Ο Παναγιώτης Χαλβατσιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας – Διαβήτη, Πρόεδρος ΔΣ, Γ.Ν.Α.«Η ΕΛΠΙΣ», εξηγεί με ποιες μορφές καρκίνου συνδέεται η παχυσαρκία, τους μηχανισμούς που ενεργοποιούνται και οδηγούν σε συννοσηρότητες, αλλά και πώς η απώλεια βάρους μειώνει τους κινδύνους.
Η παχυσαρκία είναι γνωστό ότι αυξάνει τη θνητότητα, επηρεάζοντας τη λειτουργία πολλών οργάνων του σώματός μας. Πλέον, υπάρχουν ισχυρές επιστημονικές ενδείξεις και για τη σύνδεση της παχυσαρκίας με την ανάπτυξη διαφόρων μορφών καρκίνου.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) κατατάσσει τους ενήλικες Έλληνες στην 3η θέση όσον αφορά το υπέρβαρο του σώματος και στην 8η όσον αφορά την παχυσαρκία, με την πρωτιά όμως να κατέχουν πανευρωπαϊκά οι παιδικές ηλικίες. Οι πρόσφατοι περιορισμοί στη κοινωνικότητά μας λόγω της πανδημίας, οδήγησαν σε μη αναμενόμενη αύξηση του σωματικού βάρους περίπου κατά 25% για τα άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 75 ετών, και μέχρι 52% για τους νέους ηλικίας μικρότερης των 24 ετών.
Οι επιπτώσεις της παχυσαρκίας στον οργανισμό
Η παχυσαρκία αυξάνει τη θνητότητα, επηρεάζοντας τη λειτουργία πολλών οργάνων του σώματός μας.
Στο αναπνευστικό επιδεινώνει τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), αυξάνει την συχνότητα άπνοιας ύπνου και τις κρίσεις άσθματος.
Στο καρδιαγγειακό σύστημα αυξάνει τον κίνδυνο αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου, της ισχαιμικής νόσου του μυοκαρδίου, της καρδιακής ανεπάρκειας, την υπέρταση, την δυσλιπιδαιμία και τη μη αλκοολικής αιτιολογίας λιπώδη εκφύλιση του ήπατος.
Επιδεινώνει την χρόνια νεφρική νόσο.
Επιτείνει προβλήματα της σπονδυλικής στήλης όπως η οσφυαλγία, οδηγεί πιο συχνά σε οστεοαρθρίτιδα.
Η πλειοψηφία των παχύσαρκων κινδυνεύουν να αναπτύξουν σχεδόν σίγουρα Σακχαρώδη Διαβήτη.
Με ποιες μορφές καρκίνου συνδέεται η παχυσαρκία
Δεν είναι όμως ευρέως γνωστό, ότι σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Μελέτης Καρκίνου της Μεγάλης Βρετανίας η παχυσαρκία θεωρείται υπαίτια και για μια σειρά κακοηθειών όπως:
- του μαστού
- του παχέος εντέρου
- της χοληδόχου κύστης
- του στομάχου
- των νεφρών
- του ήπατος
- του οισοφάγου
- των ωοθηκών
- του παγκρέατος
- του θυρεοειδή
- της μήτρας
- του μηνιγγιώματος
- του μελανώματος
- του πολλαπλού μυελώματος.
Μέτρια συσχέτιση έχει προσμετρηθεί για τον καρκίνο του προστάτη, του λεμφώματος και του καρκίνου του μαστού στους άντρες. Ανάλογες ανακοινώσεις για αυτούς τους τύπους του καρκίνου έχει ανακοινώσει και το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ.
Επισημαίνει για παράδειγμα ότι ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του ενδομήτριου είναι επταπλάσιος στις γυναίκες με εκσεσημασμένη παχυσαρκία.
Σύμφωνα με τις πρόσφατες ανακοινώνεις της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Eurostat), οι κακοήθειες με ποσοστό 26% αποτελούν τη δεύτερη αιτία θνητότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι πιο συχνές κακοήθειες για τις γυναίκες είναι ο καρκίνος του μαστού (16%), του πνεύμονα (15%) και του παχέος εντέρου (12%) ενώ για τους άντρες στην πρώτη θέση αναφέρεται ο καρκίνος του πνεύμονα (24%), ακολουθεί του παχέος εντέρου (12%) και τέλος του προστάτη (10%).
Οι περισσότεροι από τους τύπους αυτούς κακοήθειας όμως συσχετίζονται με την παχυσαρκία. Επειδή έχουμε τα υψηλότερα ποσοστά στην παιδική παχυσαρκία στην Ευρώπη, προοπτικές μελέτες του ΠΟΥ επισημαίνουν ότι στη χώρα μας μετά το 2030, θα έχουμε την υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, εγκεφαλικών, σακχαρώδους διαβήτη και κακοηθειών.
Η αντιμετώπιση μιας κακοήθειας μάλιστα είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική σε παχύσαρκους ασθενείς επειδή αναπτύσσεται πιο εύκολα το λεμφοίδημα, είναι πιο συχνές οι παρενέργειες της χημειοθεραπείας όπως η περιφερική νευροπάθεια και η καρδιοτοξικότητα, καθώς και οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις που σχετίζονται με τις ακτινοβολίες.
Οι χειρουργικές επιπλοκές επίσης είναι πιο συχνές στους παχύσαρκους καρκινοπαθείς, αν απαιτηθεί χειρουργική παρέμβαση αφαίρεσης όγκου. Τέλος η πρόγνωση εξέλιξης των κακοηθειών στο μαστό, στο παχύ έντερο, στον προστάτη, είναι δυσμενέστερη σε παρουσία παχυσαρκίας, όπως και της οξείας λευχαιμίας σε παχύσαρκα παιδιά.
Οι μηχανισμοί που οδηγούν σε συννοσηρότητες
Οι μηχανισμοί που ενεργοποιούνται στην παχυσαρκία και οδηγούν σε συννοσηρότητες, σχετίζονται με την παρουσία μιας χρόνιας χαμηλού βαθμού φλεγμονώδους διεργασίας, στην επαγωγική δράση των αντιποκινών (ομάδα ορμονών) και στην περίσσεια ενεργειακού υποχρώματος (αυξημένη εναπόθεση λίπους) που αποτελεί δεξαμενή ενέργειας και ξοδεύεται για την ταχεία ανάπτυξη των όγκων.
Η μειωμένη ανοσιακή άμυνα που παρατηρείται στην παχυσαρκία επιτρέπει την ενδυνάμωση μιας παθολογικής εξεργασίας, ενώ το λίπος στο σώμα μας που λειτουργεί και σαν ενδοκρινής αδένας οδηγεί και στην υπερπαραγωγή οιστρογόνων που με την σειρά τους επάγουν την ανάπτυξη ορμονοευαίσθητων όγκων όπως του ενδομήτριου, του μαστού και του προστάτη.
Με έναν άλλο μηχανισμό η παρουσία ινσουλινοαντίστασης, λόγω της παχυσαρκίας, οδηγεί αντιδραστικά σε υπερινσουλιναιμία και κατά συνέπεια σε επέκταση μιας κακοήθειας αφού η ινσουλίνη και ο IGF1 αποτελούν αυξητικούς παράγοντες για κάθε φυσιολογικό ή παθολογικό ιστό. Η τροποποίηση της καθημερινής μας διατροφής που οδηγεί σε παχυσαρκία, έχει επίσης σαν αποτέλεσμα την τροποποίηση του μικροβιώματος του εντέρου τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά, με παραγωγή μεταβολιτών με ογκογονική δράση τοπικά, όπως είναι τα χολικά άλατα.
Οι μετρήσιμοι δείκτες για την αύξηση του σωματικού βάρους
Γενικά οδηγούμαστε σε αύξηση του σωματικού βάρους όταν η πρόσληψη θερμίδων από την διατροφή μας είναι υψηλότερη από εκείνες που ξοδεύουμε από τη φυσική μας δραστηριότητα και τη θερμογένεση, ιδιαίτερα όταν πρέπει να κρατήσουμε φυσιολογική θερμοκρασία του σώματος σε ψυχρές περιβαλλοντικές συνθήκες. Ο δείκτης μάζας σώματος, που αποτελεί μια παράμετρο που θέτει την διάγνωση του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας, εκφράζει το βάρος στην επιφάνεια του σώματος μας.
Οι φυσιολογικές τιμές του είναι από 18,5 μέχρι 25 kg/m2 , ενώ οι τιμές 25- 30 υποδηλώνουν υπέρβαρο του σώματος και πάνω από 30 παχυσαρκία.
Ένας άλλος μετρήσιμος δείκτης για την παχυσαρκία αποτελεί και ο λόγος περιφέρειας μέσης- ισχίων, που περιγράφει την κατανομή του λίπους στο σώμα. Με τον δείκτη αυτό μπορούμε να υπολογίσουμε κατά πόσο κινδυνεύει ο παχύσαρκος από αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα, αφού ο κίνδυνος αυτός σχετίζεται κυρίως με την κεντρική- κοιλιακή εντόπιση του λίπους στο σώμα μας. Η περιφέρεια της μέσης γενικά δεν πρέπει να ξεπερνά τα 94 εκ. στους άντρες και τα 80 στις γυναίκες και αποτελεί μια αδρή παράμετρο εντόπισης της κατανομής του λίπους στο σώμα μας.
Η απώλεια βάρους μειώνει τους κινδύνους
Σύμφωνα με τις υπηρεσίες υγείας των ΗΠΑ, για την διατήρηση της καλής υγείας, υπάρχουν παράγοντες που είναι σίγουρα τροποποιήσιμοι όπως το κάπνισμα και η κατάχρηση αλκοόλης, η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών και η μείωση της φυσικής μας δραστηριότητας. Αναμφίβολα η δραστική διόρθωση των αρνητικών συνηθειών θα βελτιώσει την επιβάρυνση των δεικτών υγείας.
Η απώλεια σωματικού βάρους έχει δειχθεί ότι αναστρέφει όλους τους παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς που οδηγούν σε καρκινογένεση. Γι’ αυτό η Αμερικανική Ογκολογική Εταιρεία για την πρόληψη των υποτροπών συστήνει μετά την ολοκλήρωση της κλασικής αντικαρκινικής θεραπείας και την ίαση από τον καρκίνο, την υιοθέτηση ορθών διατροφικών συνηθειών, την ένταξη σε προγράμματα φυσικής δραστηριότητας, καθώς και απώλεια σωματικού βάρους. Μάλιστα οι παχύσαρκοι καρκινοπαθείς που υποβλήθηκαν σε βαριατρική χειρουργική για γρήγορη απώλεια βάρους έως και 30 κιλά σε 2-3 μήνες κατέγραψαν ιδιαίτερα μεγάλη μείωση των υποτροπών. Στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ έχουν ανακοινωθεί ότι διεξάγονται πληθώρα μελετών φάσης 2 και 3 διερευνώντας τους παράγοντες που οδηγούν σε μείωση του κινδύνου ανάπτυξης διαφόρων τύπων καρκίνου μέσω της καταπολέμησης της παχυσαρκίας.
Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, ότι αφού η παχυσαρκία μπορεί να προληφθεί, μπορούν να προληφθούν μια σειρά από κακοήθειες που σχετίζονται με αυτή. Η πρόληψη της παχυσαρκίας και η αντιμετώπιση της, οδηγεί όχι μόνο σε μείωση της νοσηρότητας και θνητότητας από διάφορα χρόνια μεταβολικά νοσήματα αλλά θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι στρατηγικές μείωσης του σωματικού βάρους οδηγούν και σε αναστροφή των οποιονδήποτε ογκογενετικών παθολογικών διαταραχών.