Ξηροφθαλμία δεν σημαίνει μόνο μια μικρή ενόχληση — μπορεί να είναι ένδειξη κάποιου άλλου προβλήματος στα μάτια σας. Ειδικοί εξηγούν ποια είναι τα αίτια, ποια τα συμπτώματα και πώς να τη διαχειριστείτε.
Χρόνια ξηροφθαλμία: Πού οφείλεται και πώς αντιμετωπίζεται
Ξηροφθαλμία: Αίτια, συμπτώματα και διαχείριση – Συμβουλές από ειδικούς
Κορυφαίοι οφθαλμίατροι από το Cleveland Clinic και το University of Iowa τονίζουν ότι «δεν πρόκειται μόνο για θολή όραση ή ενόχληση — και δεν βοηθούν όλες οι οφθαλμικές σταγόνες», σύμφωνα με το The Healthy. Η ξηροφθαλμία επηρεάζει περίπου 20 εκατομμύρια Αμερικανούς — «και αυτός ο αριθμός αυξάνεται τόσο σε ηλικιωμένους όσο και σε νέους ενήλικες», σύμφωνα με την American Academy of Ophthalmology.
Δεν υπάρχουν πρόσφατα δεδομένα για τους Έλληνες, αλλά εκτιμάται ότι μπορεί να επηρεάσει περίπου το 7-34% του πλυθισμού. Πιθανοί λόγοι για αυτή την αύξηση είναι η αυξημένη χρήση συσκευών τεχνολογίας (που μειώνουν τη συχνότητα του βλεφαρίσματος) και οι αλλαγές στην ποιότητα του αέρα λόγω κλιματικών μεταβολών.
Η ξηροφθαλμία συμβαίνει όταν τα μάτια δεν παράγουν αρκετά δάκρυα για να παραμείνουν ενυδατωμένα, ή όταν τα δάκρυα εξατμίζονται πολύ γρήγορα ή δεν έχουν τη σωστή αναλογία λιπαρών, νερού και βλέννας. Όπως εξηγεί η Αμερικανή οφθαλμίατρος Dr. Nicole Bajic από το Cleveland Clinic, «η ξηροφθαλμία μπορεί να είναι παραπλανητική επειδή εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους που μπερδεύουν τον μέσο ασθενή» — και είναι μια χρόνια πάθηση που συχνά απαιτεί μακροχρόνια φροντίδα και στοχευμένη θεραπεία.
Σε αυτό το άρθρο, η Dr. Bajic και ο οφθαλμίατρος Dr. Kanwal Singh από το University of Iowa Health Care μοιράζονται όσα θα ήθελαν να γνωρίζουν περισσότεροι για το σύνδρομο ξηροφθαλμίας — από τις αιτίες και τα συμπτώματα έως τις θεραπείες και τις καθημερινές συνήθειες που κάνουν τη διαφορά.
Πότε μπορεί να είναι η ξηροφθαλμία σύμπτωμα ασθένειας
Σύμφωνα με μελέτη του 2024 με τίτλο Dry Eye Syndrome, η ξηροφθαλμία είναι μια πάθηση κατά την οποία τα μάτια δεν παραμένουν σωστά ενυδατωμένα επειδή το δακρυϊκό φιλμ είναι εκτός ισορροπίας, συχνά λόγω αστάθειας, φλεγμονής ή προβλημάτων με τα νεύρα. Το δακρυϊκό φιλμ έχει τρία στρώματα — λιπαρά, νερό και βλέννα — και όλα συνεργάζονται για να προστατεύσουν και να διατηρήσουν την άνεση των ματιών.
Άλλες πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η ξηροφθαλμία συχνά δεν είναι μόνο πρόβλημα στα μάτια, καθώς μπορεί να αποτελεί προειδοποιητικό σημάδι για άλλες παθήσεις. Οι μελέτες τη συνδέουν με αυτοάνοσα νοσήματα όπως το σύνδρομο Sjögren, δερματικές παθήσεις, ανατομικούς παράγοντες, προβλήματα ψυχικής υγείας, ακόμα και μακροχρόνιες αλλαγές στον τρόπο ζωής μετά την πανδημία.
Νέες τεχνολογίες, όπως η μηχανική μάθηση με μεταβολομική, βοηθούν στη διάγνωση σε πρώιμο στάδιο, ενώ αναδυόμενες θεραπείες στοχεύουν στην επιδιόρθωση του ιστού των ματιών και στη μείωση της φλεγμονής. Βασικά ευρήματα περιλαμβάνουν:
- Συστημικές συνδέσεις: Αυτοάνοσα νοσήματα, δερματικές παθήσεις, γήρανση, φαρμακευτική αγωγή.
- Επίδραση στην ψυχική υγεία: Μειωμένη ποιότητα ζωής, ιδιαίτερα σε νέους ενήλικες και φοιτητές.
- Επίδραση της πανδημίας: Τα ποσοστά ξηροφθαλμίας αυξήθηκαν έντονα μετά την COVID-19, ειδικά σε παιδιά.
- Νέες διαγνωστικές μέθοδοι: Η τεχνητή νοημοσύνη και η μεταβολομική βελτιώνουν την έγκαιρη ανίχνευση.
- Αναδυόμενες θεραπείες: Καινοτόμα φάρμακα όπως τα reproxalap και lacripep δείχνουν υποσχόμενα αποτελέσματα.
Ποιες μπορεί να είναι οι βασικές αιτίες του συνδρόμου ξηροφθαλμίας
Σύμφωνα με τη Dr. Bajic, «η συχνότητα και η σοβαρότητα της ξηροφθαλμίας αυξάνονται σημαντικά με την ηλικία», λόγω αλλαγών στη φλεγμονή και στην ανατομία των ματιών. Ορμονικοί παράγοντες επίσης παίζουν ρόλο. Οι μεϊβομιανοί αδένες στα βλέφαρά μας, που παράγουν το ελαιώδες στρώμα των δακρύων, ανταποκρίνονται στα ανδρογόνα (όπως η τεστοστερόνη), αλλά αυτοί οι αδένες μπορεί να συρρικνωθούν ή να σταματήσουν να λειτουργούν λόγω γήρανσης και χρόνιας φλεγμονής, προσθέτει.
Τα δάκρυα δεν αποτελούνται μόνο από νερό. «Συνήθως θεωρούμε τα δάκρυα ως ένα απλό διάλυμα με νερό, όμως στην πραγματικότητα έχουν τρία στρώματα», εξηγεί η Dr. Bajic. Αυτά περιλαμβάνουν ένα εξωτερικό στρώμα λιπαρών (που αποτρέπει την εξάτμιση), ένα υδατικό στρώμα (από τους δακρυϊκούς αδένες) και ένα στρώμα βλέννας (από τα κύτταρα goblet) που βοηθά τα δάκρυα να απλώνονται ομοιόμορφα. Όταν κάποιο από αυτά τα στρώματα είναι εκτός ισορροπίας, τα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας μπορεί να ενταθούν.
Ύπουλα συμπτώματα που μπορεί να περάσουν απαρατήρητα
Ενώ οι περισσότεροι περιμένουν συμπτώματα ξηροφθαλμίας όπως ενόχληση ή θολή όραση, υπάρχουν και άλλα σημάδια που εύκολα περνούν απαρατήρητα. «Η ξηροφθαλμία σχετίζεται συχνά με οφθαλμικές και συστημικές αλλεργίες, οπότε το αίσθημα φαγούρας στα μάτια μπορεί να συμβάλει», λέει ο Dr. Singh. Συμπτώματα όπως οι εκκρίσεις το πρωί ή η δυσφορία μετά από χρόνο μπροστά σε οθόνες ή ανάγνωση μπορεί επίσης να υποδηλώνουν προβλήματα με την παραγωγή λαδιού στο δακρυϊκό φιλμ.
Ποιες μολύνσεις απειλούν τα μάτια μας το καλοκαίρι;
Και ένα από τα πιο παραπλανητικά συμπτώματα είναι τα υγρά μάτια. Τα άτομα με «εξατμιστική» ξηροφθαλμία συχνά εμφανίζουν αυτό που ο Dr. Singh αποκαλεί «αντανακλαστική δακρύρροια». Όταν τα δάκρυα εξατμίζονται πολύ γρήγορα λόγω κακής παραγωγής λαδιού, τα μάτια πλημμυρίζουν με περισσότερα δάκρυα για να αντισταθμίσουν. «Και τότε ο γιατρός τους λέει ότι έχουν “ξηροφθαλμία”!», δηλώνει. Είναι μια διάγνωση που μπορεί να μπερδέψει πολλούς ασθενείς, ειδικά όταν τα μάτια τους φαίνονται οτιδήποτε άλλο εκτός από ξηρά.
Γιατί η χρόνια ξηροφθαλμία πρέπει να αντιμετωπιστεί
Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για να λάβετε σοβαρά υπόψη τη χρόνια ξηροφθαλμία, σημειώνει ο Dr. Singh. Πρώτον, μπορεί να επηρεάσει την επέμβαση καταρράκτη. «Αν πρόκειται να κάνετε επέμβαση καταρράκτη, χρειάζεστε το δακρυϊκό σας φιλμ σε βέλτιστη κατάσταση πριν την επέμβαση, ώστε ο γιατρός σας να μπορεί να πάρει ακριβείς μετρήσεις των ματιών σας».
Δεύτερον, η αθεράπευτη ξηροφθαλμία μπορεί με την πάροδο του χρόνου να προκαλέσει βλάβη στην επιφάνεια του ματιού. «Η σοβαρή, χρόνια ξηροφθαλμία μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο των νεύρων του κερατοειδούς», λέει ο Dr. Singh. Αυτή η απώλεια νευρικών απολήξεων μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ελκών και λοιμώξεων του κερατοειδούς, καθώς το δακρυϊκό φιλμ παίζει ζωτικό ρόλο στην προστασία και θρέψη του κερατοειδούς και των γύρω ιστών.
Το πιο συχνό λάθος που κάνουμε με τις οφθαλμικές σταγόνες
Η Dr. Bajic επισημαίνει, «το πιο συχνό λάθος που βλέπω όταν οι ασθενείς προσπαθούν να αντιμετωπίσουν μόνοι τους την ξηροφθαλμία είναι η χρήση σταγόνων για την “ανακούφιση ερυθρότητας”». Αυτές οι σταγόνες μειώνουν προσωρινά την ερυθρότητα συστέλλοντας τα αιμοφόρα αγγεία στο μάτι, αλλά αυτό επίσης περιορίζει τη ροή αίματος και την ενυδάτωση.
«Μετά, όταν η επίδραση της σταγόνας φεύγει, τα αγγεία αντιδρούν με ακόμη μεγαλύτερη διαστολή», εξηγεί η Dr. Bajic. Αυτό το φαινόμενο επαναφοράς μπορεί να αφήσει τα μάτια να φαίνονται χειρότερα αλλά και να τα νιώθουμε χειρότερα — και να οδηγήσει σε έναν φαύλο κύκλο υπερβολικής χρήσης που επιδεινώνει τα συμπτώματα ξηροφθαλμίας. Είναι προτιμότερο να συνεργαστείτε με ειδικό ώστε να προσδιοριστεί θεραπεία ειδικά για τη διάγνωση ξηροφθαλμίας.
Ένα άλλο συχνό πρόβλημα είναι η λανθασμένη διάγνωση. Πολλοί — ακόμη και ειδικοί — συγχέουν τον γενικό ερεθισμό των ματιών με το σύνδρομο ξηροφθαλμίας. «Υπάρχουν πολλές διαφορετικές παθήσεις που προκαλούν ερυθρότητα, ερεθισμό και θολή όραση», λέει ο Dr. Singh. Χωρίς λεπτομερή εξέταση ολόκληρης της οφθαλμικής επιφάνειας, είναι εύκολο να παραβλέψει κανείς την πραγματική αιτία. «Αν το πρόβλημα σχετίζεται με τη θέση του βλεφάρου ή με το ελαιώδες συστατικό του δακρυϊκού φιλμ, η προσθήκη περισσότερων σταγόνων δεν θα βοηθήσει».
Διάγνωση και θεραπεία: Πώς έχουν βελτιωθεί πια
«Ιστορικά, δίναμε μεγάλη σημασία στην ποσότητα δακρύων που παρήγαγε ο ασθενής, χρησιμοποιώντας μια ταινία Schirmer», λέει ο Dr. Singh. «Σήμερα αναγνωρίζουμε ότι η εξατμιστική ξηροφθαλμία πιθανόν να αποτελεί την πλειονότητα των περιστατικών, ειδικά στην εποχή της αυξημένης χρήσης οθονών».
Οι γιατροί πλέον λαμβάνουν υπόψη ένα φάσμα παραγόντων που συμβάλλουν στην πάθηση — συμπεριλαμβανομένης της χρήσης φαρμάκων, η οποία μπορεί να διαταράξει το δακρυϊκό φιλμ. «Εξετάζω πάντα προσεκτικά τη λίστα με τα φάρμακα των ασθενών μου, καθώς πολλά συνταγογραφούμενα φάρμακα επηρεάζουν αρνητικά το δακρυϊκό φιλμ», εξηγεί.
Επιπλέον, «δεν υπάρχει μία και μοναδική λύση για την ξηροφθαλμία». Από σταγόνες χωρίς συνταγή και συνταγογραφούμενες αλοιφές μέχρι επεμβατικές θεραπείες στο ιατρείο και εναλλακτικές μεθόδους, οι επιλογές είναι πλέον πιο εξατομικευμένες από ποτέ. «Ερευνούμε πολλές φορές και την αποτελεσματικότητα του βελονισμού», προσθέτει ο Dr. Singh.
Καθημερινές συνήθειες που μπορεί να βοηθήσουν στην ανακούφιση
Η διαχείριση του συνδρόμου ξηροφθαλμίας συχνά ξεκινά με μικρές αλλά σταθερές αλλαγές στην καθημερινότητα. Η Dr. Bajic και ο Dr. Singh μοιράζονται τις συνήθειες που συνιστούν για τη μείωση των συμπτωμάτων:
- Χρησιμοποιήστε οφθαλμική αλοιφή με τεχνητά δάκρυα τη νύχτα, αν ξυπνάτε με ξηρά ή επώδυνα μάτια. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο αν χρησιμοποιείτε συσκευή CPAP.
- Προσαρμόστε το περιβάλλον ύπνου: απενεργοποιήστε ανεμιστήρες οροφής, ρυθμίστε καλύτερα τη μάσκα CPAP ή εφαρμόστε μια λεπτή στρώση βαζελίνης για να βελτιώσετε τη στεγανοποίηση και να μειώσετε τη ροή αέρα στα μάτια.
- Κάντε σωστή υγιεινή των βλεφάρων: αφαιρέστε όλο το μακιγιάζ πριν τον ύπνο, αποφύγετε το eyeliner στην εσωτερική γραμμή του βλεφάρου, καθαρίστε τις βλεφαρίδες τακτικά και χρησιμοποιήστε ζεστές κομπρέσες καθημερινά αν χρειάζεται.
- Εφαρμόστε τεχνητά δάκρυα έως και τέσσερις φορές την ημέρα για προσωρινή ανακούφιση — αλλά να θυμάστε ότι δεν είναι θεραπεία και λειτουργούν περισσότερο σαν λοσιόν για τα μάτια.
- Ακολουθήστε τον κανόνα 20-20-20 όταν χρησιμοποιείτε οθόνες: Κάθε 20 λεπτά, κοιτάξτε σε απόσταση 6 μέτρων και ανοιγοκλείστε τα μάτια σας 20 φορές για να αποφύγετε την ξηρότητα.
- Περιορίστε τον χρόνο έκθεσης σε ανεμιστήρες και άμεσο ρεύμα αέρα, που μπορούν να επιδεινώσουν την εξατμιστική ξηροφθαλμία.
Έχετε δοκιμάσει αλλαγές και κολλύρια αλλά νιώθετε ακόμα ενόχληση; Τι να κάνετε
Το σύνδρομο ξηροφθαλμίας μπορεί να είναι πολύπλοκο και απογοητευτικό — τόσο για τους ασθενείς όσο και για τους γιατρούς.
«Πολλοί οφθαλμίατροι νιώθουν αμήχανοι απέναντι στην ξηροφθαλμία», λέει ο Dr. Singh. «Διαγιγνώσκεται δύσκολα με ακρίβεια, είναι ακόμα πιο δύσκολο να θεραπευτεί πλήρως και επηρεάζει δυσανάλογα τις γυναίκες».
Μέρος της πρόκλησης είναι ότι τα συμπτώματα δεν συμβαδίζουν πάντα με όσα βλέπει ο γιατρός στην οφθαλμολογική εξέταση. Γι’ αυτό η επικοινωνία είναι το κλειδί. «Δείξτε υπομονή με τον γιατρό σας», συμβουλεύει. «Κρατήστε λεπτομερείς σημειώσεις για το τι τρώτε, τις συνήθειες ύπνου σας και τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα — αυτό θα βοηθήσει τον γιατρό σας».
Κόκκινα μάτια: Με ποια συνοδά συμπτώματα πρέπει να ανησυχήσετε – Πότε να πάτε άμεσα στον οφθαλμίατρο
Αν οι λύσεις χωρίς συνταγή δεν βοηθούν, ένας οφθαλμίατρος μπορεί να σας καθοδηγήσει σε άλλες θεραπείες — από φαρμακευτική αγωγή μέχρι επεμβάσεις στο ιατρείο — για να σας βοηθήσει να βρείτε μόνιμη ανακούφιση από το σύνδρομο της ξηροφθαλμίας.
Πηγές: The Healthy, PMC, MDPI, Scientific Reports, ARXIV, ResearchGate