκέψης», λέει η Garcia-Beaumier. «Άρα αν υπάρξει αλλαγή σε αυτό το μέρος του εγκεφάλου λόγω στρες ή άγχους, επηρεάζονται και οι γνωστικές δεξιότητες».
Όταν ο εγκέφαλος μεταβαίνει συνεχώς μεταξύ λειτουργίας επιβίωσης και αποκατάστασης, περισσότερους πόρους καταναλώνει στη διαχείριση του στρες, οδηγώντας σε γνωστικά ελλείμματα. Καθώς αυτά τα μονοπάτια σχετίζονται με την προσοχή και τη μνήμη, η μειωμένη συγκέντρωση σημαίνει ότι ο εγκέφαλος δεν μπορεί να αποθηκεύσει σωστά τις πληροφορίες.
2. Δεν βρίσκετε τις λέξεις που θέλετε να πείτε
Η γνωστική έκπτωση επηρεάζει συχνά πολύπλοκες λειτουργίες – ειδικά τη γλώσσα. «Ακόμη και μια απλή ενέργεια, όπως το να ονομάσετε μια οικιακή συσκευή, ενεργοποιεί εκτενώς τα εγκεφαλικά δίκτυα, κάτι που την καθιστά ευαίσθητο δείκτη πρώιμης έκπτωσης», λέει η Aubry Alvarez-Bakker, Ph.D.
Η δυσκολία στην ανάκληση απλών λέξεων ή στην παρακολούθηση συνομιλιών μπορεί να είναι πρώιμα σημάδια. Αυτό μπορεί να αυξήσει το κοινωνικό άγχος με την πάροδο του χρόνου. Η γλωσσική έκπτωση συχνά ξεκινά στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου. «Γνωρίζουμε επίσης ότι η χαμηλή παραγωγή BDNF (μιας πρωτεΐνης του νευρικού συστήματος απαραίτητης για την παραγωγή νέων εγκεφαλικών κυττάρων) σημαίνει λιγότερα νέα κύτταρα που βοηθούν στην ενεργοποίηση του εγκεφάλου μας», λέει η Alvarez-Bakker.
Η παραγωγή BDNF μειώνεται φυσικά με την ηλικία, άρα το περιβάλλον μας γίνεται κρίσιμο. «Από τις καλύτερες τροφές για την ενίσχυση του BDNF και την πρόληψη της γνωστικής έκπτωσης είναι τα μύρτιλα, ο κουρκουμάς, το πράσινο τσάι και η μαύρη σοκολάτα», προσθέτει.
Διατροφή και άνοια: Ποιες τροφές προστατεύουν τον εγκέφαλο έως και 80%
3. Σας είναι αδιάφορα τα πράγματα που κάποτε σας έδιναν ευχαρίστηση
Επειδή η απάθεια είναι κοινό σύμπτωμα έντονης εξάντλησης, συχνά δεν συνειδητοποιούμε ότι μπορεί επίσης να είναι σύμπτωμα γνωστικής έκπτωσης. «Είναι στην πραγματικότητα το πιο κοινό σύμπτωμα και ίσως το πιο παραγνωρισμένο», λέει η Alvarez-Bakker.
Μια ξαφνική απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που αγαπούσατε – ή η ευκολία με την οποία τα παρατάτε – είναι σύνηθες σύμπτωμα άνοιας. Ίσως χάσετε το ενδιαφέρον για διάβασμα, κηπουρική ή άλλες δραστηριότητες που σας ευχαριστούσαν. Ίσως επίσης τα βρίσκετε πλέον συντριπτικά ή αποφεύγετε εντελώς πιο σύνθετες εργασίες ή έργα.
«Είναι δυστυχές, γιατί η απόσυρση από τη διέγερση είναι γνωστό ότι επιταχύνει τη διαδικασία της έκπτωσης», λέει η Alvarez-Bakker. «Ευτυχώς, ο τρόπος ζωής μας μπορεί σε κάποιον βαθμό να αντισταθμίσει αυτό το σύμπτωμα». Όταν εισχωρεί η απάθεια, το καλύτερο βήμα είναι η ενσωμάτωση προσωπικών ενδιαφερόντων – μουσική, τέχνη, αθλητισμός, αναμνήσεις – σε καθημερινές δραστηριότητες που ενισχύουν τη συμμετοχή και την πνευματική διέγερση.
4. Συμπεριφέρεστε διαφορετικά από ό,τι παλαιότερα
Λεπτές αλλαγές προσωπικότητας είναι ένα συχνά παραβλεπόμενο σημάδι γνωστικής έκπτωσης, κυρίως επειδή είναι εύκολο να αποδοθούν σε χρόνιο στρες (όπως το να θυμώνετε εύκολα ή να βρίζετε ενώ δεν ήταν στο σύνηθες λεξιλόγιό σας).
Μπορεί επίσης να απομακρύνεστε από κοινωνικές συναναστροφές και δραστηριότητες – και όταν βρίσκεστε με άλλους, ίσως δεν συμμετέχετε σε συζητήσεις, αλλά παραμένετε σιωπηλοί. «Αυτά είναι συμπτώματα που συχνά θεωρούνται λανθασμένα ως ντροπαλότητα», λέει ο Hammond. «Ωστόσο, το άτομο που κάποτε ήταν ομιλητικό και κοινωνικό συχνά γίνεται ήσυχο και απομονωμένο ως πρώιμο σημάδι γνωστικής έκπτωσης».
Είτε το στρες είναι η αιτία είτε επιδεινώνει την κατάσταση, «οποιαδήποτε θεραπεία ελπίζει να αποτρέψει ή να μειώσει τη γνωστική έκπτωση πρέπει να περιλαμβάνει διαχείριση στρες», λέει ο αμερικανός Isaac Tourgeman, Ph.D.
5. Αναμασάτε συνεχώς σκέψεις και ανησυχείτε
Η συνεχής ανακύκλωση σκέψεων και το υπερβολικό άγχος κρατούν το σώμα σε διαρκή κατάσταση συναγερμού – και τα συμπτώματα του χρόνιου στρες μπορεί να μιμούνται τη γνωστική έκπτωση, όπως η αφηρημάδα και η λησμονιά.
«Η ανεξέλεγκτη, τοξική σκέψη έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει με την πάροδο του χρόνου μια κατάσταση χαμηλόβαθμης φλεγμονής σε εγκέφαλο και σώμα, η οποία μπορεί να επηρεάσει τη γνωστική υγεία και την ικανότητά μας να θυμόμαστε ή να ανακαλούμε πληροφορίες», λέει η αμερικανή Caroline Leaf, Ph.D.
Αν δεν αντιμετωπιστεί, αυτού του είδους η χρόνια νοητική αναστάτωση μπορεί να εξελιχθεί σε διάφορα επίπεδα γνωστικής έκπτωσης. Η επίλυση των βαθύτερων αιτιών πίσω από την ανακύκλωση σκέψεων και την ανησυχία είναι ζωτικής σημασίας για τη βελτίωση των υπαρχόντων και την πρόληψη μελλοντικών συμπτωμάτων γνωστικής έκπτωσης.
6. Περάσατε πρόσφατα κάποια ασθένεια ή έχετε χρόνια πάθηση
«Η θόλωση της σκέψης είναι συχνό χαρακτηριστικό που σχετίζεται με γενικές ιατρικές παθήσεις, όπως η γρίπη, η ουρολοίμωξη και η γαστρεντερίτιδα», λέει ο Hammond. «Το μεταβολικό στρες από μια μικρή λοίμωξη μπορεί συχνά να οδηγήσει σε παροδική γνωστική έκπτωση», προσθέτει.
Άλλες παθήσεις μπορούν επίσης να προκαλέσουν γνωστική έκπτωση, όπως οι διαταραχές ύπνου (π.χ. υπνική άπνοια). «Όπως και με την ψυχολογική καταπόνηση, τα συμπτώματα μπορούν να υποχωρήσουν αν η αιτία είναι μία από αυτές τις παθήσεις», λέει η Garcia-Beaumier. «Αλλά αν δεν αντιμετωπιστούν, αυξάνουν τον κίνδυνο άνοιας».
Η κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει σε αυτό που λέγεται ψευδοάνοια, όπου η κατάθλιψη μιμείται ουσιαστικά γνωστική έκπτωση. «Τα συμπτώματα εμφανίζονται ως λησμοσύνη, δυσκολία στην προσοχή και μειωμένη ενέργεια και κινητοποίηση», λέει ο Tourgeman. Σε αυτή την περίπτωση είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας, ώστε να γίνει η σωστή διάγνωση και να δοθεί η κατάλληλη θεραπεία.
7. Οι άλλοι παρατηρούν τα νοητικά σας κενά
«Όλοι βιώνουμε γνωστικά κενά σε κάποιον βαθμό όταν περνάμε δύσκολες φάσεις στη ζωή, αλλά ένας βασικός κανόνας είναι ότι αν κάποιος που σας γνωρίζει παρατηρήσει μια σταθερή αύξηση αυτών των συμπτωμάτων με την πάροδο του χρόνου, ίσως είναι σημάδι γνωστικής έκπτωσης», λέει η Leaf.
Συνήθως, το άτομο που βιώνει τα συμπτώματα είναι το τελευταίο που τα αντιλαμβάνεται – γι’ αυτό είναι σημαντικό να είστε δεκτικοί στην ανατροφοδότηση και προδραστικοί στην αντιμετώπιση.
Πώς να προλάβετε τη γνωστική έκπτωση;
«Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα γονίδιά μας, αλλά μπορούμε να επηρεάσουμε τον τρόπο που το περιβάλλον τα ενεργοποιεί», λέει ο Tourgeman. «Ένας υγιεινός τρόπος ζωής – όπως η υιοθέτηση της δίαιτας MIND, η άσκηση, η μείωση του στρες και η κοινωνική σύνδεση – κάνει μεγάλη διαφορά».
Η πνευματική διέγερση είναι επίσης καίριας σημασίας. «Τα παιχνίδια για τον εγκέφαλο βοηθούν, αλλά συνήθως βελτιώνουν μόνο μία ικανότητα», λέει η Garcia-Beaumier. «Είναι προτιμότερο να κάνετε ποικιλία απολαυστικών και προκλητικών δραστηριοτήτων – όπως διάβασμα, χορό, εκμάθηση νέων δεξιοτήτων ή παιχνίδια – για να υποστηρίξετε τη γνωστική υγεία».
Πότε πρέπει να δείτε ειδικό
«Κάθε φορά που κάποιος παρατηρεί γνωστικές αλλαγές – όπως προβλήματα μνήμης ή εγκεφαλική «ομίχλη» – πρέπει να συμβουλεύεται τον γιατρό του», λέει η Garcia-Beaumier. «Είναι ιδιαίτερα σημαντικό αν τα παρατηρούν και άλλοι ή αν επηρεάζουν τις καθημερινές δραστηριότητες».
Κοινό αντιισταμινικό αυξάνει τον κίνδυνο για άνοια – Ποιοι κινδυνεύουν έως και 54% περισσότερο
Αν και η μείωση του στρες και η διαχείριση ιατρικών παθήσεων μπορεί να βοηθήσουν, δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε την αιτία – αν πρόκειται για στρες, κάποια άλλη πάθηση ή γνωστική έκπτωση – χωρίς επίσκεψη σε γιατρό ή ενδεχομένως και σε ειδικούς. «Ακόμη και απλές πρώιμες εξετάσεις μπορούν να δώσουν στον γιατρό σας μια βάση για μελλοντική σύγκριση», προσθέτει η Garcia-Beaumier
Πηγές: EatingWell, PMC, Frontiers, Harvard Health Publishing, BMC, PMC