Σας έχει τύχει να μπείτε σε ένα δωμάτιο και να μην θυμάστε γιατί πήγατε εκεί; Οι επιστήμονες εξηγούν γιατί ξεχνάτε και δεν έχει να κάνει με την… αφηρημάδα σας ή την κακή μνήμη σας.
Γιατί ξεχνάμε τον λόγο που μπαίνουμε σε ένα δωμάτιο;
Ξεχνάμε εύκολα κάποια πράγματα γιατί η μνήμη μας λειτουργεί επιλεκτικά με σκοπό τη διαχείριση του γνωστικού φορτίου και τη διατήρηση μόνο των πληροφοριών που είναι πιο σημαντικές ή μοναδικές για εμάς. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Neurobiology of Learning and Memory από ερευνητές του Rice University, οι καθημερινές και επαναλαμβανόμενες πράξεις, όπως το να κλειδώνουμε την πόρτα, συχνά ξεχνιούνται επειδή δεν έχουν ιδιαίτερη συναισθηματική ή γνωστική αξία και δεν ξεχωρίζουν από τη ρουτίνα.
κόμα και θετικά ή έντονα γεγονότα μπορούν να εξασθενήσουν στη μνήμη μέσα σε 24 ώρες, κάτι που δείχνει πως η μνήμη αποθηκεύει και «σβήνει» επιλεκτικά πληροφορίες για να διατηρεί την αποτελεσματικότητα και να μην υπερφορτώνεται.
Υπάρχει όμως και η άλλη περίπτωση.
Πηγαίνουμε στο υπνοδωμάτιο με ξεκάθαρο σκοπό, αλλά σταματάμε στη μέση, καθώς η σκέψη μας ξεγλιστρά. Στεκόμαστε εκεί, σαρώνουμε το δωμάτιο με το βλέμμα, προσπαθώντας να θυμηθούμε γιατί ήρθαμε. Ήταν ο φορτιστής, το πορτοφόλι ή τα κλειδιά; Λίγα λεπτά μετά τα παρατάμε, μόνο και μόνο για να συνειδητοποιήσουμε ότι η μπαταρία του τηλεφώνου μας έχει αδειάσει και αυτός ήταν ακριβώς ο λόγος που ήρθαμε.
Οι επιστήμονες αναρωτιούνται γι’ αυτό εδώ και χρόνια. Το αποκαλούν «doorway effect» (φαινόμενο της πόρτας). Είναι ένα απλό, καλά τεκμηριωμένο σφάλμα στον τρόπο που ο εγκέφαλός μας επαναρυθμίζεται όταν περνάμε από μια πόρτα.
Τι συμβαίνει στο κεφάλι μας;
Το φαινόμενο της πόρτας εμφανίζεται όταν ο εγκέφαλός μας αποφασίζει ότι η μετάβαση από έναν χώρο σε έναν άλλο σηματοδοτεί την αρχή ενός νέου «επεισοδίου» μνήμης. Σκεφτείτε το όπως το να κλείνουμε μία καρτέλα και να ανοίγουμε μια άλλη στον υπολογιστή. Ό,τι υπήρχε στην πρώτη καρτέλα παραμένει, αλλά δεν εμφανίζεται πλέον στην οθόνη.
Το 2011, ερευνητές από το University of Notre Dame δοκίμασαν αυτήν την ιδέα χρησιμοποιώντας εικονική πραγματικότητα. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να θυμηθούν αντικείμενα σε ένα δωμάτιο και μόλις περνούσαν μια πόρτα, η μνήμη τους για τα αντικείμενα αυτά εξασθενούσε.
Οι ερευνητές κατέληξαν στο ότι ο εγκέφαλός μας αντιμετωπίζει κάθε δωμάτιο σαν ξεχωριστό νοητικό φάκελο. Όταν μεταβαίνουμε σε νέο δωμάτιο, εστιάζουμε σε ό,τι είναι σχετικό εκεί, και αποθηκεύουμε ό,τι κάναμε πριν. Είναι αποδοτικό, αλλά έχει κόστος, ξεχνάμε γιατί μπήκαμε.
Ποιος είναι ο κανόνας 2-7-30 που ενισχύει τη μνήμη και βοηθά να μην ξεχνάμε
Δεν φταίει πάντα η πόρτα
Πρόσφατες μελέτες από το Bond University και το University of Queensland πρόσθεσαν νέες διαστάσεις σε αυτή την ιστορία. Ο Oliver Baumann και η ομάδα του στο Bond επανέλαβαν το πείραμα του Notre Dame με 74 εθελοντές, χρησιμοποιώντας εικονική πραγματικότητα. Στην αρχή, δεν παρατήρησαν το φαινόμενο της πόρτας. Οι συμμετέχοντες θυμούνταν τα πάντα κανονικά, μέχρι που οι ερευνητές τους ανέθεσαν κάτι επιπλέον να κάνουν, όπως να μετρούν αντίστροφα ενώ περπατούσαν.
Τότε ήταν που άρχισε να εμφανίζεται η απώλεια μνήμης. Φάνηκε ότι το φαινόμενο της πόρτας ενεργοποιείται πραγματικά μόνο όταν ο εγκέφαλός μας είναι υπερφορτωμένος. Ο Baumann εξήγησε ότι αυτό συμβαίνει επειδή βρισκόμαστε σε γνωστικά ευάλωτη κατάσταση. Η εργαζόμενη μνήμη μας είναι υπερβολικά απασχολημένη με το να διαχειρίζεται πολλά πράγματα ταυτόχρονα κι έτσι όταν μπαίνουμε σε έναν νέο χώρο, ο εγκέφαλος δίνει προτεραιότητα στην επεξεργασία του καινούριου περιβάλλοντος και η προηγούμενη πρόθεση χάνεται μέσα στη διαδικασία.
Η ομάδα από το Queensland διαπίστωσε κάτι παρόμοιο. Όταν οι εθελοντές περνούσαν από πανομοιότυπα δωμάτια, η μνήμη τους παρέμενε ισχυρή. Η απώλεια μνήμης εμφανιζόταν μόνο όταν υπήρχε ουσιαστική αλλαγή πλαισίου. Ένα παράδειγμα είναι η μετάβαση από το σαλόνι στον κήπο. Όσο μεγαλύτερη η αλλαγή, τόσο πιο πιθανό είναι το μυαλό μας να «επαναφέρει» τη νοητική σκηνή.
Το να ξεχνάμε μερικές φορές είναι χρήσιμο
Μπορεί να ακούγεται εκνευριστικό, αλλά οι επιστήμονες λένε ότι αυτού του είδους η λήθη είναι στην πραγματικότητα ωφέλιμη. Ο εγκέφαλός μας έχει περιορισμένο χώρο αποθήκευσης και δεν θα ήταν καθόλου χρήσιμο να θυμόμαστε συνεχώς κάθε λεπτομέρεια από κάθε δωμάτιο που περνάμε. Η τμηματοποίηση των αναμνήσεων μας βοηθά να εστιάζουμε σε ό,τι είναι σημαντικό τη δεδομένη στιγμή, αντί να κουβαλάμε μαζί μας άχρηστες πληροφορίες.
Μάλιστα, μελέτη από το University of Edinburgh διαπίστωσε ότι ακόμη και άτομα στα 20 τους ξεχνούν τακτικά γιατί μπήκαν σε ένα δωμάτιο. Άρα όχι, δεν πρόκειται απλώς για θέμα ηλικίας. Είναι απλώς ο τρόπος με τον οποίο είναι προγραμματισμένος ο εγκέφαλός μας για να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τις πληροφορίες.
Πώς να νικήσετε το φαινόμενο της πόρτας
Αν θέλετε να κερδίσετε αυτή τη μικρή νοητική μάχη, υπάρχει ένα εύκολο κόλπο: κρατήστε τον στόχο σας στο επίκεντρο της σκέψης σας καθώς μετακινείστε. Επαναλάβετε νοητά αυτό που θέλετε να κάνετε («πάρε τον φορτιστή, πάρε τον φορτιστή») μέχρι να το ολοκληρώσετε. Μερικοί άνθρωποι γράφουν ακόμη και γρήγορες σημειώσεις στο χέρι ή στο τηλέφωνο.
Οι επιστήμονες ανακάλυψαν το μυστικό για καλύτερη μνήμη
Το φαινόμενο της πόρτας ίσως να μην εξαφανιστεί ποτέ εντελώς, αλλά κατανοώντας γιατί συμβαίνει, γίνεται λίγο πιο εύκολο να το αντιμετωπίσουμε με χιούμορ. Την επόμενη φορά που θα σταθείτε σε ένα δωμάτιο χωρίς να θυμάστε γιατί είστε εκεί, τουλάχιστον τώρα ξέρετε ότι ο εγκέφαλός σας απλώς κάνει ένα μικρό καθάρισμα.