Επιστήμονες αποκαλύπτουν ότι η ηλικία καθώς και η συνολική υγεία του πατέρα μπορούν να επηρεάσουν τα γενετικά και βιολογικά μηνύματα που μεταφέρονται στο σπέρμα του. Ορισμένα βλαστοκύτταρα του σπέρματος γίνονται «εγωιστικά» και αυξάνουν τον κίνδυνο γενετικών μεταλλάξεων που μπορεί να συνδέονται με αυτισμό και καρκίνο. Τι συμπεραίνει η νέα μελέτη;
Πότε αυξάνεται ο κίνδυνος μετάδοσης επιβλαβών γενετικών μεταλλάξεων στο παιδί, δείχνουν νέες έρευνες
Ο κίνδυνος μετάδοσης μεταλλάξεων μέσω του σπέρματος που μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες στα παιδιά είναι υψηλότερος απ’ ό,τι θεωρούσαν οι επιστήμονες μέχρι πρότινος. Η αλληλούχιση του γονιδιώματος αποκάλυψε ότι στους άνδρες γύρω στα τριάντα, περίπου 1 στα 50 σπερματοζωάρια φέρει μία μετάλλαξη που προκαλεί ασθένεια – ποσοστό που αυξάνεται σε σχεδόν 1 στα 20 έως την ηλικία των 70 ετών. «Η μελέτη δείχνει ξεκάθαρα ότι οι πατέρες μεγαλύτερης ηλικίας έχουν υψηλότερο κίνδυνο να μεταδώσουν περισσότερες παθογόνες μεταλλάξεις», δηλώνει σύμφωνα με το New Scientist η ερευνήτρια Raheleh Rahbari από το Wellcome Sanger Institute στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι υποψήφιοι γονείς μπορεί να θέλουν να λάβουν αυτό το στοιχείο υπόψη, προσθέτει ο συνεργάτης της ομάδας Matthew Neville. «Είναι κάτι που πρέπει να εξετάσουν οι οικογένειες όταν παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις». Επισημαίνει ότι οι νεότεροι άνδρες θα μπορούσαν να εξετάσουν την επιλογή να καταψύξουν σπέρμα εάν σκοπεύουν να αποκτήσουν παιδιά αργότερα, ενώ οι μεγαλύτεροι άνδρες ίσως θελήσουν να αναζητήσουν διαθέσιμες επιλογές προληπτικού ελέγχου.
Οι επιστήμονες εξηγούν ότι ενώ οι περισσότεροι έχουν περίπου 70 νέες μεταλλάξεις που δεν υπάρχουν σε κανέναν από τους γονείς τους, περίπου το 80% αυτών προέρχεται από το σπέρμα του πατέρα – και τα νέα ευρήματα δείχνουν ότι η αύξηση των μεταλλάξεων με την ηλικία μπορεί να είναι πολύ πιο απότομη απ’ ό,τι θεωρούταν έως τώρα.
Βιοδείκτες στο σπέρμα που σχετίζονται με την υγεία του πατέρα και θα μπορούσαν να επηρεάσουν την υγεία του παιδιού
Σύμφωνα με μελέτη του 2025 με τίτλο «The Father’s Microbiome: A Hidden Contributor to Fetal and Long-Term Child Health», το μικροβίωμα του εντέρου και του σπέρματος ενός άνδρα μπορεί να επηρεάσει τη γονιμότητά του αλλά και την υγεία του παιδιού του. Η μελέτη εξηγεί ότι βακτήρια και μόρια από το σώμα του πατέρα μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα του σπέρματος και να μεταδώσουν σήματα που διαμορφώνουν την ανάπτυξη του μωρού.
Άλλες πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η υγεία ενός πατέρα μπορεί να αφήσει βιολογικά «αποτυπώματα» στο σπέρμα του, που ενδέχεται να επηρεάσουν τη μελλοντική υγεία του παιδιού του. Οι επιστήμονες εντοπίζουν διάφορους βιοδείκτες – χημικά ή μοριακά σημάδια – που αποκαλύπτουν το πώς ο τρόπος ζωής, το στρες, η ηλικία ή η έκθεση σε τοξίνες μπορούν να αλλάξουν το σπέρμα και να επηρεάσουν ενδεχομένως την επόμενη γενιά.
Κύρια ευρήματα περιλαμβάνουν:
- Αλλαγές στη μεθυλίωση του DNA – χημικές ετικέτες στο DNA του σπέρματος που συνδέονται με την ηλικία, τη διατροφή ή το στρες του πατέρα και μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη του εμβρύου και του παιδιού.
- Μικρά RNA (miRNAs, θραύσματα tRNA) – πολύ μικρά μόρια στο σπέρμα που μπορούν να μεταφέρουν σήματα από το σώμα του πατέρα στο έμβρυο, αντικατοπτρίζοντας το στρες ή τη διατροφή.
- Οξειδωτική βλάβη – το στρες και ο ανθυγιεινός τρόπος ζωής μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στο DNA και τις πρωτεΐνες του σπέρματος, ενδεχομένως διαταράσσοντας την πρώιμη ανάπτυξη του εμβρύου.
- Αριθμός αντιγράφων μιτοχονδριακού DNA – οι «μπαταρίες» ενέργειας του σπέρματος μπορούν να αποκαλύψουν τη γονιμότητα και τη συνολική δυναμική υγείας.
- Επιγενετικά σημάδια από τον τρόπο ζωής – ανασκοπήσεις δείχνουν ότι το κάπνισμα, η παχυσαρκία και τα περιβαλλοντικά χημικά μπορούν να αφήσουν μακροχρόνια ίχνη στο σπέρμα.
Τα επικίνδυνα βλαστοκύτταρα του σπέρματος πολλαπλασιάζονται με την ηλικία και αυξάνουν τον κίνδυνο μεταλλάξεων
Το 2003, η γενετίστρια Anne Goriely από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ανακάλυψε ότι ορισμένα βλαστοκύτταρα που παράγουν σπέρμα μπορούν να γίνουν «εγωιστικά», δηλαδή ορισμένες μεταλλάξεις τα κάνουν να διαιρούνται ταχύτερα απ’ το φυσιολογικό. Καθώς οι άνδρες μεγαλώνουν, αυτά τα μεταλλαγμένα βλαστοκύτταρα πολλαπλασιάζονται, προκαλώντας απότομη αύξηση στον αριθμό των σπερματοζωαρίων που φέρουν επιβλαβείς μεταλλάξεις.
Στη νέα μελέτη, οι ερευνητές και οι συνεργάτες τους ανέλυσαν την αλληλουχία πάνω από 100.000 σπερματοζωαρίων από 81 άνδρες και εντόπισαν μεταλλάξεις σε πάνω από 40 γονίδια που κάνουν τα βλαστοκύτταρα του σπέρματος εγωιστικά. «Το μέγεθος του φαινομένου σε ολόκληρο το γονιδίωμα ήταν πολύ μεγαλύτερο απ’ ό,τι περίμενε κανείς», λέει ο Neville. Αυτές οι μεταλλάξεις, αν και σπάνιες, επηρεάζουν κρίσιμα γονίδια που συνδέονται με σοβαρές νευροαναπτυξιακές διαταραχές, όπως ο αυτισμός, και κάποιες αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.
Γήρανση, περιβάλλον και οι μηχανισμοί προστασίας του οργανισμού
Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ενώ οι άνδρες που καπνίζουν, καταναλώνουν αλκοόλ ή είναι παχύσαρκοι έχουν περισσότερες μεταλλάξεις στο αίμα τους, το σπέρμα τους συσσωρεύει μεταλλάξεις οκτώ φορές πιο αργά και δεν δείχνει καμία σύνδεση με παράγοντες του τρόπου ζωής – κάτι που δείχνει ότι οι όρχεις μπορεί να προστατεύονται από περιβαλλοντικές βλάβες. Η Rahbari και ο Neville εντόπισαν επίσης παρόμοιες μεταλλάξεις που ενισχύουν την «ανάπτυξη» και σε άλλους ιστούς, όπως στα κύτταρα του στόματος.
Νόσος Πάρκινσον: Νέα πρωτοποριακή θεραπεία με βλαστοκύτταρα
«Φαίνεται ότι αυτά τα πρότυπα επιλογής δεν είναι κάτι που αφορά αποκλειστικά τα κύτταρα του σπέρματος», λέει η Rahbari. «Γνωρίζουμε εδώ και καιρό ότι το να είναι κανείς μεγαλύτερος γονέας δεν είναι καλή ιδέα. Η έμφαση παλιότερα δινόταν κυρίως στη μητέρα. Τώρα κατανοούμε ότι και οι δύο γονείς συμβάλλουν στην υγεία των παιδιών τους», πρόσθεσε η Goriely.
Πηγές: New Scientist, Nature, Nature Scientific Reports, Nature Molecular Psychiatry, MDPI, ScienceDirect, BMC Clinical Epigenetics, MDPI